1, 2. (a) Fikieme emọ Izrẹl nọ i bu te idu udhegbene (24,000) a ro ku eghale rai fiẹ? (b) Fikieme ikuigbe oware nọ o via kẹ emọ Izrẹl oke anwae na u ro wuzou kẹ omai?

RE EMỌ Izrẹl a tẹ nwane ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, otu rai jọ buobu a “lele emetẹ Moab bru igberẹ.” Onọ u ru nọ Jihova o ro kpe ahwo idu udhegbene (24,000). Dai roro epanọ oware na o da te, omojọ ọvo u kiọkọ re emọ Izrẹl na a reuku Ẹkwotọ Eyaa na, rekọ odawọ ọfariẹ-ogbe nọ a kie kẹ u ru nọ ukuoriọ yena kpobi u ro vru ku ai.—Ik. 25:1-5, 9.

² A kere oware okpẹtu yena nọ o via na fihotọ re o jọ “unuovẹvẹ kẹ omai nọ e be rria evaọ ekuhọ uyero-akpọ na.” (1 Kọr. 10:6-11) Obọnana nọ ma joma te ekuhọ “edẹ urere na” no na, omojọ ọvo u kiọkọ re mai idibo Ọghẹnẹ ma ruọ akpọ ọkpokpọ nọ ẹrẹreokie ọvo ọ te jọ na. (2 Tim. 3:1; 2 Pita 3:13) Rekọ u yoma gaga inọ idibo Ọghẹnẹ jọ a kie kẹ edawọ no. A kie ruọ ọfariẹ-ogbe no, yọ enẹna a be ruẹ uye uzioraha rai. Ahwo otiọna a gbe kurẹriẹ enẹna ha, a sai ku uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ rai fiẹ.

3. Fikieme ezae-avọ-eyae a rọ gwọlọ ọkpọvio gbe uketha Jihova? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Fiki ọfariẹ-ogbe nọ ọ da oria kpobi fia nẹnẹ, ọzae-avọ-aye  a gwọlọ ọkpọvio gbe uketha Jihova re omodawọ nọ a gwọlọ rọ sẹro orọo rai o siọ uvrẹvru ba ẹjọ. (Se Olezi 127:1.) Ma te ta kpahe oghẹrẹ nọ ọzae-avọ-aye a sae rọ sẹro udu rai, si kẹle Ọghẹnẹ, whẹ uruemu okpokpọ na h’oma, ta ẹme kugbe ohwohwo ziezi, je ru ẹgwọlọ ohwohwo gba evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye, a vẹ te rọ enẹ ru usu rai jọ gaga.

4. Eme ọ lẹliẹ Ileleikristi jọ kie ruọ ọfariẹ-ogbe no?

⁴ Ẹvẹ Oleleikristi ọ sai gine ro kie ruọ ọfariẹ-ogbe? Ẹsibuobu obọ ibiaro na okpẹtu nana o re muhọ no ze. Jesu ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi rri aye te epanọ o ro wo isiuru owezẹ kẹe yọ o lele aye na bruẹnwae no evaọ udu riẹ.” (Mat. 5:27, 28; 2 Pita 2:14) Ifoto ẹbẹba iriwo, isase ebe nọ e rẹ kpare isiuru owezẹ ọzae-avọ-aye hayo ughe uriwo eware itieye evaọ itanẹte u ru nọ Ileleikristi buobu a ro kie ruọ ọfariẹ-ogbe no. Ileleikristi efa jọ a rẹ jọ ifimu hayo etẹlivisiọne rri ighe ọfariẹ-ogbe hayo tube kpohọ eria nọ ahwo a re jo dhesẹ eware ọfariẹ nyai rri ughe. Amọfa jọ a re kpohọ ile-igbe aso-hẹrioke gbe eria ighe nọ a rẹ jọ gbile ẹbẹba hayo eria nọ a rẹ jọ wholo ohwo evaọ oghẹrẹ nọ o rẹ rọ kpare isiuru owezẹ ọzae-avọ-aye.

5. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma rẹ sẹro udu mai?

⁵ Amọfa a kie kẹ odawọ no fiki ohwo nọ o fo ho nọ a nya bru kẹ ohrẹ. Evaọ akpọ nana nọ ahwo a jọ wo oma-usuo ho yọ uzuazọ ọfariẹ-ogbe o da oria kpobi fia na, o rrọ lọlọhọ re ohwo nọ udu riẹ o viẹhọ je gbeku no o wo isiuru obẹlẹ kẹ ohwo nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ. (Se Jerimaya 17:9, 10.) Jesu ọ ta nọ: “Udu ohwo iroro imuomu i re no ze, te ohwo-okpe, ẹnwae-obro, ọfariẹ-ogbe.”—Mat. 15:19.

