1, 2. (a) Eme ilorida egagọ jọ a gwọlọ riẹ, kọ didi uyo Pita ọ kẹ rai? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme o kẹ Pita udu oke yena?

NỌ JESU o whu no, nọ emedẹ jọ e jẹ ruemu no, Pita ukọ na ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe otu ahwo ọwọsuọ jọ nọ a rrọ eva gaga, ilorida egagọ ahwo Ju evona nọ e gba ẹguae-emu nọ a ro bruoziẹ uwhu kpe Jesu na. A gwọlọ riẹ eware jọ mi Pita. Pita o siwi ọzae jọ nọ ọ ko no eva ze, obọnana otu ilorida egagọ ahwo Ju egeva yena a tẹ be nọe kpahe ogaga hayo odẹ ohwo nọ o ro siwi ọzae na. Pita ọ tẹ kẹ ae uyo avọ udu nọ: “Evaọ odẹ Jesu Kristi obọ Nazarẹt ọ no wha [kareveghe] na, nọ Ọghẹnẹ ọ kpare no evie iwhuowhu, whaọ ogaga riẹ a ro ru ohwo ọnana oma ga re na.”​—⁠Iruẹru 4:​5-10.

² Emedẹ jọ nọ i kpemu, Pita ọ vro Jesu isiasa fiki ozọ. (Mak 14:​66-72) Kọ eme ọ kẹ riẹ udu no obọnana nọ ọ sae rọ rẹriẹ ovao dhe ilorida egagọ egeva yena? Ẹzi ọfuafo na gbe imuẹro nọ Pita o wo inọ Jesu ọ ginẹ kparoma no. Eme o kẹ Pita imuẹro egaga itieye inọ Jesu ọ ginẹ jọ uzuazọ? Kọ fikieme ma sai ro wo imuẹro itieye re?

3, 4. (a) Ẹkparomatha vẹ ọ romavia taure a te ti yẹ ikọ Jesu? (b) Ahwo jọ vẹ Jesu ọ kpare no uwhu ze?

³ O jọ oware okpokpọ kẹ ikọ Jesu hu inọ ahwo nọ a whu no a sae wariẹ zihe ziọ uzuazọ, keme a yo iku ahwo jọ sa-sa  nọ a kpare ziọ uzuazọ taure a te ti yẹ ae omarai. A riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ eruẹaro riẹ Elaeja avọ Elaesha ẹgba nọ a ro ru iruo igbunu itieye. (1 Iv. 17:​17-24; 2 Iv. 4:​32-37) Ọzae jọ nọ o whu no ọ tubẹ kparoma ziọ uzuazọ okenọ a gbolo ori riẹ fihọ uki, nọ ori na o te igbenwa Elaesha. (2 Iv. 13:​20, 21) Ileleikristi oke ọsosuọ a rọwo ikuigbe Ebaibol nana, wọhọ epanọ ma rọwo nọ Ẹme Ọghẹnẹ uzẹme na.

⁴ Ẹsejọhọ ikuigbe ahwo nọ Jesu ọ kpare no uwhu ze nọ ma se evaọ Ebaibol na i duobọte mai kpobi udu gaga no. Avro ọ riẹ hẹ, okenọ Jesu ọ kpare ọmọzae ọvo aye-uku jọ ziọ uzuazọ, u gbe aye na unu gaga. (Luk 7:​11-15) Oke ofa jọ, Jesu ọ kpare ọmọtẹ ikpe 12 jọ nọ o whu ziọ uzuazọ. A rẹ ruẹ unu gbiku oghọghọ ọsẹgboni riẹ nọ uweri o da oma fia vẹre na ha nọ a kpare ọmọtẹ rai ze no. (Luk 8:​49-56) Yọ epọvo na o jọ kẹ ogbotu nọ e jariẹ re okenọ a kparo ruẹ Lazarọs nọ o bi no uki ze avọ oma riẹ nọ o ga no.​—⁠Jọn 11:​38-44.

5. Ẹvẹ ẹkparomatha Jesu u ro wo ohẹriẹ no erọ ahwo nọ a kpare ze uzuazọ taure oke Jesu u te ti te?

