1. Ẹvẹ iruo e rrọ kẹ Jihova, kọ eme onana o lẹliẹ e riẹ ru?

JIHOVA yọ oruiruo nọ o re wo evawere kpahe oware kpobi nọ o bi ru. (Ol. 135:6; Jọn 5:17) Fikinọ ọ gwọlọ nọ ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ nọ ọ ma a wo ọkpọ evawere itiena, Jihova ọ tẹ kẹ ae emamọ iruo nọ e rẹ kẹ ae evawere. Wọhọ oriruo, ọ kẹ Ọmọ otuyẹ riẹ uvẹ re o lele iei ma eware. (Se Ahwo Kọlọsi 1:15, 16.) Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ taure Jesu ọ tẹ te ze otọakpọ, ọ jọ abotọ Ọghẹnẹ evaọ obọ odhiwu “wọhọ osu iruo.”—Itẹ 8:30.

2. Eme u dhesẹ nọ n’oke t’oke ikọ-odhiwu a wo obọdẹ iruo nọ e rẹ kẹ ae evawere?

² Iriruo sa-sa e rrọ Ebaibol na no emuhọ rite ekuhọ nọ i dhesẹ inọ n’oke t’oke Jihova ọ rẹ kẹ ikọ-odhiwu riẹ iruo. Nọ Ọghẹnẹ o le Adamu avọ Ivi no ọgbọ Idẹn no fiki aghẹmeeyo rai, “o te fi ikọ-odhiwu cherub họ abọ ovatha-ọre ogba Idẹn, avọ ọgbọdọ nọ a thọ lafi nọ o re kurẹriẹ kpenẹ kpenẹ, re ọ sẹro ure uzuazọ na.” (Emu. 3:24) Obe Eviavia 22:6 o ta nọ Jihova “o vi ukọ-odhiwu riẹ bi dhesẹ eware nọ e be te via kẹle rọ kẹ idibo riẹ.”

3. Nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ẹvẹ ọ rọ rehọ aro kele oriruo Ọsẹ riẹ?

³ Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ rọ evawere ru iruo nọ Ọghẹnẹ  ọ kẹ riẹ. Jesu ọ tẹ jẹ rọ aro kele Ọsẹ obọ odhiwu riẹ, ọ kẹ ikọ riẹ iruo jọ nọ i wuzou gaga. Ọ ta ẹme jọ kẹ ae nọ u ru rai wo ajọwha je ru ai riẹ nọ a ti gine ru iruo na ruaro, inọ: “Uzẹme, uzẹme, mẹ ta kẹ owhai, ọ nọ ọ rọwo omẹ, iruo nọ me ru o re ti ruẹ re; o re ti ru iruo ilogbo nọ i vie enana, epanọ mẹ be nya bru Ọsẹ na.” (Jọn 14:12) Jesu ọ ta ẹme nọ u dhesẹ nọ o gwọlọ nọ a re ru iruo na kpata gaga, inọ: “Nọ o rọ uvo na ma re ru iruo ọnọ o vi omẹ, aso ọ be tha, nọ, ohwo ọvo ọ gbẹ sai ti ru iruo ho.”—Jọn 9:4.

4-6. (a) Fikieme u ro woma gaga nọ Noa gbe Mosis a ru iruo nọ Jihova ọ kẹ rai gba? (b) Eme o re no iruo kpobi nọ idibo Ọghẹnẹ a bi ru ze?

⁴ Makọ taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, Ọghẹnẹ ọ kẹ ahwo-akpọ iruo nọ e rẹ kẹ ae evawere. Dede nọ Adamu avọ Ivi a sai ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai hi, amọfa a ru epanọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ai. (Emu. 1:28) Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Noa nọ o ku okọ nọ u ti siwi uzuazọ ahwo evaọ etoke Owhe ologbo jọ, ọ tẹ jẹ vuẹe uzedhe oghẹrẹ nọ o re ku ei. Noa ọ romatotọ ru oware kpobi nọ Jihova ọ ta kẹe. U woma gaga inọ o ru epanọ a ta kẹe, keme u ru nọ ma rọ rrọ uzuazọ nẹnẹ na.—Emu. 6:14-16, 22; 2 Pita 2:5.