6, 7. (a) Eme udu eviẹhọ o rẹ sae lẹliẹ ohwo ru? (b) Ẹvẹ ma sae rọ whaha uzioraha?

⁶ Nọ iroro ọfariẹ e tẹ ruọ udu imava nọ i wo isiuru kẹ ohwohwo oma no, a ve mu oghẹrẹ eme nọ u fo nọ a re lele ọrivẹ-orọo rai ọvo ta họ ẹta kugbe ohwohwo. O rẹ raha oke he, a ve ti gu oghẹrẹ inoma nọ u re ru ae jọ kugbe ẹsejọ, nọ oke o be nyaharo na omakugbe nana o vẹ te jọ oware n’oke t’oke. Nọ isiuru nọ a wo kẹ ohwohwo i bi dhe ẹgẹga na, o vẹ te jọ bẹbẹ kẹ ae re a whaha uzioraha. Yọ epanọ a nya kodo te evaọ usu nana, ere o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ai te re a fa usu na, dede nọ a riẹ nọ oware nọ a bi ru na o thọ.—Itẹ 7:21, 22.

⁷ Ẹmẹrera na a vẹ te kpairoro vrẹ izi Ọghẹnẹ riẹriẹriẹ, keme ikpehre isiuru gbe ẹmeọta-kugbe rai u ru nọ a bi ro kru ohwohwo obọ, viọlọ ohwohwo unu, rọ abọ whrawhra ohwohwo oma, je ru eware itieye efa nọ e rẹ kpare isiuru owezẹ ọzae-avọ-aye. Enana kpobi yọ eware nọ u fo nọ a re ru kugbe ọrivẹ-orọo rai ọvo. Ohwo otiọna, “isiuru obọriẹ . . . e rẹ wọe jẹ lẹliẹe họ [hayo “mu ei wọhọ agbefẹ,” oruvẹ-obọtọ.]” Nọ isiuru yena i je dihọ no, “i ve yẹ uzioraha,” koyehọ ọfariẹ-ogbe. (Jem. 1:14, 15) U yoma kẹhẹ. A hẹ sae whaha okpẹtu nana kpobi o hae jọnọ aimava na a kuvẹ re Jihova o fiobọhọ kẹ ai ru oware nọ u re dhesẹ nọ a wo adhẹẹ kẹ orọo rai. Rekọ ẹvẹ a sai ro wo adhẹẹ kẹ orọo rai?

8. Ẹvẹ usu nọ ma re wo kugbe Jihova o rẹ rọ thọ omai no uzioraha?

⁸ Se Olezi 97:10. Usu nọ ma re wo kugbe Jihova yọ oware jọ nọ u wuzou gaga nọ o rẹ thọ omai no uzioraha. Nọ ma bi wuhrẹ kpahe iruemu-aghae Ọghẹnẹ, jẹ be daoma “rọ aro kele Ọghẹnẹ, wọhọ  emọ iyoyou, [jẹ be] rọ uyoyou yeri” kugbe ohwohwo na, ma ti wo ẹgba nọ ma rẹ rọ whaha “ọfariẹ-ogbe gbe oghẹrẹ egbegbe” kpobi. (Ẹf. 5:1-4) Nọ ezae-avọ-eyae a riẹ nọ “Ọghẹnẹ ọ te rehọ enọ i bi gbe-ọfariẹ gbe ibruẹnwae gu ẹdhọ” na, o gwọlọ nọ a rẹ daoma re a wo adhẹẹ kẹ orọo jẹ siọ ehwa orọo rai ba ezue.—Hib. 13:4.

9. (a) Ẹvẹ Josẹf ọ sae rọ whaha ọfariẹ-ogbe? (b) Eme oriruo Josẹf o rẹ sai wuhrẹ omai?

