1, 2. Eme họ oreva Ọghẹnẹ kẹ otu nọ ọ be gọe, te emaha te ekpako?

KỌ WHẸ yọ uzoge? O tẹ rrọ ere, jọ u mu owhẹ ẹro nọ whọ rrọ ghaghae gaga nọ whọ rrọ ukoko akpọ-soso Jihova na. Evaọ erẹwho buobu, ahwo buobu nọ a be roma mudhe jẹ họ-ame evaọ ukoko na yọ izoge. O be kẹ omai uduotahawọ gaga inọ izoge buobu a bi kuomagbe otu nọ ọ gba riẹ mu nọ a rẹ gọ Jihova.

² Nọ whọ rrọ uzoge na, kọ o rẹ were owhẹ re whọ jọ kugbe izoge efa? Ẹsejọhọ o rẹ were owhẹ. Eva e rẹ were omai nọ ma tẹ be zaharo kugbe ehwa mai. Dede na, ma make rrọ emaha hayo ekpako, hayo ma no eria sa-sa ze, Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma gọe evaọ okugbe ọvo. Pọl ukọ na o kere nọ oreva Ọghẹnẹ họ “re ahwo kpobi a wo usiwo, re a ze te riẹ uzẹme na.” (1 Tim. 2:3, 4) Ma rẹ jọ obe Eviavia 7:9 ruẹ oghẹrẹ nọ a dhesẹ otu nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ, enọ i no “erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu.”

3, 4. (a) Oghẹrẹ ẹzi vẹ izoge buobu a bi dhesẹ evaọ akpọ na nẹnẹ? (b) Uruemu vẹ o rọwokugbe ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Ẹfẹsọs 4:25?

³ Izoge nọ e be gọ Jihova i wo ohẹriẹ gaga no izoge akpọ na.  Izoge buobu nọ e be gọ Jihova ha a bi yeri uzuazọ oriobọ, be tẹrovi epanọ a re ro wo oware nọ a gwọlọ t’obọ ọvo. Odẹ nọ ekiotọ-eriariẹ jọ a mu kẹ izoge nana họ, “Oge Mẹ.” Izoge na a be rọ osẹ gbe ẹmeọta rai dhesẹ ọjẹfiẹ nọ a wo kẹ ekpako na, enọ a rri wọhọ ahwo nọ oke rai o vrẹ no.

⁴ Ẹzi yena ọ da oria kpobi fia nẹnẹ. Fikiere, o gwọlọ nọ izoge nọ e be gọ Jihova a rẹ daoma gaga re a ruẹse whaha ẹzi otiọye na je rri eware epanọ Jihova o rri rai. Makọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ dede, Pọl ukọ na ọ ruẹ nọ u wuzou re ọ vẹvẹ ibe Ileleikristi riẹ unu re a whaha “ẹzi [nọ] o bi ru iruo eva emọ udu uyoma enẹna,” ẹzi nọ ọ ‘jẹ hẹ kpọ ae’ vẹre. (Se Ahwo Ẹfẹsọs 2:1-3.) Ma jiri izoge nọ e be whaha ẹzi ọyena je bi kuomagbe inievo ukoko na gọ Jihova. Uruemu utioye nọ a bi dhesẹ na o rọwokugbe ẹme nọ Pọl ọ ta inọ, “mai yọ ekwakwa ugboma ọvo na.” (Ẹf. 4:25, NW) Nọ ma be kẹle ekuhọ akpọ omuomu nana no na o mae rọ gwọlọ nọ ma rẹ jọ okugbe ọvo. Joma ta kpahe iriruo jọ evaọ Ebaibol na nọ i ti fiobọhọ kẹ omai ruẹ epanọ u wuzou te re ma talamu ohwohwo jẹ jọ okugbe ọvo.

5, 6. Eme ikuigbe Lọt avọ emetẹ riẹ i wuhrẹ omai kpahe ohwohwo nọ ma rẹ talamu?