⁵ Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ ọ bọ uwou-udhu je koko izerẹ họ, ọ tẹ jẹ vuẹe epanọ o re ro ru onana yọ ere o gine ru. (Ọny. 39:32; 40:12-16) Makọ rite inẹnẹ ma bi wo erere no iruo yena nọ Mosis o ru na ze. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Pọl ukọ na o ru rie vẹ nọ eware yena nọ i w’obọ kugbe Uzi na yọ odhesẹvia “eware iwoma nọ e be tha.”—Hib. 9:1-5, 9; 10:1.

⁶ Jihova o re nwene iruo nọ ọ rẹ kẹ idibo riẹ n’oke t’oke wọhọ epanọ o gwọlọ, nọ ẹjiroro riẹ ọ be rọ ẹmẹmera rugba na. Dede na, iruo kpobi nọ Jihova ọ kẹ idibo riẹ e rẹ wha orro se ọyomariẹ jẹ kẹ ahwo nọ a romakpotọ kẹe erere. Ere iruo nọ Jesu o ru evaọ okenọ ọ jọ obọ odhiwu gbe okenọ ọ ziọ otọakpọ e jọ. (Jọn 4:34; 17:4) Ere ọvona re, iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai nẹnẹ e be wha orro sei. (Mat. 5:16; se 1 Ahwo Kọrint 15:58.) Fikieme o rọ rrọ ere?

7, 8. (a) Didi iruo Ileleikristi a bi ru nẹnẹ? (b) Ẹvẹ u fo nọ ma re ru nọ Jihova ọ tẹ kẹ omai iruo ekpokpọ?

⁷ Uvẹ-ọghọ ulogbo o rrọ nọ Jihova ọ rọ kẹ ahwo-akpọ nọ a gba ha uvẹ re a jọ ibe iruiruo riẹ. (1 Kọr. 3:9) Inievo nọ e be bọ Egwa Okokohọ, Egwa Uvie, gbe iwou ogha a bi ru iruo ebabọ nọ e wọhọ erọ Noa gbe Mosis na. Makọ whọ rrọ usu inievo nọ i bi ru iruo aruẹrẹ Ọgwa Uvie rai hayo nọ e be bọ oria nọ o be te jọ ehri ukoko mai evaọ Warwick obọ New York na, rri uvẹ-iruo na ghaghae. (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) Eyena kpobi yọ iruo Jihova. Dede na, iruo nọ e mae rro nọ Ileleikristi a wo họ, amọfa nọ a re wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ. Iruo nana e be wha orro se Jihova jẹ kẹ ahwo nọ a rọ omakpotọ erere re. (Iruẹru 13:47-49) Ukoko Ọghẹnẹ o be kẹ ekpọvio kpahe oghẹrẹ nọ o mai woma nọ u fo nọ a re ro ru iruo nana. Fikiere a rẹ sai nwene iruo mai hayo kẹ omai iruo ekpokpọ ẹsejọ.

⁸ Idibo Jihova nọ i wo ẹrọwọ a rẹ rọ unevaze jẹ iruo kpobi nọ ukoko Ọghẹnẹ ọ kẹ rae rehọ. (Se Ahwo Hibru 13:7, 17.) Ẹsejọ, evaọ oke ọsosuọ ma rẹ nwane riẹ oware nọ o soriẹ nọ a rọ kẹ omai oghẹrẹ iruo jọ họ. Rekọ ma riẹ nọ irere i re noi ze nọ ma te bi ru lele enwene kpobi nọ o no obọ Jihova ze.