⁹ Idibo Ọghẹnẹ jọ a gbabọ kẹ izi Ọghẹnẹ no fikinọ a jẹ hae jọ kugbe ibe-iruiruo rai nọ e rrọ Isẹri Jihova ha evaọ oke nọ o rrọ etoke iruo ho. Makọ evaọ etoke iruo dede, edawọ sa-sa e rẹ sae romavia. Oria nọ Josẹf, uzoge nọ o wo erru gaga na ọ jẹ jọ ru iruo, etẹe aye ọga riẹ o jo wo isiuru kpahe iẹe. Kẹdẹ kẹdẹ ọ jẹ hae lẹliẹ Josẹf. Ukuhọ riẹ, “aye na ọ tẹ jabọ kru ewu riẹ, annọ, ‘Lele omẹ wezẹ.’” Rekọ Josẹf ọ sae dhẹ siẹe ba. Eme o fiobọhọ kẹ Josẹf kru ẹgbakiete riẹ evaọ otọ odawọ yena? Ọtamuo ọgaga nọ o wo inọ ọ rẹ kuvẹ re oware ovuọvo o raha usu riẹ kugbe Jihova ha u fiobọhọ kẹe sẹro emamọ uruemu je kru ẹgbakiete riẹ. Ọtamuo nana u ru nọ a ro si ei no iruo je fi ei họ uwou-odi ekueku, rekọ Jihova ọ ghale riẹ uwhremu na. (Emu. 39:1-12; 41:38-43) Nọ Oleleikristi ọ tẹ rrọ kugbe ibe-oruiruo riẹ evaọ oria iruo hayo nọ ọyọvo ọ tẹ rrọ oria, o gwọlọ nọ ọ rẹ whaha oware nọ o rẹ sai fi ei avọ ohwo nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ họ odawọ.

10. Ẹvẹ uruemu okpokpọ na o sae rọ thọ omai no ekpehre isiuru?

¹⁰ Fikinọ a ma uruemu okpokpọ na “lele oreva Ọghẹnẹ evaọ uvi ẹrẹreokie gbe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ,” u ru nọ o rọ rrọ ugogo oware nọ u re fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye whaha ọfariẹ-ogbe. (Ẹf. 4:24) Ahwo nọ a whẹ uruemu okpokpọ nana h’oma a re “kpe isiuru ugboma rai” no, koyehọ urusio “ọfariẹ-ogbe, egbegbe, isiuru egaga kẹ owezẹ ọzae-avọ-aye nọ e vrẹta, ekpehre isiuru, gbe uvou-uthei.” (Se Ahwo Kọlọsi 3:5, 6.) Ẹme na “kpe” u dhesẹ nọ o gba omai họ nọ ma rẹ daoma rọ oghẹrẹ kpobi mugba kẹ isiuru ọfariẹ-ogbe. Ma rẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ lẹliẹ omai wo isiuru owezẹ kẹ ohwo nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo mai hi. (Job 31:1) Nọ ma be daoma ru oreva Ọghẹnẹ evaọ uzuazọ mai na, ma te riẹ epanọ ma re ro “mukpahe oware uyoma” jẹ “talamu oware uwoma.”—Rom 12:2, 9.

11. Ẹvẹ uruemu okpokpọ na o sai ro fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye ru usu rai kpekpe?

¹¹ Uruemu okpokpọ na u re dhesẹ “uwoho Ọnọ ọ ma riẹ” na via, Jihova. (Kọl. 3:10) Nọ ezae-avọ-eyae a tẹ rọ “uvi uyoyou gbe ohrọ-oriọ, uwowou, omaurokpotọ, ẹwolẹ, gbe odiri” gẹgọ, u ti fiobọhọ kẹ ai ru usu rai kugbe Ọghẹnẹ ga jẹ whaha ọfariẹ-ogbe. (Kọl. 3:12) A re je wo iroro evo nọ a tẹ kuvẹ re “udhedhẹ Kristi u su udu rai.” (Kọl. 3:15) A rẹ ruẹ unu gbiku irere nọ i re noi ze he nọ ọzae-avọ-aye a te “wo uvi uyoyou-inievo kẹ ohwohwo.” Evaọ ẹme “ọghọ ọrọkẹ ohwohwo,” o te hae were aimava na re ohwo ọ hai “mu ei họ” kẹ ohwo.—Rom 12:10; oruvẹ-obotọ.

12. Obọdẹ iruemu vẹ who roro nọ i re ru evawere jọ orọo?

¹² Nọ a nọ oniọvo jọ nọ a re se Sid kpahe iruemu jọ nọ i bi fiobọhọ ru orọo rai wo evawere, ọ ta nọ: “Uyoyou họ ugogo uruemu nọ u bi fiobọhọ kẹ omẹ avọ aye mẹ wo evawere. Yọ ẹwolẹ o  bi fiobọhọ kẹ omai gaga re.” Aye riẹ nọ a re se Sonja o fibae nọ: “Uwowou u wuzou gaga kẹ omai. Yọ ma be hae daoma wo omaurokpotọ kẹ ohwohwo, dede nọ ẹsikpobi onana o rẹ jọ lọlọhọ kẹ omai hi.”