⁵ Ikọ Jesu a riẹ nọ ẹkparomatha Jesu u wo ohẹriẹ no orọ amọfa nọ a kpare no uwhu ze taure oke Jesu u te ti te. Ahwo nọ a kpare no uwhu ze taure oke Jesu u te ti te na, ugboma iwo a rọ kpare ae ze yọ a wariẹ whu. Ugboma ẹzi nọ o rẹ raha ha a rọ kpare Jesu ze. (Se Iruẹru Ikọ Na 13:34.) Pita ọ ta kpahe ẹkparomatha Jesu na inọ “ọnọ a kpewhu eva iwo rekọ a tẹ jọ eva ẹzi ruei zọ.” O fibae nọ, Jesu “o kpo obọ odhiwu no ọ tẹ rọ obọze Ọghẹnẹ, ikọ-odhiwu gbe idu gbe egaga e rọ otọ riẹ.” (1 Pita 3:​18-22) Ekparomatha nọ e romavia taure orọ Jesu u te ti te i gine gbunu gaga, ghele na ovuovo u gbunu te orọ Jesu hu.

6. Ẹvẹ ẹkparomatha Jesu u ro fiobọhọ kẹ ilele Jesu?

⁶ Ẹkparomatha Jesu na u fiobọhọ kẹ ikọ riẹ gaga. Ọ gbẹ jọ uki hi wọhọ epanọ ewegrẹ riẹ a je roro. Jesu o zihe ziọ uzuazọ no, ọ rrọ omama ẹzi nọ o wo ogaga thesiwa, nọ ohwo-akpọ ọvuọvo ọ rẹ gbẹ sae nwa oma ha. Ẹkparomatha riẹ o dhesẹ via nọ Jesu ginọ Ọmọ Ọghẹnẹ, onana nọ ilele na a riẹ vuhumu u si uweri no ae oma jẹ kẹ ae omosasọ ulogbo. U te no ere no, onana u si ozodhẹ no ae ẹro je ru nọ a ro wo udu. Ẹkparomatha Jesu u wuzou gaga evaọ erugba ẹjiroro Jihova, o tẹ jẹ jọ otọhotọ emamọ usi nọ ilele riẹ a jẹ rọ ajọwha whowho evaọ eria sa-sa.

7. Eme Jesu o bi ru enẹna, kọ enọ vẹ e romavia?

⁷ Mai idibo Jihova nẹnẹ, ma riẹ nọ orọnọ ohwo ologbo nọ ọ rria no ẹdẹjọ ọvo Jesu ọ jọ họ. Ọ rrọ uzuazọ enẹna yọ ọ be kpọ iruo nọ i kpomahọ ohwo kpobi nọ ọ rrọ otọakpọ nẹnẹ. Jesu o bi su Uvie Ọghẹnẹ, yọ kẹle na o ti si emuemu kpobi no otọakpọ na je zihe akpọ na ruọ aparadase nọ ahwo a te jọ rria bẹdẹ bẹdẹ. (Luk 23:43) Eware nana kpobi e rẹ sae via ha ogbẹrọnọ a kpare Jesu no uwhu ze he. Kọ mai omamai, eme ọ kẹ omai imuẹro nọ a kpare Jesu no uwhu ze? Kọ otofa vẹ ẹkparomatha Jesu u wo kẹ omai?

8, 9. (a) Fikieme isu egagọ ahwo Ju a rọ ta nọ a wuhu uki Jesu di? (b) Eme ọ via nọ eyae jọ a kpobọ uki na?

