1, 2. Amono a rẹ sai wo erere nọ a tẹ romatotọ kiẹ obe Ole nọ O Vi Ile na riwi, kọ fikieme? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

NỌ ỌKPAKO jọ ọ kẹ ovuẹ-orọo oniọvo-ọmọtẹ avọ oniọvo-ọmọzae jọ no, ọ tẹ jẹ ta kẹ omariẹ nọ: ‘Rri epanọ aimava a bi rri ohwohwo ovao, je kru ohwohwo obọ. Whọ rẹ riẹ nọ a gine you ohwohwo.’ Nọ ọmọzae avọ ọmọtẹ na a mu ile họ egbe no evaọ ọgwa ehaa-orọo na, ọkpako ukoko na ọ tẹ be jọ udu roro nọ: ‘Kọ imava nana a te sai thihakọ nọ a te wo ebẹbẹ evaọ orọo rai? Kọ uyoyou rai u ti dhe ẹgẹga nọ oke o be nyaharo na, manikọ o te hiẹ?’ Nọ uyoyou nọ ọzae-avọ-aye a wo kẹ ohwohwo o tẹ rrọ gaga makọ evaọ oke ẹbẹbẹ dede, orọo rai o rẹ jọ ziezi. Dede na, ma te rri epanọ erọo e be fa kiti te nẹnẹ, o sae lẹliẹ ohwo roro sọ o ginẹ lọhọ re ọzae-avọ-aye a wo uyoyou nọ o rẹ tọ.

² Makọ evaọ oke Solomọn, ovie Izrẹl oke anwae na, o jọ bẹbẹ re a ruẹ ahwo nọ a wo uvi uyoyou. Solomọn o kere kpahe uruemu ahwo oke riẹ nọ: ‘Eva udevie idu-ahwo, ọzae okiẹrẹe ọvo mẹ ruẹ, rekọ mẹ ruẹ aye evaọ udevie ahwo nana kpobi hi. Rri, onana họ onọ mẹ gwọlọ via, inọ Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ wowoma, rekọ a gwọlọ idhere ẹghẹ obọrai via.’ (Ọtausi. 7:26-29) Fiki eyae erẹwho efa buobu nọ e jẹ gọ Ebale nọ ahwo Izrẹl a jẹ rọ aro kele evaọ oke Solomọn, u ru nọ uruemu  ahwo Izrẹl u ro yoma te epanọ o rọ jọ bẹbẹ kẹ Solomọn re ọ ruẹ ọzae hayo aye nọ o wo uruemu ezi. * Ghele na, obe Ole nọ O Vi Ile nọ Solomọn o kere ikpe 20 taure oke yena u te ti te, u dhesẹ nọ ọzae avọ aye a rẹ sai wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo. U te je dhesẹ oware nọ uvi uyoyou o rrọ gbe oghẹrẹ nọ a re ro dhesẹ iẹe. Idibo Jihova kpobi, te enọ e rọo no gbe enọ e re rọo ho a rẹ sai wuhrẹ eware buobu kpahe uyoyou utiona gbe oghẹrẹ nọ a re ro dhesẹ iẹe nọ a tẹ romatotọ kiẹ obe Ebaibol nana riwi.

3. Fikieme ma sae rọ ta nọ o lọhọ re ọzae gbe aye a wo uvi uyoyou kẹ ohwohwo?

³ Se Ole nọ O Vi Ile 8:6. A jọ Ebaibol efa jọ fa elo uyoyou nọ a jọ oria ikere nana dhesẹ na “ebrerae Jah,” yọ ẹme nana nọ a ro dhesẹ uyoyou na u wo otofa ulogbo. A rọ uvi uyoyou dhesẹ “ebrerae Jah” keme obọ Jihova uyoyou utioye u no ze. Ọ ma ohwo evaọ uwoho riẹ, onọ u ru rie lọhọ nọ ohwo ọ sai ro dhesẹ uyoyou. (Emu. 1:26, 27) Nọ Ọghẹnẹ ọ ma aye ọsosuọ na, Ivi no, ọ tẹ rehọ iẹe kẹ Adamu re ọ jọ aye riẹ, ẹme nọ Adamu ọ ta u dhesẹ epanọ eva e were riẹ te. Ababọ avro, Ivi o wo usu okpekpe kugbe Adamu, ọnọ “a si [ọyomariẹ] no” oma ze na. (Emu. 2:21-23) Nọ orọnọ Jihova ọ ma ahwo evaọ oghẹrẹ nọ a sai ro dhesẹ uyoyou na, o lọhọ re ọzae gbe aye a wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo.