⁵ Evaọ oke nọ u kpemu, Jihova ọ jẹ rọ evawere thọ idibo riẹ nọ a tẹ talamu ohwohwo evaọ etoke ẹbẹbẹ. Idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ, te emaha te ekpako a rẹ sai wuhrẹ eware jọ no iriruo nọ e rrọ Ebaibol na ze. Oriruo jọ họ ọrọ Lọt.

⁶ Lọt avọ uviuwou riẹ a rẹriẹ ovao dhe okpẹtu ologbo okenọ Ọghẹnẹ ọ gbaemu nọ ọ rẹ raha okpẹwho Sọdọm nọ ae omarai a jẹ rria. Ikọ-odhiwu a kpakpa Lọt oma nọ ọ dhẹ kpobọ igbehru, inọ: “Wha dhẹ kẹ uzuazọ rai.” (Emu. 19:12-22) Lọt o ru epanọ a vuẹ riẹ na, yọ emetẹ ivẹ riẹ a kuomagbei dhẹ no okpẹwho na. Rekọ u yoma gaga inọ ezae nọ e sa emetẹ riẹ h’otọ a rọwo lele ai hi. Ẹme nọ Lọt ọ vuẹ egọ riẹ o jọ “wọhọ oware ijehwẹ” evaọ ẹro rai. Yọ oyena o wha uwhu se ai. (Emu. 19:14) Lọt avọ emetẹ riẹ nọ a kuomagbei ọvo a zọ.

7. Ẹvẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl fikinọ a jọ okugbe ọvo evaọ okenọ a je no Ijipti?

⁷ Roro kpahe oriruo ọfa jọ. Okenọ emọ Izrẹl a je no Ijipti, orọnikọ a ghale oma fihọ ẹkuẹko nọ ọvuọ ẹko riẹ a jẹ nya orai vrẹ hẹ. Yọ okenọ Mosis ọ “riẹ obọ riẹ ri obọ abade na” nọ Jihova ọ jẹ hẹriẹ iẹe no, orọnikọ ọyomariẹ avọ umutho ahwo jọ ọvo a fa vrabọ họ. Ukpoye, orẹwho na soso a nya abade na vrẹ avọ obufihọ Jihova. (Ọny. 14:21, 22, 29, 30) Aikpobi a jọ okugbe ọvo, yọ “ogbotu” ahwo jọ nọ a jọ ahwo Izrẹl he a kuomagbe ae re. (Ọny. 12:38) Ma sai roro vievie he inọ ahwo jọ evaọ usu rai, ẹsejọhọ utu izoge jọ a nya edhere ọfa nọ a roro nọ o mae kiehọ. Kọ o gbẹ hae jọ oware ugheghẹ o hẹ jọnọ a ru ere jẹ rọ ere si omarai no otọ ọthọwẹ Jihova?—1 Kọr. 10:1.

8. Ẹvẹ idibo Ọghẹnẹ a ro dhesẹ nọ a rrọ okugbe ọvo evaọ oke Jehoshafat?

⁸ Evaọ okenọ Jehoshafat ọ jọ ovie Izrẹl, idibo Ọghẹnẹ a rẹriẹ ovao dhe “ogbotu obuobu” ewegrẹ rai nọ e wọ ẹmo bru ae no ewho ekẹloma ze. (2 Irv. 20:1, 2) Rekọ u woma gaga inọ orọnikọ ẹgba obọrai idibo Ọghẹnẹ nana a rẹroso lele ai fiẹmo ho. Ukpoye a bo se Jihova kẹ obufihọ. (Se 2 Iruẹru-Ivie 20:3, 4.) Yọ orọnikọ oghẹrẹ nọ o were rai omomọvo a je ro bo se Jihova ha. Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: “Ezae Juda kpobi a te dikihẹ obaro ỌNOWO na, avọ emesese rai, gbe eyae rai gbe emọ rai.” (2 Irv. 20:13) Te emaha te ekpako nọ e jọ usu rai kpobi a rọ ẹrọwọ ru lele ekpakpọ Jihova, yọ Jihova ọ thọ rae no obọ ewegrẹ rai. (2 Irv. 20:20-27) Kọ onana o  gbẹ rrọ emamọ oriruo epanọ idibo Ọghẹnẹ a rẹ rọ rehọ okugbe ọvo rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ?

