1, 2. Ewha-iruo vẹ othuru-igodẹ Izrẹl ọ jẹ hai wo? (b) Ẹvẹ esẹgbini a rọ wọhọ ithuru-igodẹ?

ITHURU-IGODẸ Izrẹl oke anwae a jẹ hai ru iruo gaga n’oke t’oke re a ruẹse rẹrote uthuru rai. U te no ẹroro uvo gbe ekpahe nọ e rẹ jọ obọ ẹwọ kpe ithuru-igodẹ na no, o rẹ gwọlọ nọ a thọ igodẹ na no obọ ikpehre ahwo gbe erao-ijihẹ. Ithuru-igodẹ a re muẹrohọ igodẹ na n’oke t’oke je siwi ọnọ ọ nwoma hayo ọnọ ọ be mọ. Imigodẹ na a rẹ mae tẹrovi keme e rẹ jọ hẹhẹhẹ.—Emu. 33:13.

² Ma tẹ rọ oghẹrẹ jọ rri rie, esẹgbini Ileleikristi a wọhọ ithuru-igodẹ keme o gwọlọ nọ a re dhesẹ obọdẹ iruemu othuru-igodẹ. A wo owha-iruo nọ a re ro “ru [emọ rai] yo ẹme je wuhrẹ ai orọ Ọnowo na.” (Ẹf. 6:4) Kọ onana yọ okolo iruo? Ijo. Emọ a rẹriẹ ovao dhe erue buobu nọ Setan ọ be wha haro, a te je wo isiuru ethọthọ fiki sebaẹgba. (2 Tim. 2:22; 1 Jọn 2:16) Who te wo emọ, ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ae? Joma ta kpahe eware esa nọ whọ rẹ sai ru re whọ sae rẹrote emọ ra ziezi, eye họ: Riẹ emọ na, ko ae, jẹ kpọ ae.

3. Eme u dhesẹ re esẹgbini a riẹ emọ rai ziezi?

³ Emamọ othuru-igodẹ ọ rẹ kiẹ igodẹ riẹ ọvuọvo rri re ọ ruẹ nọ a rrọ omakọkọ. Whọ sai ru epọvo na kẹ emọ ra. Ebaibol ọ ta nọ: “Riẹ ziezi epanọ uthuru erao ra o rọ.” (Itẹ 27:23) Re whọ sai ru onana, o gwọlọ nọ whọ rẹ riẹ oware nọ emọ ra a bi ru gbe oware nọ o rrọ iroro rai. Ẹvẹ whọ sai ro ru onana? Edhere owoma jọ nọ whọ sai ro ru ere họ, ẹme nọ who re lele ae ta ẹsikpobi.

4, 5. (a) Eme esẹgbini a rẹ sai ru nọ u re fiobọhọ kẹ emọ ta eva kẹ ae? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Ẹvẹ whọ sai ro ru emọ ra ta eva kẹ owhẹ no?

⁴ Esẹgbini jọ a muẹrohọ no inọ o be hae jọ bẹbẹ re a ta ẹme kugbe emọ rai nọ a tẹ kpako te izoge no, emọ na a rẹ gbẹ gwọlọ ta eva kẹ esẹgbini rai hi. Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ emọ ra, eme whọ rẹ sai ru? Ukpenọ whọ rọ fiki oyena se ọmọ ra keria jẹ gbae họ re ọ ta eva k’owhẹ, daoma lele iei ta ẹme na evaọ oke gheghe nọ wha te bi ru eware efa kugbe. (Izie. 6:6, 7) O te gwọlọ nọ whọ daoma gaga re wha hai ru eware kugbe. Wha sai kuomagbe kpohọ ore, zaharo kugbe, hayo ru iruo uwou na jọ kugbe. Udu u re kie izoge vi evaọ oke utionana, yọ ẹsiẹe o rẹ mae lọhọ kẹ ae re a ta eva.

⁵ Kọ otẹrọnọ ọmọ na ọ be rọwo ta eva ha ghelọ onana kpobi? Whọ sae dawo onaa ofa. Wọhọ oriruo, ukpenọ whọ nọ ọmọtẹ ra kpahe oghẹrẹ nọ iruẹru okpẹdoke riẹ e jọ, whọ sae ta epanọ ọra ọ jọ. Ẹsejọhọ ọ te ta epanọ o jọ kẹe. Hayo nọ whọ tẹ gwọlọ riẹ oware nọ o riẹe eva kpahe oghẹrẹ ẹme jọ, nọe enọ nọ e rẹ lẹliẹe roro nọ omọfa whọ be ta kpahe. Whọ sae nọe epanọ egbẹnyusu riẹ a rri ẹme otiọye na. Kẹsena whọ vẹ nọe kpahe ohrẹ nọ ọ rẹ sae kẹ ogbẹnyusu riẹ kpahe ẹme na.