9. Emamọ oriruo vẹ kpahe iruo ekpako ukoko a bi fihotọ evaọ ukoko na?

⁹ Ma te rri oghẹrẹ nọ ekpako ukoko a bi ro ru iruo rai evaọ ukoko na, ma rẹ ruẹ  nọ a gine wo ajọwha gaga evaọ oreva Jihova uruo. (2 Kọr. 1:24; 1 Tẹs. 5:12, 13) A be hae rọ unevaze ru iruo gaga je ru lele inwene sa-sa nọ e be romavia. A be rọ ọwhọ nwene lele idhere ekpokpọ nọ ma be rọ ta usiuwoma Uvie Ọghẹnẹ nọ a ro mu no na. Dede nọ o jẹ nwane ruọ otu rai jọ oma ha re a ruẹrẹ inievo na họ kẹ usiuwoma ota ifonu, usiuwoma ota evaọ oria nọ ekọ e rẹ kpahe hayo orọ ẹgbede, uwhremu na a ruẹ nọ ọruẹrẹfihotọ nana o gine woma gaga. Wọhọ oriruo, ekobaro ene jọ evaọ obọ Germany a kpohọ usiuwoma ota evaọ oria eki-ọthuọ nọ a be jọ ta usiuwoma anwẹdẹ vẹre he. Omọvo rai jọ nọ a re se Michael ọ ta nọ: “Anwọ ikpe buobu ze na, ma re ta usiuwoma evaọ oria utiona ha, fikiere ozọ u te je mu omai evaọ oke ọsosuọ nọ ma omaa na. U mu omai ẹro nọ Jihova ọ riẹ onana, fikiere o te ru nọ ma rọ reawere usiuwoma na gaga evaọ ohiohiẹ ẹdẹ nọ ma rọ nya. Eva e ginẹ were omai gaga nọ ma ro ru lele ithubro nọ a kẹ evaọ Odibọgba Uvie Mai jẹ rẹroso Jihova rọkẹ uketha!” Kọ oma o gbẹ be kpakpa owhẹ re whọ rọ edhere ọkpokpọ ta usiuwoma na evaọ ẹkwotọ rai?

10. Inwene vẹ a ru no kẹlena evaọ oghẹrẹ nọ a ruẹrẹ iruẹru ukoko na họ?

¹⁰ Ẹsejọ o rẹ gwọlọ nọ a ru inwene evaọ oghẹrẹ nọ a ruẹrẹ iruẹru ukoko na họ. Kẹlena, a ku iruẹru iwou ogha jọ buobu kugbe no. Dede nọ onana u ru nọ inievo nọ e jọ iwou ogha itieye na a ro ru inwene sa-sa, u kri hi a tẹ te ruẹ nọ onana u gine woma gaga. (Ọtausi. 7:8) O be kẹ inievo nana evawere gaga nọ a bi ro w’obọ evaọ iruo Uvie na nọ e be nyaharo na.

11-13. Ise-abọ vẹ inievo jọ a rẹriẹ ovao dhe fiki inwene nọ e be romavia evaọ iruẹru ukoko na?

¹¹ Ma rẹ sai wuhrẹ obọdẹ oware mi inievo nọ e jọ iwou ogha nọ a ku iruẹru rai kugbe na. Ejọ rai a jọ Ebẹtẹle orẹwho rai ru iruo Uvie na ikpe buobu no. A dhe ọzae-avọ-aye jọ nọ a jọ Ebẹtẹle ọsese evaọ Central America vẹre kpohọ Ebẹtẹle ọfa evaọ obọ Mexico, yọ Ebẹtẹle nana ọ rehọ akwa 30 rro vi ọnọ a no ze. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Rogelio ọ ta nọ: “O jọ bẹbẹ re mẹ nyasiọ egbẹnyusu gbe ahwo uviuwou mẹ ba.” Juan, oniọvo-ọmọzae ọfa nọ a dhe kpobọ Mexico re ọ ta nọ: “O wọhọ ẹsenọ a wariẹ ohwo yẹ, keme o rẹ gwọlọ nọ ohwo o wo imoni gbe egbẹnyusu ekpokpọ. Ohwo o re wuhrẹ iruemu ẹwho ekpokpọ, je wo eriwo ọkpokpọ kpahe epanọ a re ru eware.”