9. Eme uruemu Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ u wuhrẹ omai kpahe okugbe nọ ọ rẹ jọ udevie idibo Ọghẹnẹ?

⁹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jọ okugbe ọvo re. Wọhọ oriruo, okenọ ahwo Ju gbe ahwo erẹwho efa a zihe ruọ Ileleikristi no, a jẹ roma kẹ “uwuhrẹ ahwo ikọ na avọ usu-ovo-onya, yọ a bẹre ebrẹdi gbe olẹ olẹ.” (Iruẹru 2:42) Okugbe nọ ọ jọ udevie rai u dhesẹ oma via vevẹ okenọ o mae jọ gwọlọ nọ a re fiobọhọ kẹ ohwohwo, koyehọ okenọ a rọ rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma. (Iruẹru 4:23, 24) Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ u wuzou gaga re ma jọ okugbe ọvo evaọ etoke ebẹbẹ?

10. Oke vẹ o te mae rọ gwọlọ nọ ma jọ okugbe ọvo?

¹⁰ Ma bi si kẹle etoke nọ ọ te jọ bẹbẹ gaga evaọ ikuigbe ohwo-akpọ. Joẹl ọruẹaro na o se etoke yena, “ẹdẹ ebi gbe uweri.” (Joẹl 2:1, 2; Zef. 1:14) O te jọ etoke nọ o jọ gwọlọ nọ idibo Ọghẹnẹ a rẹ jọ okugbe ọvo. Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta nọ: “Kuvie kuvie nọ o ghale oma riẹ, o rẹ te raha.”—Mat. 12:25.

11. Eme ọ rrọ obe Olezi 122:3, 4 nọ a sai ro dhesẹ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹¹ O te ginẹ gwọlọ nọ ma jọ okugbe ọvo evaọ etoke okpẹtu nọ o bi ti te akpọ nana. A rẹ sae rọ oghẹrẹ nọ a bọ iwou Jerusalẹm oke anwae kẹle ohwohwo te ro dhesẹ okugbe ọvo nọ o te gwọlọ nọ ma rẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ oke yena. A bọ iwou yena kpekpe te epanọ ọso-ilezi na o ro dhesẹ Jerusalẹm wọhọ “okpẹwho nọ a bọ [kugbe, NW].” Onana u ru rie lọhọ nọ ahwo na a jẹ hẹ sae rọ thọ je fiobọhọ kẹ ohwohwo. U te no ere no, a rẹ sae jẹ rọ oghẹrẹ nọ iwou na e kẹle ohwohwo te dhesẹ okugbe nọ ahwo na a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ okenọ “erua ỌNOWO” na kpobi a te kokohọ kẹ egagọ Ọghẹnẹ. (Se Olezi 122:3, 4.) O gwọlọ nọ mai omamai ma rẹ jọ ‘okugbe ọvo’ re enẹna gbe evaọ etoke ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ obaro tha na.