6. Ẹvẹ ohwo ọ sai ro dhesẹ nọ o wo uvẹ kẹ amọfa yọ a rẹ sae wha ẹme bru ei lọlọhọ?

⁶ Re emọ ra a sae ta eva kẹ owhẹ, u fo nọ a rẹ ruẹ nọ who wo uvẹ kẹ ae gbe nọ whẹ yọ ohwo nọ a rẹ sae wha ẹme bru lọlọhọ. O tẹ wọhọ nọ ẹsikpobi obọ esẹgbini o rẹ jọ oware, u re ru nọ emọ a re ro fi ebẹbẹ rai họ eva. Kọ ẹvẹ a sae rọ ta nọ ohwo ọ rrọ ọnọ a rẹ sae wha ẹme bru lọlọhọ? Orọnikọ ọ rẹ ta ọvo ho inọ: “Wha sae nyabru omẹ ze ẹsikpobi.” O gwọlọ nọ emọ ra a rẹ jọ oma riẹ nọ a tẹ nyabru owhẹ ze, who ti rri ẹme rai vo hayo do ku ai hi. Esẹgbini buobu a be riẹ ru ziezi evaọ abọ nana. Ọmọ ikpe 19 jọ nọ a re se Kayla ọ ta nọ: “Mẹ rẹ ta kpahe oware kpobi kẹ ọsẹ mẹ. O re bru ẹme dhomẹ unu hu, yọ o re gu omẹ ẹdhọ họ, ọ rẹ gaviezọ kẹ omẹ ọvo. Kẹsena ọ vẹ kẹ omẹ ohrẹ nọ o mai woma.”

7. (a) Edhere owowa vẹ esẹgbini a sae rọ ta ẹme kugbe emọ rai kpahe usu ọmọtẹ avọ ọmọzae? (b) Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ ogbori kpọ emọ rai eva?

⁷ Whọ tẹ be make ta ẹme kugbe ae kpahe usu ọmọtẹ avọ ọmọzae, who du ta ẹme kpahe enwoma nọ e riẹ ga hrọ họ, te epanọ who re ro gbabọkẹ oware nọ u kiehọ nọ a rẹ sai ru evaọ ẹme na. Wọhọ oriruo: Ma rehọ iẹe nọ who kpohọ ehọtẹle jọ, whọ tẹ ruẹ nọ obe nọ a kẹ owhẹ nọ u fo nọ a re kere oghoghẹrẹ emu nọ a wo fihọ, kọ unuovẹvẹ kpahe eware sa-sa nọ e rẹ sai kpe ohwo evaọ emu ọvo a kere vọe. Ababọ avro, who ti no etẹe nyae gwọlọ ehọtẹle ọfa. Ere ọvona emọ ra a rẹ sai ru nọ a tẹ ruẹ nọ okekpobi nọ a nyabru owhẹ ze kẹ uthubro, kọ unuovẹvẹ ọvo whọ rẹ kẹ ae. (Se Ahwo Kọlọsi 3:21.) Daoma ta kpahe ewoma gbe enwoma oware na. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ uzoge nọ a re se Emily ọ ta nọ: “Okenọ ọsẹgboni mẹ a te bi lele omẹ ta ẹme kpahe usu ọmọtẹ avọ ọmọzae, a rẹ tae wọhọ  ẹsenọ o rrọ ekpehre oware he. Epanọ u re woma te nọ ohwo ọ tẹ riẹ omọfa ziezi je duku emamọ ọrivẹ-orọo a rẹ mae ta kpahe. Onana u fiobọhọ kẹ omẹ gaga ta eva kẹ ọsẹgboni mẹ no evaọ ẹme nana. Uzẹme riẹ họ, mẹ gwọlọ nọ a rẹ riẹ kpahe usu kpobi nọ mẹ rrọ, viukpenọ mẹ rẹ ko ẹe dhere ae.”

8, 9. (a) Nọ whọ gbẹ be hai bru ẹme dhe emọ ra unu hu, irere vẹ i re noi ze? (b) Erere vẹ who wo no fikinọ whọ romatotọ gaviezọ kẹ emọ ra?

