1, 2. Fikieme ahwo buobu nọ a jẹ gaviezọ kẹ Jesu a gbe je ro wo otoriẹ ẹme riẹ hẹ?

OHWO ọ rẹ sai yo nọ omọfa ọ tẹ be ta ẹme kẹe. Ọ sai tube muẹrohọ oghẹrẹ uvou nọ a be rọ ta ẹme kẹe na dede. Rekọ oyena kpobi u re wo iruo kẹ ohwo nọ a be ta ẹme kẹ na ha nọ o gbe bi wo otoriẹ ẹme nọ a be vuẹe na ha. (1 Kọr. 14:9) Ere ọvona ahwo buobu a je yo eme nọ Jesu ọ jẹ ta. Ọ jẹ tubẹ rọ ẹvẹrẹ nọ a rẹ sai wo otoriẹ riẹ lele ai ta ẹme. Ghele na, orọnikọ ahwo na kpobi a je wo otoriẹ eme nọ Jesu ọ jẹ ta kẹ ae he. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ ta kẹ ogbotu na nọ: “Whai kpobi wha yo ẹme mẹ, [re] wha riẹ otọ riẹ.”—Mak 7:14.

² Fikieme ahwo buobu a gbe je ro wo otoriẹ eme Jesu hu? Ejọ rai a gwọlọ nwene iroro kpahe oware nọ a rọwo no vẹre he, yọ ẹjiroro nọ o fo ho otu rai jọ a jẹ rọ nya bru Jesu ze. Jesu ọ ta kpahe ahwo otiọnana nọ: “Wha ghinẹ siọ [ujaje] Ọghẹnẹ ba re wha koko eme [anwae] rai.” (Mak 7:9) Ahwo nana a jẹ daoma wo otoriẹ ẹme Jesu vievie he. A gwọlọ nwene uruemu rai gbe eware nọ a rọwo n’otọ ze he. Ezọ rai i rovie, rekọ a wuhu udu rai di. (Se Matiu 13:13-15.) Ẹvẹ ma sai ro rovie udu mai ẹsikpobi re ma sai wo erere no iwuhrẹ Jesu ze?

3. Fikieme ilele Jesu a jẹ sai ro wo otoriẹ eme riẹ?

³ O gwọlọ nọ ma rẹ rọ aro kele oriruo ilele Jesu nọ i wo omaurokpotọ. Ọ ta kpahe ae nọ: “Aro rai i wo oghale, keme ebe ruẹ, gbe ezọ rai, keme i bi yo.” (Mat. 13:16) Fikieme a jẹ sai ro wo otoriẹ eme Jesu yọ amọfa a bi wo otoriẹ rai hi? Orọ ọsosuọ, o jẹ hae were ae re a nọ enọ, yọ a jẹ hae gwọlọ riẹ otofa eme Jesu. (Mat. 13:36; Mak 7:17) Orọ avivẹ, o jọ ẹgwọlọ rai re a riẹ eware efa kugbe enọ a riẹ jẹ rọwo no vẹre. (Se Matiu 13:11, 12.) Orọ avesa, o jọ ẹgwọlọ rai inọ a re fi eware nọ a wo otoriẹ rai na h’iruo evaọ uzuazọ jẹ rehọ ai fiobọhọ kẹ amọfa.—Mat. 13:51, 52.