¹² Inievo buobu nọ e jọ iruo Ebẹtẹle evaọ erẹwho Europe nọ a dhe kpohọ uwou ogha obọ Germany a rẹriẹ ovao dhe ise-abọ sa-sa re. Oniọvo kpobi nọ o no obọ Switzerland ze nọ ughe idodo o rẹ were gaga ọ rẹ ruẹ nọ o rrọ bẹbẹ re ọ kpairoro vrẹ obei, keme oria kpobi evaọ obei o vọ avọ igbehru nọ i wo idodo avọ erru. Ere ọvona ẹro o re vo inievo nọ i no obọ Austria ze nọ a te roro te epanọ uzuazọ uyero o jọ evaọ obei, a rẹ jọ obọ Austria dhuoma ha.

¹³ Inievo nọ a dhe kpohọ uwou ogha orẹwho ofa a re wuhrẹ epanọ iwou nọ a kwa ro e rẹ rọ reria ae oma, ru iruo kugbe inievo nọ a riẹ vẹre he, yọ ẹsejọ dede a re wuhrẹ iruo ekpokpọ. A re kuomagbe ukoko okpokpọ jẹ ta usiuwoma evaọ ẹkwotọ ọkpokpọ, yọ ẹsejọ a re tube wuhrẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ. O rẹ nwane lọlọ tere he, re eware nana kpobi e tẹ te reria ae oma. Rekọ inievo buobu nọ e rrọ iruo Ebẹtẹle a be rọ unevaze jẹ inwene nana rehọ. Fikieme a bi ro ru ere?

14, 15. (a) Ẹvẹ inievo jọ a ro dhesẹ via no inọ a rri uvẹ nọ a bi ro ru iruo kugbe Jihova ghaghae, ghelọ oghẹrẹ nọ iruo na e rrọ kẹhẹ? (b) Ẹvẹ a rọ rrọ emamọ oriruo kẹ omai?

¹⁴ Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Grethel ọ  ta nọ: “Mẹ jẹ uzizie na rehọ keme yọ edhere nọ me bi ro dhesẹ kẹ Jihova nọ uyoyou nọ me wo kẹe u vi onọ me wo kẹ orẹwho jọ, uwou jọ hayo oghẹrẹ uvẹ-iruo jọ nọ me wo.” Oniọvo-ọmọtẹ ọfa nọ a re se Dayska ọ ta nọ: “Nọ mẹ kareghẹhọ nọ obọ Jihova uzizie na u no ze, mẹ tẹ jẹe rehọ avọ evawere.” Ọzae-avo-aye na, André avọ Gabriela a ta nọ: “Uzẹme, onana o jọ uvẹ ofa nọ ma re ro siobọno ẹgwọlọ obọmai jẹ rọ oreva Jihova karo. Ma ta kẹ omamai nọ, ‘Nọ ofou enwene o te no obọ Jihova ze, u re woma re whọ rọ ovao rri obonọ o bi fou owhẹ nya viukpenọ whọ rẹ zae dhe.’”

¹⁵ Ekugbe iruẹru iwou ogha sa-sa na u ru nọ a ro vi inievo jọ nọ e jọ Ebẹtẹle vẹre kpohọ iruo ọkobaro oke-kpobi. Enẹ o jọ kẹ inievo jọ nọ e jọ iruo Ebẹtẹle evaọ Denmark, Norway, gbe Sweden okenọ a ku iruẹru iwou ogha esa nana kugbe re e jọ otọ ẹruọsa uwou ogha ọvo, onọ a se uwou ogha Scandinavia. Ọzae-avọ-aye na, Florian avọ Anja nọ a jọ usu inievo nọ a vi kpohọ iruo ọkobaro a ta nọ: “Ma rri onana wọhọ use-abọ ulogbo nọ o rẹ kẹ evawere, inọ uvẹ-ọghọ o rrọ re Jihova ọ rọ omai ru iruo riẹ evaọ oria kpobi. Ma sae ta avọ eva efuafo nọ Jihova ọ ginẹ ghale omai.” Dede nọ o te gwọlọ nọ mai otujọ ma ru inwene itieye he, kọ uruemu inievo nana nọ e rọ iruo Uvie na karo na u gbe fo aruorokele? (Aiz. 6:8) Ghelọ oria kpobi nọ a rrọ evaọ iruo na kẹhẹ, Jihova ọ rẹ ghale idibo riẹ nọ i rri uvẹ nọ a bi ro ru iruo kugbei ghaghae.