⁸ Wọhọ epanọ ẹme Kayla nọ ma fodẹ evaọ obehru o dhesẹ na, whọ sai dhesẹ kẹ emọ ra nọ a rẹ sae wha ẹme bru owhẹ ze ẹsikpobi nọ whọ tẹ be hae gaviezọ kẹ ae ziezi. (Se Jemis 1:19.) Aye jọ nọ a re se Katia nọ ọyọvo ọ be yọrọ ọmọtẹ ọvo riẹ ọ ta nọ: “Anwẹdẹ mẹ jẹ hae romatotọ gaviezọ kẹ ọmọtẹ mẹ hẹ. Mẹ rẹ kẹe uvẹ ta ẹme riẹ re taure me te ti bru ẹme na dhei unu hu. Oma nọ o rrọ omẹ no o rẹ wha onana ze hayo ẹsenọ mẹ gbẹ gwọlọ nọ o kpokpo omẹ hẹ. Enẹna nọ me nwene uruemu mẹ no na, ọyomariẹ o nwene no re. Ọ be ta eva kẹ omẹ ziezi enẹna.”

⁹ Ọsẹ jọ nọ a re se Ronald o muẹrohọ ọkpọ oware ovona kpahe ọmọtẹ riẹ nọ ọ rrọ uzoge. Ọ ta nọ: “Okenọ ọ vuẹ omẹ nọ avọ ọmọzae jọ a rrọ usu, eva e dha omẹ gaga. Rekọ nọ mẹ kareghẹhọ epanọ Jihova o re thihakọ je wo ororokẹ kẹ idibo riẹ te, mẹ tẹ ruẹ nọ u ti woma re mẹ kẹ ọmọtẹ mẹ uvẹ re ọ ta eva riẹ taure mẹ tẹ te kẹe uthubro. Yọ u woma gaga nọ me ro ru ere. Mẹ tẹ te ginẹ riẹ oware nọ o rrọ ọmọtẹ mẹ eva. Nọ ọ ta re no, o tẹ jọ lọlọhọ kẹ omẹ re mẹ rọ edhere oyoyou ta ẹme kẹe. Yọ ọ jẹ ohrẹ mẹ rehọ, u gbunu kẹhẹ. Ọ ta nọ o ti gine nwene uruemu riẹ.” Whọ tẹ be hai lele emọ ra ta ẹme ẹsikpobi, u re fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oware nọ o rrọ iroro rai. U ve ti ru nọ a te hai ro ru lele uthubro ra evaọ iroro-ejẹ rai kpobi. *

10, 11. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra nọ a gbe ro ghoro vrẹ hẹ?

¹⁰ Emamọ othuru-igodẹ ọ riẹ nọ ogodẹ jọ ọ rẹ sai ghoro no uthuru na. O sae jọnọ fiki ẹbe nọ ọ kparo ruẹ kẹle oria nọ a rrọ, kẹsena ọ vẹ ruẹ ọfa nọ ọ dina thabọ no etẹe, bẹsenọ ọ rẹ rọ nya thethabọ no uthuru na. Epọvo na, ọmọ ọ rẹ sai mu ekpehre usu hayo rri eware ẹkeriotọ-omawere nọ i fo ho, onọ o rẹ sai ru ei rọ ẹmẹrera si uke kpemu evaọ egagọ  Ọghẹnẹ. (Itẹ 13:20) Ẹvẹ whọ sae rọ whaha oware utiona?

¹¹ Otẹrọnọ who muẹrohọ uruemu jọ nọ u fo ho evaọ oma emọ ra okenọ who je wuhrẹ ai, daoma kpọe vi ababọ oke oraha. Fiobọhọ kẹ emọ ra sẹro emamọ iruemu rai nọ u fo nọ Oleleikristi o re wo. (2 Pita 1:5-8) Etoke egagọ uviuwou yọ emamọ oke nọ whọ sai ro ru onana. Odibọgba Uvie Mai ọrọ Akpe 2008 o ta kpahe ọruẹrẹfihotọ egagọ uviuwou na nọ: “Ma be ta udu họ enọ i wuzou uviuwou awọ inọ a wọ owha-iruo rai nọ Jihova ọ kẹ rai, re a ruẹ nọ a wo jẹ be nya lele emamọ ọruẹrẹfihotọ uwuhrẹ Ebaibol uviuwou ikẹse kẹse.” Kọ who bi ru lele ọruẹrẹfihotọ nana nọ o re fiobọhọ kẹ owhẹ rẹrote emọ ra na? Jọ u mu owhẹ ẹro nọ omodawọ ra nọ whọ be rọ tẹrovi epanọ emọ ra a re ro dikihẹ ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ na o te were ae gaga.—Mat. 5:3; Fil. 1:10.