4. Eware esa vẹ o gwọlọ nọ ma re ru re ma sai wo otoriẹ etadhesẹ Jesu?

⁴ Re ma sai wo otoriẹ etadhesẹ Jesu, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ aro kele oriruo ilele Jesu na. Joma ta kpahe idhere esa nọ ma sai ro ru onana. Orọ ọsosuọ, o gwọlọ nọ ma rẹ ruẹrẹ oke fihọ nọ ma re ro wuhrẹ je roro didi kpahe eme Jesu, ru ekiakiẹ nọ o tẹ gwọlọ ere, jẹ nọ enọ nọ i fo. Onana u re ru omai wo eriariẹ. (Itẹ 2:4, 5) Orọ avivẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma rọ oware nọ ma wuhrẹ wawo onọ ma riẹ no vẹre, je roro kpahe epanọ u ti ro fiobọhọ kẹ omai. Onana u re ru omai wo otoriẹ. (Itẹ 2:2, 3) Orọ avesa, o gwọlọ nọ ma re fi oware nọ ma wuhrẹ h’iruo evaọ uzuazọ mai. Onana u re dhesẹ nọ ma wo areghẹ.—Itẹ 2:6, 7.

5. Kẹ oriruo ro dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eriariẹ, otoriẹ, gbe areghẹ.

⁵ Ohẹriẹ vẹ o rrọ eriariẹ, otoriẹ, gbe areghẹ? Joma rọ oriruo nana dhesẹ iẹe: Dae rehọ iẹe nọ whọ rrọ udevie edhere yọ omoto jọ ọ be dhẹ ze. Orọ ọsosuọ, whọ te riẹ nọ omoto ọ be dhẹ ze na, oyena họ eriariẹ. Yọ who ti vuhumu nọ who te gbe dikihẹ edhere na, omoto na ọ te jamu ra fihotọ, oyena họ otoriẹ. Fikiere whọ tẹ la no edhere na, onana họ areghẹ. Agbẹta nọ Ebaibol ọ rọ ta inọ o gwọlọ nọ ma “yọrọ emamọ areghẹ” na. U re siwi uzuazọ mai.—Itẹ 3:21, 22; 1 Tim. 4:16.

6. Nọ ma be te ta kpahe etadhesẹ ihrẹ jọ nọ Jesu ọ kẹ na, enọ ene vẹ ma te nọ? (Rri ẹkpẹti na.)

⁶ Evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe etadhesẹ ihrẹ jọ nọ Jesu o ro wuhrẹ ahwo. Nọ ma ti ru ere na, ma te nọ enọ nana: Eme họ otofa ọtadhesẹ na? (Onana u re fiobọhọ kẹ omai wo eriariẹ.) Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ na? (Onana u re ru omai wo otoriẹ.) Ẹvẹ ma sai ro wo erere no oware nọ ma wuhrẹ noi ze jẹ rehọ iẹe fiobọhọ kẹ amọfa? (Onana họ areghẹ.) Orọ urere, eme ọtadhesẹ na o wuhrẹ omai kpahe Jihova gbe Jesu Kristi?

7. Eme họ otofa ọtadhesẹ ubi ahe na?

⁷ Se Matiu 13:31, 32. Eme họ otofa ọtadhesẹ Jesu ọrọ ubi ahe na? Ubi na u dikihẹ kẹ ovuẹ Uvie na gbe oware nọ u no ewhowho ovuẹ na ze, koyehọ ukoko Ileleikristi na. Wọhọ ubi ahe nọ o “kao vi ibi kpobi” na, ukoko Ileleikristi na u tulo ho okenọ u muhọ obọ evaọ ukpe 33 C.E. Rekọ ukoko na u te vihọ gaga evaọ etoke imikpe jọ. U tube vihọ vi epanọ ahwo a rẹro riẹ. (Kọl. 1:23) Irere i no orro nana ze keme Jesu ọ ta nọ ‘emevra ehru e bọ họ egha riẹ.’ Emevra nana i dikihẹ kẹ ahwo evezi nọ e rrọ ukoko na bi wo emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ, a tẹ jẹ rrọ otọ edhedhẹ gbe ọthọwẹ ukoko Ileleikristi na.—Rri Izikiẹl 17:23.

8. Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ ubi ahe na?