12. Eme o ti ru nọ ma te sae rọ zọ evaọ okenọ ewegrẹ Ọghẹnẹ a te rọ wọ ohọre bru omai ze na?

¹² Fikieme ‘okugbe ọvo’ nọ ma rẹ jọ u ti ro wuzou gaga evaọ obaro? Obe Izikiẹl uzou avọ 38 o ta kpahe ohọre nọ “Gọg, nọ ọ rọ obọ otọ Magọg” ọ te wọ bru idibo Ọghẹnẹ ze. Ma rẹ kuvẹ vievie he re oware jọ o hẹriẹ omai no inievo mai evaọ oke yena. Yọ ma te rẹroso akpọ nana kẹ obufihọ họ. Ukpoye, u ti woma re ma si kẹle inievo ukoko na. Uzẹme riẹ họ, orọnikọ ukoko na nọ ma rẹ jọ ọvo u ti ru omai zọ họ. Ahwo kpobi nọ a se odẹ Jihova họ enọ Jihova avọ Ọmọ riẹ a ti siwi no okpẹtu yena. (Joẹl 2:32; Mat. 28:20) O make rrọ ere na, kọ o rrọ oware areghẹ re ma roro nọ Ọghẹnẹ o ti siwi otu nọ o keke aro fihọ hẹriẹ oma no udevie uthuru riẹ?—Mae. 2:12.

13. Eme izoge nọ e be gọ Ọghẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ no eware nọ ma ta kpahe no na ze?

¹³ Kọ ma gbẹ ruẹ vevẹ no inọ o rrọ oware ugheghẹ re ma rọ aro kele izoge nọ i bi ru oware nọ u je rai na? Ma bi si kẹle oke nọ ma te rọ gwọlọ obufihọ ohwohwo gaga, te emaha te ekpako. Ẹhẹ, enẹna họ okenọ o mae gwọlọ nọ ma re wuhrẹ epanọ ma sae rọ jọ okugbe ọvo nọ u ti wuzou gaga evaọ obaro na.

14, 15. (a) Ẹjiroro vẹ Jihova o bi ro wuhrẹ emaha gbe ekpako re a jọ okugbe ọvo nẹnẹ? (b) Ohrẹ vẹ Jihova ọ kẹ omai nọ u re fiobọhọ kẹ omai jọ okugbe ọvo?

¹⁴ Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai “rọ evevo gọ e.” (Zef. 3:8, 9) O bi wuhrẹ omai re  ma sae jọ ahwo nọ a te rọkẹ ẹjiroro ebẹdẹ bẹdẹ riẹ. Eme ẹjiroro yena o kẹre te? Ọ gwọlọ nọ “eware kpobi nọ e rọ ehru gbe enọ e rọ akpọ, a wo okugbe ọvo eva [Kristi.]” (Se Ahwo Ẹfẹsọs 1:9, 10.) Ẹhẹ Jihova ọ gwọlọ nọ emama kpobi nọ e romakpotọ kẹe evaọ ehrugbakpọ a jọ okugbe ọvo, yọ o ti gine ru ai jọ ere. Whẹ uzoge, kọ onana u gbe fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹ epanọ u wuzou te re whẹ avọ inievo nọ e rrọ ukoko Jihova wha jọ okugbe ọvo?

¹⁵ Jihova o bi wuhrẹ omai epanọ ma sae rọ jọ okugbe ọvo enẹna, keme ọ gwọlọ nọ ma jọ ere bẹdẹ bẹdẹ. Unuẹse buobu Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ “ohwo ọ sẹro ohwo,” “ohwo ọ rehọ uyoyou oniọvo you ohwo,” ohwo ọ “sasa ohwo oma,” gbe nọ “ohwo ọ kpare ohwo.” (1 Kọr. 12:25; Rom 12:10; 1 Tẹs. 4:18; 5:11) Jihova ọ riẹ nọ Ileleikristi a gba ha, yọ onana o rẹ sae whae ze nọ o rẹ rọ jọ bẹbẹ re a jọ okugbe ọvo, fikiere o gwọlọ nọ mai “ohwo ọ rọ vrẹ ohwo.”—Ẹf. 4:32.

16, 17. (a) Eme họ ẹjiroro jọ nọ ma be hai ro kpohọ iwuhrẹ? (b) Eme izoge inẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ no oriruo Jesu ze evaọ okenọ ọ jọ uzoge?