4, 5. Gbiku nọ e rrọ obe Ole nọ O Vi Ile na ze kpẹkpẹe.

⁴ U te no ẹtọ nọ uvi uyoyou u re ru usu ọzae gbe aye tọ no, u wo eware efa nọ a re ro vuhu uyoyou utiona. Obe Ole nọ O Vi Ile na u dhesẹ eware isiuru itienana jọ via. Obe Ebaibol nana o ta kpahe uyoyou nọ o jọ udevie ẹghele ọmọtẹ jọ nọ o no iwhre Shunẹm hayo Shulẹm ze avọ ẹghele ọmọzae jọ nọ ọ jọ othuru-igodẹ. Fiki epanọ ọmọtẹ na o wo erru te, Solomọn ọ tẹ ta nọ a rehọ iẹe sei evaọ evuẹ riẹ nọ ọ fa kẹle ọgbọ evaene nọ ọmọtẹ na ọ jẹ rẹrote. Rekọ, othuru-igodẹ na họ ohwo nọ ọmọtẹ na o you. Nọ Solomọn ọ jẹ daoma ru epanọ ọmọtẹ na o re ro you ọyomariẹ, eme nọ ọmọtẹ na ọ jẹ ta i dhesẹ nọ othuru-igodẹ na ọvo o wo uyoyou kẹ. (Ole 1:4-14) Othuru-igodẹ na ọ tẹ gwọlọ ọmọtẹ na kpohọ evuẹ na, kẹsena ọyomariẹ avọ iẹe a te mu eme uyoyou họ ẹta kẹ ohwohwo.—Ole 1:15-17.

⁵ Solomọn ọ tẹ wha ọmọtẹ na lele oma zihe kpobọ Jerusalẹm, avọ othuru-igodẹ na nọ o bi lele iei. (Ole 4:1-5, 8, 9) Omodawọ Solomọn kpobi re ọmọtẹ na ọ ruẹsi wo uyoyou kẹe u wiruo ho. (Ole 6:4-7; 7:1-10) Ukuhọ riẹ, Solomọn ovie na ọ tẹ kẹ ọmọtẹ na uvẹ zihe kpo. Evaọ ekuhọ ole na, ọmọtẹ na ọ ta kẹ othuru-igodẹ na nọ ọ dhẹ bru rie ze vẹrẹ vẹrẹ “wọhọ uyo.”—Ole 8:14.

6. Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ re ohwo o vuhu ahwo nọ a ta eme sa-sa evaọ iku nọ e rrọ obe Ole nọ O Vi Ile na?

⁶ Ghele epanọ eme obe “ole nọ o vi ile” nọ Solomọn o kere wowoma na e were te je wo otofa te na, a fodẹ edẹ ahwo nọ a jẹ ta eme na unọjọ utọjọ họ. (Ole 1:1) Obe na, The New Interpreter’s Dictionary of the Bible o ta nọ “o nwani wuzou tere he re a fodẹ oware kpobi nọ o via tọkọ toni evaọ iku, epanọ eware na e rọ via unọjọ utọjọ, gbe odẹ ahwo nọ a ta eme sa-sa evaọ iku na.” Fikiere o sae jọnọ Solomọn ọ siọ edẹ ahwo na ba ẹfodẹ re eme ole na e sai siuru ziezi je duobọte ahwo udu. O make rrọ ere na, eme nọ a ta evaọ iku na e sai fiobọhọ kẹ omai riẹ ohwo nọ ọ ta rai  hayo ohwo nọ a ta rai kẹ dede nọ a fodẹ odẹ ahwo na ha. *

7, 8. Eme ma rẹ sae ta kpahe ‘eme uyoyou’ nọ e rrọ obe Ole nọ O Vi Ile na? Kẹ oriruo.