⁸ Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ nana? Ọ rehọ orro ubi ahe na dhesẹ epanọ ọruẹrẹfihotọ iruo Uvie Ọghẹnẹ ọ rẹ nyaharo te, gbe ẹgba nọ o rẹ rọ thọ idibo Ọghẹnẹ,  je fi ezadhe kpobi kparobọ. Anwọ ukpe 1914 ze, ẹvi nọ ọ romavia no evaọ abọ otọakpọ ọrọ ukoko Ọghẹnẹ u gbunu gaga. (Aiz. 60:22) Otu nọ ọ rrọ ukoko na a bi wo ọthọwẹ no iwuhrẹ egagọ erue. (Itẹ 2:7; Aiz. 32:1, 2) U te no ere no, uvumọ ọzadhe ọ rrọ họ nọ ọ be sae whaha ẹnyaharo iruẹru Uvie na, makọ ukpokpoma dede.—Aiz. 54:17.

9. (a) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ọtadhesẹ ubi ahe na ze? (b) Eme onana u wuhrẹ omai kpahe Jihova gbe Jesu Kristi?

⁹ Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ọtadhesẹ ubi ahe na ze? Ẹsejọhọ ma be rria ẹkwotọ nọ umutho Isẹri Jihova jọ ọvo a rrọ, hayo ẹkwotọ nọ ahwo a rẹ kake jọ j’owọ kpahe usiuwoma ota mai hi. Rekọ ma rẹ sai wo ọbọga nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ iruo Uvie na i wo ogaga nọ i re ro fi ezadhe kpobi kparobọ. Wọhọ oriruo, okenọ Brọda Edwin Skinner o te orẹwho India evaọ ukpe 1926, umutho Isẹri Jihova jọ ọvo a jọ orẹwho na. Ẹnyaharo ọ jẹ romavia tere he okenọ o mu iruo na họ obọ, a ta nọ iruo na e jọ “bẹbẹ gaga” evaọ obei. Rekọ ọ ruabọhọ usiuwoma ota na jẹ rọ ẹro ruẹ epanọ ovuẹ Uvie na u ro fi ezadhe ilogbo kpobi kparobọ. Obọnana, Isẹri Jihova nọ e rrọ India a bu vi idu ọgba gbe ihrẹ (37,000), yọ ahwo nọ a ziọ Ekareghẹhọ uwhu Jesu evaọ ukpe nọ u kpo a bu vi idu ẹgba ọvo gbe eree (108,000). Whaọ, roro kpahe oriruo ọfa jọ nọ u dhesẹ ẹnyaharo ologbo nọ ọ be romavia evaọ iruẹru Uvie na. Evaọ ukpe ovona nọ Brọda Skinner o ro te India na, yọ iruo usiuwoma ota Uvie na i bi muhọ obọ re evaọ orẹwho Zambia. Rekọ enẹna, iwhowho-uvie nọ e rrọ Zambia i bu vi odu ẹgba ọvo gbe ikpe ihrẹ (170,000) no, yọ ahwo nọ a ziọ Ekareghẹhọ uwhu Jesu evaọ ukpe 2013 a bu vi idu egba ihrẹ gbe ikpe ezeza gbe esa gbe egba izii gbe ikpegbisoi (763,915). Onana u dhesẹ nọ a tẹ ghale iẹe, omọvo evaọ udevie ahwo 18 ọ ziọ Ekareghẹhọ na. Orro na u gbunu kẹhẹ.

10. Eme họ otofa ọtadhesẹ Jesu ọrọ ẹvi na?

¹⁰ Se Matiu 13:33. Eme họ otofa ọtadhesẹ Jesu ọrọ ẹvi na? Ọtadhesẹ nana o kiekpahe ovuẹ Uvie na re gbe emamọ iyẹrẹ nọ i bi noi ze. ‘Owawọ eka na soso’ u dikihẹ kẹ ahwo erẹwho na kpobi, yọ  oma eka na soso nọ ẹvi na ọ daro na u dikihẹ kẹ eria sa-sa nọ ovuẹ Uvie na u te no fiki iruo usiuwoma ota na. Evaọ ọtadhesẹ ubi ahe nọ ma jọ obehru ta kpahe no na, a kaki muẹrohọ orro ubi ahe na, rekọ evaọ ọtadhesẹ ẹvi na, a kaki muẹrohọ ẹvi na ha evaọ oke ọsosuọ. Ukpoye, omoke jọ o ruemu taure ẹvi na o te ti dhesẹ oma via.

11. Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ ẹvi na?

¹¹ Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ nana? Ọ rehọ e riẹ dhesẹ nọ ovuẹ Uvie na u wo ẹgba nọ o rẹ rọ vaha ruọ oria kpobi je nwene uzuazọ ahwo. Ovuẹ Uvie na u te “ọnyaba akpọ na” no. (Iruẹru 1:8) Rekọ orọnikọ ẹsikpobi a re muẹrohọ inwene nọ ovuẹ Uvie na o be lẹliẹ ahwo ru hu, ẹsejọ etoke jọ o rẹ vrẹ no taure a te ti muẹrohọ onana. Ghele na inwene e be romavia, orọnikọ evaọ unu ahwo nọ a bi dede ovuẹ Uvie na rehọ ọvo ho rekọ te uruemu ahwo nọ a be jẹ ovuẹ na rehọ.—Rom 12:2; Ẹf. 4:22, 23.

12, 13. Wọhọ epanọ o rrọ ọtadhesẹ ẹvi na, kẹ iriruo nọ i dhesẹ epanọ iruo usiuwoma ota Uvie na i wo ẹnyaharo te no.

¹² Nọ iruo usiuwoma ota na i te muhọ evaọ ẹkwotọ ọkpokpọ, ẹsibuobu ikpe jọ e rẹ vrẹ no taure a te ti muẹrohọ emamọ iyẹrẹ nọ i bi no iruo na ze. Wọhọ oriruo, ọzae-avọ-aye jọ nọ a re se Franz avọ Margit nọ a be jọ uwou ogha ofa jọ ru iruo enẹna, a je ru iruo evaọ uwou ogha Brazil evaọ ukpe 1982. A jẹ hae ta usiuwoma na evaọ iwhre jọ. Aye jọ avọ emọ ene riẹ a jọ usu ahwo ọsosuọ nọ a je wuhrẹ Ebaibol kugbe. Ọmọzae ọkpako rai nọ ọ jọ ikpe 12 oke yena, ọ jẹ hae gwọlọ dhẹ dhere ẹsibuobu nọ ọ tẹ ruẹ nọ a be nyaze kẹ obe uwuhrẹ na keme ọ jẹ hae vuoma gaga. Rekọ nọ ukoko u nwene iruo ọzae-avọ-aye nana, a gbẹ sae ruabọhọ obe uwuhrẹ na nọ a jẹ hai ru kugbe uviuwou na ha. Dede na, ọzae-avọ-aye na a weze kpohọ iwhre na nọ ikpe 25 e ruemu no. Kọ eme a ruẹ nọ a te obei? Ọgwa Uvie ọkpokpọ nọ ukoko jọ nọ u wo iwhowho-uvie 69 o be jọ ru ewuhrẹ, yọ inievo 13 evaọ usu rai ekobaro oke-kpobi. Kọ ẹvẹ kpahe ọmọzae nọ oma o jẹ hae vo gaga na? Ọye ọ jọ ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ evaọ ukoko na. Wọhọ ẹvi nọ Jesu ọ fodẹ evaọ ọtadhesẹ riẹ na, ovuẹ Uvie na o ginẹ nyaharo gaga no evaọ iwhre na, yọ u nwene uzuazọ ahwo buobu no. Onana o lẹliẹ eva were ọzae-avọ-aye nana gaga.