¹⁶ Jihova o te je ru ọruẹrẹfihotọ iwuhrẹ ukoko kẹ omai re ma jarai wuhrẹ epanọ ma rẹ rọ jọ okugbe ọvo. Ma be hai se eme uduotahawọ nọ e rrọ obe Ahwo Hibru 10:24, 25. Ẹjiroro jọ nọ ma be hai ro kpohọ iwuhrẹ nana họ, re “mai ohwo o he roro epanọ ọ rẹrọ jaja ọrivẹ riẹ oma, re o wo uyoyou, je ru iruo ezi kpobi.” Ẹjiroro ọfa nọ ma bi ro kpohọ iwuhrẹ họ re mai “ohwo ọ hẹ ta udu họ ohwo awọ, [re ma jẹ] riẹ nọ ẹdẹ na ọ kẹlino.”

¹⁷ Okenọ Jesu ọ jọ uzoge o dhesẹ nọ o rri ọruẹrẹfihotọ egagọ otiọna ghaghae. O lele ọsẹgboni riẹ kpohọ omakugbe egagọ jọ nọ ahwo buobu a nya evaọ okenọ ọ jọ ikpe 12. Nọ a je zihe kpo, ọsẹgboni riẹ a te mu ei họ ẹgwọlọ, rekọ orọnikọ o lele ehwa riẹ kọ vrẹ hẹ. Ukpoye, Josẹf avọ Meri a ruẹ e riẹ nọ o bi lele otu iwuhrẹ ta ẹme no Ikereakere na ze evaọ etẹmpol na.—Luk 2:45-47.

18. Ẹvẹ elẹ mai e sai ro ru okugbe nọ ọ rrọ udevie mai ga?

¹⁸ U te no uyoyou nọ ma rẹ daoma wo kẹ ohwohwo gbe iwuhrẹ ukoko nọ ma re ro ru okugbe nọ ọ rrọ udevie mai ga no, ma rẹ lẹ roro ohwohwo re. Nọ ma tẹ be hae fodẹ ugogo oware jọ kpahe inievo mai kẹ Jihova evaọ olẹ, u re dhesẹ nọ ma wo ọdawẹ kẹ ae. Orọnikọ Ileleikristi nọ e  kpako no ọvo e rẹ sai ru onana ha. Otẹrọnọ whẹ yọ uzoge, kọ whọ be daoma rọ uvẹ sa-sa nana nọ i rovie fihọ na mu usu okpekpe kugbe inievo ukoko na? Nọ who te ru ere, u ti ru nọ who gbe ti ro wo usu ovuovo kugbe akpọ nana ha evaọ okenọ a te raha iẹe.

19-21. (a) Obọdẹ edhere vẹ ma bi ro dhesẹ nọ “mai omomọvo yọ ekwakwa nọ e jẹhọ ohwohwo”? Kẹ iriruo. (b) Eme who wuhrẹ no ogbo nọ inievo jọ a dhẹ evaọ etoke okpẹtu ze?

¹⁹ Idibo Jihova nẹnẹ a bi ru lele ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Rom inọ: “Mai omomọvo yọ ekwakwa nọ e jẹhọ ohwohwo.” (Ahwo Rom 12:5, NW) Ma rẹ ruẹ imuẹro nana nọ okpẹtu ọ tẹ romavia. Evaọ amara Akpegbivẹ ọrọ ukpe 2011, owhe ologbo jọ o ku ukoliko Mindanao, evaọ obọ Philippine. Asohẹrioke ọvo, ame o te le iwou nọ i bu vrẹ idu udhuvẹ (40,000), yọ iwou inievo mai buobu e jọ usu rai. Rekọ uwou ogha nọ o rrọ orẹwho na o niyẹrẹ nọ, “taure ogbẹgwae ogbodhẹ a tẹ te dhogbo ze dede, yọ inievo mai nọ e rrọ eria efa sa-sa a mu ogbo họ ẹdhẹ ze no.”