⁸ Nọ a kpe Jesu no, ilori izerẹ gbe otu Farisi na a tẹ nya bru Pailet jẹ vuẹe nọ: “Baba, ma roro epanọ ohwo ẹghẹ na, nọ ọ jọ akpọ, ọ ta nọ, ‘Edẹ esa egba mẹ rẹ kparoma.’ Fikiere ta re a tehe uki na di  gaga bọwo edẹ esa, ogbẹrọ ere he, otiẹsejọ ilele riẹ a vẹ nyaze ti tho i vrẹ, a vẹ te ta kẹ ahwo nọ, ọ kparoma no iwhuowhu no; ẹghẹ uwhremu na o ve ti yoma vi ọ rọ ọsosuọ. Paileti ọ tẹ ta kẹ ae nọ, ‘Wha wo iroroke: wha nyawa wha tehe iẹ di gaga epanọ ogaga rai u tei.’ ” Ere a gine ru.​—⁠Mat. 27:​62-66.

⁹ A tẹ wọ ugboma Jesu fihọ evaọ uki nọ a tọ fihọ utho jẹ rehọ utho ulogbo wuhu iei di. Isu egagọ ahwo Ju egeva na a gwọlọ nọ uki nọ a wọ ugboma Jesu fihọ na o re gbo dhe. Rekọ Jihova o wo oware ofa họ eva kpahe Jesu. Nọ Meri Magdalini avọ Meri ọdekọ a kpobọ uki na evaọ ẹdẹ avọ esa, a tẹ ruẹ nọ a ghelie utho ulogbo na no uki na no, yọ ukọ-odhiwu ọ keria ehru riẹ. Ukọ-odhiwu na ọ tẹ ta kẹ eyae ivẹ na nọ a rri uki na, a te ruẹ nọ o rrọ ofofe. Ukọ-odhiwu na ọ ta nọ: “Ọ rọ etenẹ hẹ: keme ọ kparoma no.” (Mat. 28:​1-6) Jesu ọ rrọ uzuazọ no.

10. Imuẹro vẹ Pọl ọ kẹ ro dhesẹ nọ Jesu ọ ginẹ kparoma no?

¹⁰ Eware nọ e via evaọ edẹ 40 nọ i lele i rie e kẹ imuẹro nọ a ginẹ kpare Jesu no uwhu ze no. Pọl ukọ na ọ ta kpahe imuẹro nana okenọ o je kere ileta se Ileleikristi obọ Kọrint inọ: “Onọ mẹ ta kẹ owhai vẹre na, oyena họ ovuẹ nọ mẹ oma mẹ o mi re, nnọ Kristi o whu fiki izieraha mai nwane wọhọ epanọ ikerakere e tae, nnọ a ki rie i, nnọ ẹdẹ avọ esa a tẹ kpare iẹe epanọ ikerakere e tae, gbe nnọ ọ rehọ oma via kẹ Kifas, nọ u no oyeino ọ tẹ rehọ oma via kẹ ikpogbivẹ na. Ọ tẹ jẹ rehọ oma via kẹ ahwo nọ a bu vi ahwo egba-isoi ẹsiẹvo, enọ ibuobu rai e gbẹrọ uzuazọ, dede e jọ rai i whu no. Ọ tẹ jẹ rọ oma via kẹ Jemis, uwhremu na ọ tẹ rehọ oma via kẹ ikọ na kpobi. Urere riẹ kpobi ọ tẹ rehọ oma vi a kẹ omẹ re epaọ ọnọ a kaki yẹ hẹ.”​—⁠1 Kọr. 15:​3-8.

11. Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ ẹkparomatha Jesu ọ romavia wọhọ “epanọ ikerakere e tae”?

¹¹ Oware ọsosuọ nọ u ru omai riẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze họ, ẹkparomatha na ọ ginẹ via wọhọ “epanọ ikerakere e tae” inọ o te jọ. A ruẹaro riẹ fihotọ inọ Jesu ọ te kparoma no uwhu ze, yọ a kere onana fihọ Ebaibol na. Wọhọ oriruo, Devidi o kere nọ a te nyasiọ “ọrẹri” Ọghẹnẹ ba uki hi. (Se Olezi 16:10.) Evaọ ẹdẹ ọ Pẹntikọst 33 C.E., Pita ukọ na ọ ta nọ oria ikere yena i kiekpahe Jesu inọ: “Whaọ ẹme ẹkparomatha Kristi nọ ọruẹ ọye [Devidi] ọ ta na, anọ, a re vueiwa eva ẹri gbe he, iwo riẹ e rẹ ruẹ egbogbo gbehe.”​—⁠Iruẹru 2:​23-27, 31.