¹³ Ẹgba nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ ovuẹ Uvie na u re ro nwene uzuazọ ahwo u bi dhesẹ oma via vevẹ, maero kọ evaọ erẹwho nọ egọmeti o jo fi awhaha họ iruo usiuwoma ota Uvie na. O rrọ bẹbẹ re a riẹ oghẹrẹ nọ usiuwoma na o nyaharo te no evaọ erẹwho itieye na, yọ ẹsibuobu iyẹrẹ nọ i re no erẹwho itienana ze i re gbe omai unu. Ma dae rehọ oriruo Cuba. Ovuẹ Uvie na u te obei evaọ ukpe 1910, yọ Brọda Russell o weze kpobọ Cuba evaọ ukpe 1913. Rekọ evaọ oke ọsosuọ iruo na e jẹ nwane nyaharo tere he. Kọ ẹvẹ e nyaharo te no enẹna evaọ Cuba? Iwhowho-uvie nọ e be ta usiuwoma na evaọ obei a bu vi idu udhone gbe ikpegbezeza (96,000), yọ ahwo nọ a ziọ Ekareghẹhọ evaọ 2013 a bu te idu egba ivẹ gbe udhegbizii gbe egba ihrẹ gbe udhegbezeza (229,726). Koyehọ a tẹ ghale iẹe, omọvo evaọ udevie ahwo 48 kpobi nọ a be rria orẹwho ukoliko na ọ ziọ ekareghẹhọ na. Makọ evaọ erẹwho nọ a jọ fi awhaha họ iruo usiuwoma ota mai hi, ovuẹ Uvie na u te eria sa-sa no, tubọ eria nọ Isẹri nọ e be rria ekwotọ itieye na a roro nọ a te sae jọ ta usiuwoma na tere he. *—Ọtausi. 8:7; 11:5.

14, 15. (a) Ẹvẹ oware nọ ma wuhrẹ no ọtadhesẹ Jesu ọrọ ẹvi na ze o sai ro fiobọhọ kẹ omai? (b) Eme onana u wuhrẹ omai kpahe Jihova gbe Jesu Kristi?

 ¹⁴ Ẹvẹ ma sai ro wo erere no oware nọ Jesu o wuhrẹ omai evaọ ọtadhesẹ ẹvi na ze? Nọ ma te roro kpahe otofa ọtadhesẹ Jesu na, ma rẹ ruẹ nọ u du gwọlọ nọ ma ruawa vrẹta ha kpahe oghẹrẹ nọ ovuẹ Uvie na u ti ro te ima ahwo buobu nọ a ri ti yoi hi oma. Jihova họ ọnọ ọ be kpọ iruo usiuwoma ota na. Kọ ovẹ họ ẹkẹ abọ mai? Ebaibol ọ kẹ uyo na inọ: “Evaọ ohiohiẹ kọ ibi ra, gbe evaọ owọwọ who si obọ ra no ho; keme whọ riẹ onọ u re ti woma ha, onana hayo oyena, hayo ai ivẹ i re ti woma.” (Ọtausi. 11:6) Nọ ma bi ru ere na, ajọ ma hae lẹ kpahe ẹnyaharo iruo usiuwoma ota na, maero evaọ erẹwho nọ a jo fi awhaha họ iruo na.—Ẹf. 6:18-20.

¹⁵ U te no ere no, ajọ udu u whrehe omai hi otẹrọnọ ma gbẹ ruẹ emamọ iyẹrẹ iruo usiuwoma ota mai evaọ oke ọsosuọ họ. Ma du rri ‘oware osese’ nọ o rẹ sai no iruo na ze evaọ oke emuhọ vo vievie he. (Zek. 4:10) Ẹsejọhọ, emamọ iyẹrẹ nọ i ti no iruo na ze uwhremu na e te vrẹ epanọ ma rẹro riẹ dede.—Ol. 40:5; Zek. 4:7.