²⁰ Ere ọvona, okenọ ame abade o kpo ruọ ofẹ ovatha-ọre Japan fiki otọ nọ u nuhu evaọ abade, eware inievo mai buobu e raha. Uvumọ oware o raha kiọkọ kẹ otu jọ dede he. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Yoshiko nọ uwou riẹ o raha, ọ jẹ rria oria nọ o rehọ emaele 25 thabọ no Ọgwa Uvie. Ọ ta nọ: “U gbe omai unu uwhremu na nọ a vuẹ omai nọ ọsẹro okogho na avọ oniọvo-ọmọzae ọfa jọ a gwọlọ omai ze okiokiọ ẹdẹ nọ oware na o rọ via na.” O te fibae avọ unu ohwohwẹ nọ: “Eva e were omai gaga kpahe idhere sa-sa nọ ukoko na u ro fiobọhọ kẹ omai bọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ ga. U te no ere no, a kẹ omai iwu ekpahe, eviẹ, ekpa gbe iwu nọ a re ro kiẹzẹ.” Oniọvo jọ evaọ ogbẹgwae ogbodhẹ na ọ ta nọ: “Inievo na a jẹ rọ okugbe ọvo no eria avọ eria Japan ze ti fiobọhọ kẹ ohwohwo. Inievo jọ dede e dhogbo no ugbo obọ America ze ti fiobọhọ. Nọ a nọ ae oware nọ a ro no ugbo obei ze ti fiobọhọ, a ta nọ, ‘Te omai te inievo obọ Japan ma rrọ okugbe ọvo, yọ a gwọlọ obufihọ.’” Kọ eva e gbẹ be were owhẹ inọ whọ rrọ ukoko utiona nọ ahwo riẹ a wo ọdawẹ kẹ ibe Ileleikristi rai enẹ? Jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o rri ẹzi okugbe otiọye na ghaghae.

²¹ Ẹzi otiọnana nọ ma re wo enẹna u ti fiobọhọ kẹ omai rọ okugbe ọvo rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ nọ e rrọ obaro tha, o tẹ make rọnọ a hẹriẹ omai no inievo mai nọ e rrọ abọfa akpọ na dede. Evaọ uzẹme, ẹzi otiọye na o bi wuhrẹ omai epanọ ma re ro fi ebẹbẹ nọ e rẹ sai te omai kparobọ nọ akpọ omuomu nana o bi te ekuhọ na. Oniọvo-ọmọtẹ obọ Japan jọ nọ a re se Fumiko nọ ofou ọwhibo ọ raha eware riẹ, ọ ta nọ: “Ekuhọ akpọ na ọ kẹle gaga no. O gwọlọ nọ ma rẹ ruabọhọ obọ nọ ma re fihọ kẹ ibe Ileleikristi mai nọ ma bi rẹro okenọ okpẹtu ọvuọvo ọ gbẹ te jọ họ na.”

22. Erere vẹ ma ti wo evaọ obaro fiki okugbe nọ ọ rrọ udevie mai enẹna?

²² Te emaha te ekpako nọ e be daoma epanọ a rẹ rọ jọ okugbe ọvo enẹna a bi ru oware nọ u ti fiobọhọ kẹ ae zọ evaọ okenọ a te raha akpọ omuomu nana nọ ohẹriẹ o da fia na. Ọghẹnẹ o ti siwi idibo riẹ wọhọ epanọ o ru evaọ okenọ u kpemu na. (Aiz. 52:9, 10) Hae kareghẹhọ nọ whọ te jọ usu ahwo nọ Ọghẹnẹ o ti siwi na nọ whọ tẹ be daoma jọ usu idibo riẹ nọ e be rọ okugbe ọvo gọe enẹna. Oware ofa jọ nọ u ti fiobọhọ kẹ omai họ, eware nọ ma wo t’obọ no nọ ma re rri ghaghae. Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.