12. Amono a ruẹ Jesu okenọ ọ kparoma no uwhu ze no?

¹² Oware avivẹ nọ u ru omai riẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze họ, ahwo buobu a rọ ẹro ruẹ e riẹ okenọ ọ kparoma no. Evaọ etoke nọ o vrẹ edẹ 40 soso nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze no, ọ jẹ hae romavia kẹ ikọ riẹ. O ru onana evaọ ọgbọ jọ nọ ọ kẹle oria nọ a ki rie fihọ, evaọ edhere Emeọs gbe evaọ eria efa. (Luk 24:​13-15) Ọ jọ etoke nana ta ẹme kẹ ikọ riẹ jọ, omọvo rai jọ họ Pita. Ọ tẹ jẹ romavia okenọ ikọ riẹ a kokohọ, o te je lele ai ta ẹme. Ọ tubẹ romavia kẹ ogbotu ahwo nọ a bu vi egba isoi (500) soso. A rẹ sae vro ẹme isẹri nọ i bu te enẹ vievie he.

13. Ẹvẹ ajọwha nọ ikọ na a jẹ rọ ta usiuwoma u ro dhesẹ nọ u mu rai ẹro nọ Jesu ọ ginẹ kparoma no uwhu ze?

¹³ Oware avesa nọ ma rọ riẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze họ, ajọwha nọ ilele riẹ a jẹ rọ ta usiuwoma kpahe ẹkparomatha na. Ajọwha nọ a jẹ rọ ta usiuwoma kpahe ẹkparomatha Jesu o ga te epanọ ahwo a jẹ rọ wọso ae, kẹ ae uye, je tube kpe otu rai jọ whu dede. Ogbẹrọnọ a  kpare Jesu ze he, inọ oyena yọ iku erue jọ gheghe, kọ who roro nọ Pita ọ hai ti fi uzuazọ riẹ họ ọza be ta kẹ ilorida egagọ ahwo Ju egeva nọ i mukpahe Jesu jẹ gba eguae uwhu riẹ na inọ ọ kparoma no? Pita ọ sai ru onana keme u mu rie avọ ikọ edekọ ẹro inọ Jesu ọ rrọ uzuazọ yọ ọ be kpọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ a ru na. Ofariẹ, ẹkparomatha Jesu na o kẹ ilele riẹ imuẹro inọ a te kpare ae ze re nọ ae omarai a te whu. Wọhọ oriruo, Stivin o whu avọ imuẹro nọ o wo inọ a te kpare ahwo nọ a whu no ze.​—⁠Iruẹru 7:​55-60.

14. Fikieme whọ rọ rọwo nọ Jesu ọ rrọ uzuazọ?

¹⁴ Oware avene nọ ma rọ riẹ nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze họ, ma be ruẹ eware nọ e kẹ imuẹro inọ Jesu ọ rrọ Ovie no enẹna gbe inọ ọye o Wuzou ukoko Ileleikristi na. Onana u ru nọ ukoko Ileleikristi na u bi ro wo ẹnyaharo. Kọ o hae te jọ enẹ, ogbẹrọnọ a kpare Jesu no uwhu ze he? Ababọ avro, ma hai ti yo kpahe iẹe vievie he ogbẹrọnọ a kpare iẹe no uwhu ze he. Rekọ ma wo obọdẹ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ rọwo nọ Jesu ọ rrọ uzuazọ gbe inọ ọ be kpọ omai evaọ iruo usiuwoma ota akpọ-soso na.