12. (a) Ẹvẹ izoge a ro wo erere no egagọ uviuwou ze no? (Rri ẹkpẹti na re, “ O Were Rai.”) (b) Ẹvẹ who ro wo erere no egagọ uviuwou ze no?

¹² Roro kpahe oware nọ uzoge jọ nọ a re se Carissa ọ ta kpahe epanọ Egagọ Uviuwou u ro fiobọhọ kẹ uviuwou riẹ no. Ọ ta nọ: “Mai kpobi nọ ma rẹ keria ta ẹme kugbe na o rẹ were omẹ gaga. Onana u bi ru usu mai kpekpe, je ru omai wobọ evaọ eware nọ ma rẹ kareghẹhọ oke ofa avọ evawere. Ọsẹ mẹ ọ rẹ ruẹ nọ Egagọ Uviuwou i vo omai hi. O se rie gboja gaga, yọ u ru nọ me ro sei gboja gaga re. U te je bi ru omẹ rọ adhẹẹ kẹe, nọ o bi ro fi emamọ oriruo h’otọ kẹ omai evaọ egagọ Ọghẹnẹ.” Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ uzoge nọ a re se Brittney ọ ta nọ: “Egagọ Uviuwou u ru omẹ si kẹle ọsẹgboni mẹ vi epaọ anwẹdẹ no. U bi dhesẹ kẹ omẹ nọ a gwọlọ yo kpahe ebẹbẹ mẹ gbe nọ a gine wo ọdawẹ kẹ omẹ. U bi fiobọhọ kẹ omai ahwo uviuwou na jọ okugbe.” Avro ọ riẹ hẹ, emọ ra nọ whọ rẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ evaọ etoke egagọ uviuwou yọ ugogo edhere jọ nọ whọ sae rọ jọ emamọ othuru-igodẹ hayo ọsẹro. *

13. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ọmọ ra wo isiuru kẹ egagọ Jihova?

¹³ Emamọ othuru-igodẹ ọ rẹ rọ ọkpọ riẹ kpọ jẹ thọ uthuru riẹ. Ugogo utee riẹ jọ họ re o su ai kpohọ oria nọ “emamọ ẹbe” ọ rrọ. (Izik. 34:13, 14) Nọ whọ rrọ ọyewọ na, kọ ogbẹrọnọ utee ovona who wo kẹ emọ ra kpahe epanọ a re ro kruga evaọ egagọ Jihova? O gwọlọ nọ whọ kpọ ovao emọ ra rri egagọ Jihova. U fo nọ who fiobọhọ kẹ emọ ra wo ọkpọ iroro ọso-ilezi na nọ o kere nọ: “Mẹ gwọlọ ru orọeva ra, O Ọghẹnẹ mẹ; uzi ra o rọ udu mẹ.” (Ol. 40:8) Izoge nọ i wo ọkpọ iroro itieye na a rẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Oye u ro fo nọ a re ru onana nọ a tẹ kpako te epanọ a sae rọ jiroro yena kẹ omarai no, jẹ gbaemu nọ a ginẹ gwọlọ gọ Jihova.

14, 15. (a) Eme u fo nọ o rẹ jọ utee esẹgbini Ileleikristi? (b) Eme ọ rẹ sae lẹliẹ uzoge wo avro kpahe uzẹme na?

¹⁴ Kọ otẹrọnọ emọ ra a bi wo ẹnyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ, hayo be tubẹ ta nọ eware jọ nọ ma rọwo na e gba ha? Daoma fiobọhọ kẹ ai wo uyoyou kẹ Jihova gbe edẹro kẹ eware kpobi nọ o ru no. (Evia. 4:11) Nọ a tẹ sai ru ere, u ti fiobọhọ kẹ ae jiroro kẹ omarai kpahe epanọ a rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ.

¹⁵ Kọ emọ ra a te mu avro họ ewo kpahe uzẹme na? Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ae ruẹ nọ Jihova nọ ohwo ọ rẹ gọ họ uzuazọ uyero nọ o mai woma, gbe nọ  oyena u re ru ohwo wo evawere nọ e rẹ tọ? Daoma riẹ oware nọ u bi ru ai wo avro kpahe uzẹme na. Wọhọ oriruo, kọ o sae jọnọ ọmọ ra ọ ginẹ rọwo iwuhrẹ Ebaibol ho, manikọ o wo udu nọ ọ sae rọ ta ẹme kpahe ae kẹ ehwa riẹ hẹ? Kọ izi Ọghẹnẹ e be ginẹ dha ọmọtẹ ra eva, manikọ oma o riẹe goli hayo o rri nọ amọfa a bi sei gboma ha?