⁷ Obe Ole nọ O Vi Ile na o vọ avọ eme uyoyou nọ ọmọtẹ na avọ othuru-igodẹ na a jẹ ta kẹ ohwohwo. Dede nọ o joma te ikpe idu esa (3,000) no nọ a ro kere eme nana, yọ uruemu gbe oghẹrẹ ẹmeọta ahwo oke yena u wo ohẹriẹ no omai nẹnẹ, eme na i re fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ uyoyou nọ o jọ udevie ọmọtẹ na avọ othuru-igodẹ na. Wọhọ oriruo, othuru-igodẹ na ọ ta nọ ibiaro ọmọtẹ na i wo erru gaga, inọ e wọhọ “ibiaro irueruẹ.” (Ole 1:15) Ọmọtẹ na omariẹ ọ tẹ rehọ ibiaro othuru-igodẹ na dhesẹ irueruẹ, viukpọ ibiaro irueruẹ. (Se Ole nọ O Vi Ile 5:12.) Rọkẹ ọmọtẹ na, ọmọ-ẹro obiebi othuru-igodẹ na nọ ọfuafo ọ wariẹ họ na ọ wọhọ erueruẹ nọ ọ be rọ ame-ivie eruẹ họ.

⁸ Orọnikọ erru ugboma ọvo eme kpobi nọ a ta evaọ ole na i re si iroro ohwo kpohọ họ. Roro kpahe oware nọ othuru-igodẹ na ọ ta kpahe ẹmeunu ọmọtẹ na. (Se Ole nọ O Vi Ile 4:7, 11.) Ọ ta kẹ ọmọtẹ na nọ, “ọnyọ ọ rọ igbenu ra suẹ, ọnyọ gbe ame-ivie-iruẹ e rọ ẹrọo ra,” onọ u dhesẹ nọ eme nọ i bi no unu ọmọtẹ na ze i siuru jẹ were wọhọ ọnyọ gbe ame-ivie-iruẹ. O rrọ vevẹ inọ okenọ othuru-igodẹ na ọ ta kẹ ọmọtẹ na nọ ‘who woma hrọ oyoyou mẹ, who wo afuẹwẹ ọvo ho,’ oware nọ o wo họ iroro o vrẹ erru ugboma.

9. (a) Eme uvi uyoyou nọ o rẹ jọ udevie ọzae-avọ-aye o kẹre te? (b) Fikieme u ro wuzou re ọzae-avọ-aye a hae ta eme uyoyou kẹ ohwohwo?

⁹ Orọo o vrẹ ọtamuo gheghe nọ ọzae avọ aye a re ru inọ a rẹ jọ kugbe, o gwọlọ nọ a re wo uyoyou kẹ je tete ohwohwo. Uzẹme riẹ họ, uyoyou họ oware nọ o mai wuzou evaọ orọo Ileleikristi. Rekọ oghẹrẹ uyoyou vẹ ma be ta kpahe na? Kọ onọ Ebaibol ọ ta nọ ma dhesẹ na? (1 Jọn 4:8) Kọ onọ ahwo uviuwou a re wo kẹ ohwohwo na? Kọ oghẹrẹ uyoyou nọ o rẹ jọ udevie emamọ egbẹnyusu ivẹ na? (Jọn 11:3) Manikọ uyoyou obẹlẹ? (Itẹ 5:15-20) Ababọ avro, uvi uyoyou nọ ọzae-avọ-aye a re wo kẹ ohwohwo o kẹre te enana kpobi. Nọ ohwo o te dhesẹ uyoyou via a rẹ rọ riẹ nọ o gine wo uyoyou. Fikiere, ọzae-avọ-aye a rẹ kuvẹ vievie he re iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ rai i ru nọ a gbe ro wo uvẹ ta eme uyoyou kẹ ohwohwo ho. Eme uyoyou itieye na e rẹ sai ru nọ evawere e rẹ rọ jọ orọo, je ru ei tọ. Evaọ ewho jọ, ọzae avọ aye nọ a be te rehọ ohwohwo a rẹ riẹ ohwohwo ho bẹsenọ ẹdẹ ehaa-orọo rai o re te. Fikiere nọ a tẹ rọo no, o gwọlọ nọ a rẹ ta eme uyoyou kẹ ohwohwo ziezi re uyoyou nọ o rrọ udevie rai o sae ga je ru orọo rae tọ.