15. Fikieme ẹkparomatha Jesu o rọ kẹ omai udu nọ ma be rọ ta usiuwoma na?

¹⁵ Ẹkparomatha Jesu o kẹ omai udu nọ ma be rọ ta usiuwoma na. Evaọ etoke ikpe idu ivẹ (2,000), ewegrẹ Ọghẹnẹ a dawo idhere sa-sa no re a ruẹ nọ a whaha iruo usiuwoma ota mai na. Ejọ rai họ ọwọsuọ ikọ-erue, ẹkoko, ozighi otu ugbarugba, awhaha nọ a fihọ iruo mai no, gbe olahiẹ, yọ a tube kpe inievo mai jọ whu no dede. Ghele na, ‘ekuakua ẹmo ọvo nọ a gali vi omai’ nọ e whaha omai iruo usiuwoma ota na gbe iruo ilele-iruo na no e rrọ họ. (Aiz. 54:17) Ma be dhozọ ẹgba Setan hayo idibo riẹ vievie he. Jesu ọ rrọ kugbe omai, ọ tẹ jẹ be tha omai uke wọhọ epanọ ọ ya eyaa riẹ. (Mat. 28:20) Ma rẹ dhozọ rai vievie he, keme oghẹrẹ kpobi nọ a daoma te kẹhẹ, ewegrẹ mai a te sae whaha omai iruo usiuwoma ota Uvie na ha.

16, 17. (a) Ẹvẹ ẹkparomatha Jesu u ro fiẹgba họ eware nọ o wuhrẹ? (b) Wọhọ epanọ o rrọ obe Jọn 11:​25, ogaga vẹ Ọghẹnẹ ọ kẹ Jesu?

¹⁶ Ẹkparomatha Jesu u fi ẹgba họ eware nọ o wuhrẹ. Pọl ukọ na o kere nọ otẹrọnọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze he, kiyọ ẹrọwọ nọ Ileleikristi a wo gbe iruo usiuwoma ota rai na yọ ifofe. Ọzae jọ nọ o wuhrẹ kokodo kpahe eme Ebaibol ọ ta nọ: “Otẹrọnọ a kpare Jesu no uwhu ze he, . . . kiyọ Ileleikristi yọ utu ahwo nọ a fi iwhayo nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ no.” Otẹrọnọ Jesu ọ kparoma ze he, kiyọ ikuigbe ebe Usiuwoma na yọ iku uweri erọ ọzae owoma jọ nọ o wo areghẹ gaga nọ ewegrẹ riẹ a kpe kufiẹ. Rekọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze, onọ o kẹ imuẹro inọ eware kpobi nọ o wuhrẹ uzẹme, te enọ ọ ta nọ e te via evaọ obaro.​—⁠Se 1 Ahwo Kọrint 15:​14, 15, 20.

¹⁷ Jesu ọ ta nọ: “Mẹ họ ẹkparomatha gbe uzuazọ: ọ nọ ọ rọwo omẹ makọ o whu no, ọ rẹ te zọ.” (Jọn 11:25) Ẹme Jesu nana ọ te seba erugba ha. Jihova ọ kẹ Jesu ogaga nọ ọ te rọ kpare utu ahwo jọ no uwhu ze kpohọ uzuazọ evaọ obọ odhiwu, jẹ kpare ima ahwo buobu efa ziọ uzuazọ evaọ otọakpọ nọ a te jọ rria bẹdẹ bẹdẹ. Uzuazọ riẹ nọ Jesu o ro dheidhe kẹ izieraha mai gbe ẹkparomatha riẹ u dhesẹ nọ uwhu o te gbẹ jọ ofa ha. Kọ otoriẹ nana o gbẹ kẹ owhẹ udu nọ whọ sai ro thihakọ edawọ jẹ tubẹ rẹriẹ ovao dhe uwhu ababọ ozọ?

18. Eme ẹkparomatha Jesu o kẹ omai imuẹro riẹ?

¹⁸ Ẹkparomatha Jesu o kẹ omai imuẹro nọ Jihova o ti gu ahwo-akpọ ẹdhọ, yọ izi ikiẹrẹe riẹ o ti ro ru onana. Evaọ obọ  Athẹns oke anwae, Pọl ukọ na ọ ta ẹme kẹ ogbotu jọ nọ o kokohọ, inọ: “[Ọghẹnẹ] o bru ẹdẹ no, nọ o ti ro guẹdhọ akpọ na avọ ẹrẹreokie evaọ obọ ohwo nọ o romu vẹre ino, o ru imuẹro riẹ kẹ ahwo kpobi, nọ ọ kpariẹe no iwhuowhu.” (Iruẹru 17:31) Ẹhẹ, Jihova ọ rehọ Jesu mu no re ọ jọ Oguẹdhọ, yọ ma riẹ nọ ọ te rọ uyoyou bruoziẹ nọ o kiẹrẹe.​—⁠Se Aizaya 11:​2-4.