16. (a) Eme obe Ahwo Galesha 6:4 ọ vuẹ omai nọ ma ru? (b) Ovẹ họ uvẹ-iruo nọ o mae rro kpaobọ nọ ohwo ọ rẹ sai wo?

¹⁶ Mai ahwo-akpọ nọ a gba ha ma rẹ gwọlọ rọ omamai wawo amọfa, rekọ Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ ma hae tẹrovi utho nọ ma rẹ sai ru. (Se Ahwo Galesha 6:4.) Mai otujọ buobu ma rrọ ekpako evaọ ukoko na ha. Yọ ma rrọ ekobaro, imishọnare hayo iruo Ebẹtẹle he. Avro ọ riẹ hẹ, enana yọ obọdẹ uvẹ-iruo. Ghele  na, ajọ o thọrọ omai ẹro ho inọ uvẹ-iruo nọ mai kpobi ma wo na họ onọ o mae rro kpaobọ nọ ohwo ọ rẹ sai wo. Oye họ uvẹ nọ ma rọ rrọ ibe oruiruo kugbe Jihova evaọ usiuwoma ota na. Onana yọ uvẹ-ọghọ nọ ma re rri ghaghae.

17. Eme ma rẹ sai rẹro riẹ nọ ma gbẹ rrọ akpọ Setan na, kọ fikieme ma gbẹ rọ kuvẹ re onana u ru udu whrehe omai hi?

¹⁷ Nọ ma gbẹ rrọ akpọ Setan na, eware jọ e sai bru omai abọ họ nọ ma gbẹ sai ro ru te ẹgwọlọ mai hi evaọ egagọ Jihova. Ewha-iruo uviuwou mai, ẹyao, gbe eware itieye na efa e sae wha onana ze. Rekọ ma rẹ kuvẹ re onana u ru udu whrehe omai hi. Who rri omodawọ ra vo ho evaọ iruo nọ who bi ru kugbe Ọghẹnẹ na, onọ whọ be rọ rehọ uvẹ kpobi se isẹri kẹ odẹ riẹ je whowho Uvie riẹ na. Oware nọ o mai wuzou họ thakpinọ whọ be dawo ẹgba ra kpobi evaọ egagọ riẹ, jẹ be lẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ghale omodawọ ibe Ileleikristi ra nọ uyero rai o kuvẹ nọ a bi ro ru viere evaọ iruo Uvie na. Kareghẹhọ nọ ohwo kpobi nọ o bi jiri Jihova ọ rrọ ghaghae kẹe.

18. Eme u fo nọ ma re go haro, kọ fikieme?

¹⁸ Dede nọ ma gba ha yọ ma re wo omoyẹlẹ ẹsejọ, Jihova ọ be rọ omai ru iruo riẹ. Uvẹ-ọghọ nana nọ ma rọ rrọ ibe iruiruo kugbe Ọghẹnẹ evaọ edẹ urere nana o be were omai gaga. Fikiere, u fo nọ ma re go ilale eyero obọmai haro keme ma riẹ nọ evaọ akpọ ọkpokpọ na, ma te reawere “uvi uzuazọ” ebẹdẹ bẹdẹ nọ udhedhẹ o te jọ da oria kpobi fia.—1 Tim. 6:18, 19.

19. Eyaa vẹ Jihova ọ ya kẹ omai kpahe obaro na?

¹⁹ Nọ ma joma kẹle akpọ ọkpokpọ na no na, roro kpahe ẹme nọ Mosis ọ ta kẹ emọ Izrẹl taure a tẹ te ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, inọ: “ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai o . . . ti ru owhai fe gaga evaọ iruo abọ rai kpobi.” (Izie. 30:9) Nọ ẹmo Amagẹdọn o te fi vrẹ no, idibo Ọghẹnẹ nọ i bi ru iruo kugbei kpobi a rẹ te rọ otọ nọ ọ ya eyaa riẹ kẹ ae na reuku. Kẹsena ma vẹ te tẹrovi iruo ekpokpọ, iruo nọ ma te rọ ruẹrẹ otọakpọ na kpobi zihe ruọ aparadase.