16. Eme họ otofa ọtadhesẹ Jesu ọrọ ọthueki na gbe ọrọ efe nọ a sino na?

¹⁶ Se Matiu 13:44-46. Eme họ otofa ọtadhesẹ Jesu ọrọ ọthueki na gbe ọrọ efe nọ a sino na? Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ethueki e jẹ hai kpohọ ugbothabọ, a jẹ hai tube te ofẹ Abade India nọ u thabọ no oborai gaga nyae dẹ izuu iwoma. Evaọ ọtadhesẹ nana, ọthueki na o dikihẹ kẹ ahwo evezi nọ a be daoma epanọ a rẹ rọ riẹ Ọghẹnẹ. “Uzuu oghaghae” na u dikihẹ kẹ uzẹme Uvie na, nọ o rrọ ghaghae gaga na. Fikinọ ọthueki na ọ riẹ epanọ uzuu na o ghare te, u no rie eva ze nọ ọ rẹ zẹ eware nọ o wo kpobi re ọ sae dẹe. Jesu ọ tẹ jẹ ta kpahe ọzae jọ nọ o je ru iruo evaọ udhu riẹ nọ ọ ruẹ efe nọ a “si no.” Wo ohẹriẹ no ọthueki na, ọzae nana ọ jẹ gwọlọ ekwakwa eghaghae he. Rekọ wọhọ ọthueki na, u no rie eva ze nọ ọ rẹ zẹ eware nọ o wo “kpobi” re ọ sae dẹ okwakwa oghaghae na.

17. Fikieme Jesu ọ rọ kẹ ọtadhesẹ ọthueki na gbe ọrọ efe nọ a sino na?

¹⁷ Fikieme Jesu ọ rọ kẹ etadhesẹ ivẹ yena? Jesu ọ rehọ etadhesẹ na dhesẹ nọ idhere sa-sa a sai ro duku uzẹme na. Ahwo jọ a jẹ gwọlọ uzẹme na, yọ a daoma gaga taure a te ti duku ei. Rekọ amọfa jọ a duku uzẹme na dede nọ a jẹ gwọlọ iẹe he, ẹsejọhọ ohwo jọ ọ wha usiuwoma na bru ae. Ghelọ oghẹrẹ nọ ahwo nana a ro duku uzẹme na kpobi kẹhẹ, a riẹ oghẹrẹ nọ oware nọ a duku na o ghare te, yọ u no rai eva ze nọ a re siobọno eware buobu re a sai woi t’obọ.

18. (a) Ẹvẹ ma sai ro wo erere no etadhesẹ ivẹ nana ze? (b) Eme onana u wuhrẹ omai kpahe Jihova gbe Jesu Kristi?

¹⁸ Ẹvẹ ma sai ro wo erere no etadhesẹ ivẹ nana ze? (Mat. 6:19-21) Nọ omara nọ: ‘Kọ me wo ọkpọ uruemu nọ ezae nana a wo na? Kọ epọvo na me rri uzẹme na ghare te re? Kọ u no omẹ eva ze nọ me re siobọno eware jọ nọ me se gboja re mẹ sai kru uzẹme na dhobọ, manikọ mẹ be kẹ eware wọhọ ilale ikẹdẹ kẹdẹ uvẹ re i ru omẹ gbabọkẹ uzẹme na?’ (Mat. 6:22-24, 33; Luk 5:27, 28; Fil. 3:8) Epanọ uzẹme nọ ma duku na o were omai te, ere ọtamuo mai re ma rehọ iẹe karo ọ te ga te re.

19. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁹ Ajọ ma hae dhesẹ nọ ma gaviezọ je wo otoriẹ etadhesẹ nọ i kiekpahe Uvie na nọ ma ta kpahe no na. Kareghẹhọ nọ orọnikọ ma re wo otoriẹ rai ọvo ho, rekọ ma re fi eware nọ ma wuhrẹ no ai ze h’iruo. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe etadhesẹ esa efa jọ gbe oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ no ae ze.