19. Eme ẹrọwọ nọ ma fihọ ẹkparomatha Jesu o be wọ omai ru?

¹⁹ Ẹrọwọ nọ ma fihọ ẹkparomatha Jesu na o be wọ omai ru oreva Ọghẹnẹ. O gbẹ rrọ uwhu nọ Jesu o whu rọ rehọ uzuazọ riẹ dheidhe gbe ẹkparomatha riẹ hẹ, ma hae te gbẹ jọ igbo uzioraha gbe uwhu. (Rom 5:12; 6:23) Yọ orọnọ Jesu ọ gbẹ hae kparoma no uwhu ze he, ma hae te jọ usu enọ e rẹ ta nọ: “Jo ma da ma re, keme odẹ ma re ti whuẹ.” (1 Kọr. 15:32) Rekọ ma be tẹrovi omawere akpọ na ha. Ukpoye, ma rri ẹruore ẹkparomatha na ghaghae, ma te je wo obọdẹ ẹjiroro nọ ma re ro ru lele ekpọvio Jihova evaọ oware kpobi nọ ma bi ru.

20. Ẹvẹ ẹkparomatha Jesu u ro dhesẹ oruaro Ọghẹnẹ via?

²⁰ Ẹkparomatha Jesu u bi se obọdẹ isẹri kpahe oruaro Jihova, ọnọ ọ rẹ “hwosa kẹ e nọ e guọlọ e riẹ.” (Hib. 11:⁠6) Jihova ọ kpare Jesu kpohọ uzuazọ sebaewhuo evaọ obọ odhiwu, onọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o wo areghẹ thesiwa, o te je wo ẹgba nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. U te no ere no, Ọghẹnẹ ọ rehọ oyena dhesẹ nọ ọ rẹ sai ru eyaa riẹ kpobi gba. Ojọ rai họ, eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya inọ obọdẹ ‘ubi’ hayo ọmọ jọ ọ rrọ nọ o ti fiobọhọ ku ẹme avro na họ, avro kpahe ọnọ o wo udu nọ o re ro su ehrugbakpọ na. Re eyaa yena e sai rugba o gwọlọ nọ Jesu o re whu, a vẹ jẹ kpare iẹe no uwhu ze.​—⁠Emu. 3:⁠15.

21. Otofa vẹ ẹruore ẹkparomatha na o wo kẹ owhẹ?

²¹ Kọ who gbe bi yere Jihova kẹ epanọ o ro ru omai wo ẹruore ẹkparomatha nọ o muẹro? Ikereakere na e kẹ omai imuẹro nana inọ: “Rri oria ẹria Ọghẹnẹ o rọ udevie ahwo, a vọ ae a gbẹ te ria, a rẹ te jọ ahwo riẹ gbe Ọghẹnẹ oma riẹ a gbẹ te jọ, ọ vẹ te jọ Ọghẹnẹ rai. Ọghẹnẹ o ve ti ririe irui kpobi no aro rai; uwhu o gbẹte jọ ofa ha, hayo kọ uweri hi, hayo oviẹ hẹ, hayo edada ọvuọvo ho, keme eware anwae evrẹ no.” Jọn ukọ na a vuẹ eware iwoma nana nọ ma bi rẹro rai na, a tẹ jẹ vuẹe nọ: “Kere, keme eme nana kpobi eme uzẹme gbe ọtẹruo.” Kọ ono ọ vuẹ Jọn ukọ na eviavia nana? Jesu Kristi nọ ọ kparoma no uwhu ze no na.​—⁠Evia. 1:1; 21:​3-5.