13. Eme họ ugogo oware jọ nọ u re ru usu ọzae-avọ-aye ga, kọ fikieme?

¹³ Avro ọ riẹ hẹ, eme awere nọ ọzae-avọ-aye a rẹ ta kẹ ohwohwo yọ ugogo oware jọ nọ u re ru usu rai ga. O rẹ k’uye gaga nọ ọzae hayo aye ọ tẹ be hae jọ obọ otafe ta ẹme kẹ ahwo avọ adhẹẹ rekọ ọ vẹ be hae jọ obọ uwou ta ẹme kẹ ọrivẹ-orọo riẹ avọ orivo. Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae rọ “oghẹrẹ ẹgo oyoma kpobi, evedha, ofu, edo, ekela” rọ fa ohwohwo ovao, o rẹ raha orọo rai kuotọ. (Ẹf. 4:31) Ukpenọ a rẹ ta emeẹsọ kẹ ohwohwo ẹsikpobi nọ u re ru usu rai godo, o gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a re ru usu rai jọ kpekpekpe ẹkwoma eme awere gbe eme iwowolẹ nọ a rẹ ta kẹ ohwohwo.—Ẹf. 4:32.

14. Oghẹrẹ iruemu vẹ u fo nọ ma rẹ whaha?

¹⁴ Ebaibol na ọ ta nọ u wo “oke jọ nọ a rẹ rọ fọ tou.” (Ọtausi. 3:7) Dede na, orọnikọ onana u dhesẹ hẹ inọ ọzae-avọ-aye a rẹ hai fibo vu ohwohwo wa nọ o tẹ gwọlọ nọ a ta ẹme kugbe. Aye uwou-orọo jọ evaọ obọ Germany ọ ta nọ: “Nọ ọrivẹ-orọo ohwo o te fibo vu ei wa evaọ oke utioye na, o rẹ da gaga.” Rekọ aye na o fibae nọ: “Dede nọ ẹsikpobi o rẹ lọhọ họ re ohwo o fibo nọ o te bi muofu, u fo ho re ọ nwane ta ofu riẹ kie. O gbẹ rrọ ere he, whọ vẹ te ta ẹme nọ ọ rẹ da ọrivẹ ra gaga, onọ u re ru ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ otọ na ga vi epanọ o jọ.” Ukuhọ riẹ kpobi, ọzae-avọ-aye a rẹ ruẹ nọ a maki fibo vu ohwohwo wa hayo va ku ohwohwo kẹhẹ, ẹbẹbẹ nọ ọ wha onana kpobi ze na ọ rẹ gbẹ jọ otọ ghele. Rekọ orọo rai o rẹ jọ ziezi nọ a gbẹ be kuvẹ re ẹwhọ o zihe ruọ ẹkẹ uruemu rai hi.

15. Ẹvẹ emamọ ẹmeọta-kugbe o sai ro ru orọo jọ ziezi?

¹⁵ Orọo o rẹ jọ ziezi nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae jọ kugbe jẹ ta oware nọ o rrọ ae  eva kẹ ohwohwo. Wọhọ epanọ ẹme nọ ma be ta o wuzou te, ere ọvona oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ tae o wuzou te re. Fikiere, nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ make rrọ otọ, daoma ruẹ nọ whọ ma ẹme ra te, jẹ ta ẹme na wowolẹ evaọ oghẹrẹ nọ o re ro kiehọ omọfa oma. Onana u ti ru nọ ọrivẹ ra ọ te rọ gaviezọ kẹ owhẹ ziezi. (Se Ahwo Kọlọsi 4:6.) Ezae-avọ-eyae a rẹ sai ru orọo rai jọ ziezi nọ a tẹ be hae ta “ẹme owoma nọ ọ rẹ bọ amọfa ga ọvo, re o wha erere” se ọrivẹ rai.—Ẹf. 4:29.

16, 17. Fikieme u ro wuzou re ọzae-avọ-aye a daoma sasa ohwohwo oma, je ru ẹgwọlọ ohwohwo gba evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye?