16, 17. Idhere vẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai vuhu uzẹme na mu kẹ omarai?

¹⁶ Ghelọ oware nọ o wha avro fihọ udu ọmọ ra kpahe egagọ Jihova kẹhẹ, whọ sai fiobọhọ kẹe vuhu uzẹme na mu. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Edhere jọ nọ esẹgbini a ruẹ nọ u woma gaga nọ a ro fiobọhọ kẹ emọ rai no họ, enọ nọ a rẹ nọ ai re a sae riẹ oware nọ o rrọ iroro rai. Enọ wọhọ: “Ẹvẹ Oleleikristi nọ whọ rrọ na o rrọ owhẹ oma? Irere vẹ who bi wo fikinọ whẹ yọ Oleleikristi? Kọ eme o be rehọ mi owhẹ? Kọ who gbe roro nọ irere nọ who bi wo enẹna gbe enọ whọ te reawere rai evaọ obaro i bu vi eware nọ o be rehọ mi owhẹ na? Evaọ oghẹrẹ vẹ?” U fo nọ whọ rọ eme obọra nọ enọ nana evaọ edhere owowou nọ u re ru ọmọ na ginẹ ta eva kẹ owhẹ, o gbẹ jọ wọhọ ẹsenọ whọ be rọ enọ zere iei hi. Nọ wha rrọ ẹme na, wha sae ta ẹme kpahe obe Mak 10:29, 30. Izoge jọ a sai kere oware nọ o rrọ iroro rai fihọ obe, a re kere irere nọ a bi wo evaọ ukoko na fihọ abọjọ, a ve kere eware nọ o be rehọ mi ai fihọ abọdekọ. Nọ a tẹ jọ obe ruẹ eware nana, o rẹ sai ru nọ a re ro vuhu ebẹbẹ rai mu, je fiobọhọ kẹ ai ku ei họ. Otẹrọnọ ma rẹ rọ obe Ebaibol Wuhrẹ gbe Daji Uyoyou Ọghẹnẹ na wuhrẹ amọfa, kọ ogbẹrọnọ emọ mai o mai fo nọ ma rehọ ebe nana wuhrẹ? Kọ who bi ru ere?

¹⁷ Nọ oke o be nyaharo na, emọ ra a te jiroro kẹ omarai kpahe ohwo nọ a rẹ gọ. Who du roro vievie he inọ emọ ra a te nwani wo ọkpọ ẹrọwọ ra na ababọ omodawọ. O gwọlọ nọ a re vuhu uzẹme na mu kẹ omarai. (Itẹ 3:1, 2) Otẹrọnọ o gbẹ rrọ bẹbẹ kẹ ọmọ ra re ọ jiroro kpahe egagọ Ọghẹnẹ kẹ omariẹ, whọ sae wariẹ wuhrẹ iẹe n’otọ ze. Fiobọhọ kẹe roro kpahe enọ wọhọ: “Ẹvẹ mẹ rọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ? Eme ọ kẹ omẹ imuẹro nọ Ọghẹnẹ o gine rri omẹ ghaghae? Fikieme mẹ rọ rọwo nọ izi Jihova e ginẹ rrọ kẹ ewoma mẹ?” Daoma rọ odiri kpọ emọ ra re ae omarai a sae dhesẹ via nọ edhere Jihova ọ mai woma evaọ uzuazọ, whọ vẹ rọ ere dhesẹ nọ whẹ ginọ emamọ othuru-igodẹ. *—Rom 12:2.

18. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ aro kele Jihova, Othuru-igodẹ nọ Ọ Mai Kpehru na?

¹⁸ O gwọlọ nọ Ileleikristi kpobi a rẹ rọ aro kele Othuru-igodẹ Ologbo na. (Ẹf. 5:1; 1 Pita 2:25) U fo nọ esẹgbini a riẹ emọ eghaghae rai na ziezi, jẹ daoma epanọ a rẹ rọ kpọ ae fihọ edhere nọ a sai ro wo eghale Jihova. Daoma kpobi re whọ ruẹ nọ whọ yọrọ emọ ra fihọ uzẹme na.