¹⁶ Ezae-avọ-eyae a rẹ sai ru orọo rai jọ ziezi nọ a te bi ru ẹgwọlọ ọrivẹ rai kẹ ae, tubẹ rehọ iẹe karo kẹ ẹgwọlọ obọrai. (Fil. 2:3, 4) O gwọlọ nọ ezae-avọ-eyae a rẹ daoma sasa ohwohwo oma, je ru ẹgwọlọ ohwohwo gba evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye.—Se 1 Ahwo Kọrint 7:3, 4.

¹⁷ Rekọ u yoma gaga inọ ezae hayo eyae jọ a rẹ gwọlọ tete ọrivẹ-orọo rai hi, hayo tube ru ẹgwọlọ rae kẹ ae he evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye, yọ ezae jọ a re roro nọ a tẹ rrọ wolẹ kugbe eyae rai u re dhesẹ nọ a te ọzae he. Ebaibol na ọ ta nọ: “Whai ezae, wha hae rehọ otoriẹ lele eyae rai yeri.” (1 Pita 3:7) U fo nọ ọzae ọ rẹ riẹ inọ re o ru ẹgwọlọ orọo gba kẹ aye riẹ o vrẹ owezẹ nọ o re lele iei wezẹ. Nọ ọzae o te you aye riẹ ziezi jẹ be hai tete iei evaọ oke ofa kpobi, orọnikọ oke nọ a be wezẹ kugbe ọvo ho ẹsiẹe aye na ọ mae rọ reawere owezẹ ọzae-avọ-aye. Aimava na a tẹ be hai dhesẹ uyoyou gbe ọdawẹ kẹ ohwohwo, u ti fiobọhọ kẹ ai ru ẹgwọlọ ohwohwo gba evaọ kabọ kabọ.

18. Ẹvẹ ọzae-avọ-aye a sai ro ru usu rai jọ kpekpekpe?

¹⁸ Dede nọ u wo uvumọ unoma nọ o rẹ lẹliẹ ohwo nọ o bruẹnwae rease he, nọ ohwo ọ gbẹ be hai tete ọrivẹ-orọo riẹ hẹ o rẹ sae suẹe ze nọ ọnọ a bi gbabọkẹ na ọ rẹ rọ gwọlọ omọfa nọ o re tete iei je ru ẹgwọlọ riẹ kẹe. (Itẹ 5:18; Ọtausi. 9:9) Fikiere Ebaibol na ọ hrẹ ezae-avọ-eyae nọ: “Wha rehọ [ẹgwọlọ orọo] gbọ ohwohwo ogbọ họ ajokpanọ whai imava wha rọwo fihọ iẹe rọkẹ omoke jọ.” Fikieme? “Re Setan ọ gbẹ dawo owhai hi fikinọ wha be sae nyẹ oma ha.” (1 Kọr. 7:5) U re yoma gaga otẹrọnọ ọzae-avọ-aye a kuvẹ re Setan o ru ai kie ruọ ẹnwae-obro fikinọ a “sae nyẹ oma ha.” Evaọ abọdekọ riẹ, nọ uyoyou o tẹ be hae wọ ọzae-avọ-aye ru ẹgwọlọ orọo gba kẹ ohwohwo, yọ “omomọvo ọ [be] daoma ru oware nọ o rẹ kẹ [ọrivẹ riẹ] erere orọnikọ omobọ riẹ hẹ,” u re ru usu rai jọ kpekpekpe.—1 Kọr. 10:24.

19. Eme u fo nọ o rẹ jọ ọtamuo mai, kọ fikieme?

¹⁹ Ma joma te akpọ ọkpokpọ na no. Fikiere, ma te kie kẹ ekpehre isiuru, ma sai ku uzuazọ mai fiẹ wọhọ emọ Izrẹl nọ i bu te idu udhegbene (24,000) nọ i whu evaọ Otọ-Opraprara Moab na. Nọ Ebaibol ọ fodẹ oware okpẹtu yena no, ọ tẹ vẹvẹ omai unu nọ: “Jọ ohwo nọ o bi roro nọ o dikihẹ ọ yọroma re ọ seba ekie.” (1 Kọr. 10:12) Fikiere u wuzou gaga re ma dadamu usu mai kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai gbe ọrivẹ-orọo mai, onọ u re ru orọo mai jọ ziezi. (Mat. 19:5, 6) Enẹna o mai rọ gwọlọ nọ ma rẹ “dawo ẹgba [mai] kpobi, re evaọ ukuhọ riẹ, ọ ruẹ [omai] kare epe jẹ kare afuẹwẹ je wo udhedhẹ.”—2 Pita 3:13, 14.