10. Eme o rẹ sai noi ze nọ ohwo ọ tẹ be hae kareghẹhọ eme uyoyou nọ a ta kẹe?

¹⁰ Erere ọfa o re noi ze nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae ta eme uyoyou kẹ ohwohwo. Solomọn ovie na ọ jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kẹ ọmọtẹ na “ọghrọrọ oro . . . nọ a rehọ idọlọ efuafo kere ereghẹ họ.” Solomọn o je ku edẹ họ ọmọtẹ na inọ, “o wo eru wọhọ ọvẹre, je [bi] lo wọhọ ọre.” (Ole 1:9-11; 6:10) Ghele enana kpobi, othuru-igodẹ na ọvo ọmọtẹ na o wo uyoyou kẹ. Eme o fiobọhọ kẹ ọmọtẹ na sẹro usu riẹ kugbe othuru-igodẹ na evaọ oke nana kpobi nọ a jọ kugbe he na? Ọmọtẹ na ọ kẹ uyo na. (Se Ole nọ O Vi Ile 1:2, 3.) Eme “uyoyou” nọ othuru-igodẹ na ọ ta kẹe nọ ọ jẹ hae kareghẹhọ i fiobọhọ kẹe. Rọkẹ ọmọtẹ na, eme nana i “woma vi udi” nọ u re ru eva were ohwo, yọ odẹ othuru-igodẹ na u je  ru udu tei otọ wọhọ “udẹ nọ a ku” họ ohwo uzou. (Ol. 23:5; 104:15) Uzẹme o rrọ, ohwo ọ tẹ be hae kareghẹhọ eme uyoyou nọ a ta kẹe u re ru nọ uyoyou riẹ kẹ ohwo na u re ro dhe ẹgẹga. Fikiere, u wuzou gaga re ọzae-avọ-aye a hae ta eme uyoyou kẹ ohwohwo ẹsikpobi.

11. Eme Ileleikristi nọ e re te rọo ho a rẹ sai wuhrẹ mi ọmọtẹ obọ Shunẹm na, ọnọ ọ vẹvẹ amọfa unu nọ a tua uyoyou riẹ hẹ?

¹¹ Ileleikristi nọ e re te rọo ho a rẹ sai je wuhrẹ eware jọ no obe Ole nọ O Vi Ile na ze, maero kọ enọ e be gwọlọ ọrivẹ-orọo. Ọmọtẹ obọ Shunẹm na o wo uyoyou kẹ Solomọn ho. Ọ vẹvẹ emetẹ obọ Jerusalẹm unu, tube duwu ai iyei nọ: “Wha se uyoyou mẹ ba ẹtua bẹsenọ o rẹ were omẹ.” (Ole 2:7; 3:5) Fikieme? Fikinọ u fo ho re ohwo o wo isiuru obẹlẹ kẹ ohwo kpobi nọ ọ ruẹ. Fikiere, o rrọ oware areghẹ re Oleleikristi nọ ọ gwọlọ rọo o thihakọ hẹrẹ ohwo nọ ọ rẹ sai gine wo uvi uyoyou kẹ.

12. Fikieme ọmọtẹ obọ Shunẹm na o ro wo uyoyou kẹ othuru-igodẹ na?

¹² Fikieme ọmọtẹ obọ Shunẹm na o ro wo uyoyou kẹ othuru-igodẹ na? Ginọ uzẹme nọ ọmọzae na o wo erru gaga wọhọ “orua”; abọ riẹ ọ jọ gaga wọhọ “ẹmẹro oro”; yọ awọ riẹ o woma ziezi jẹ jọ gaga wọhọ “ilolo idẹ.” Rekọ orọnọ ọ jọ gaga je wo erru ọvo ho. Ọmọtẹ na ọ ta nọ: “Wọhọ epanọ ure apol o rọ udevie owhawho ere oyoyou mẹ ọrọ udevie emoha.” Taure ọmọtẹ nọ o wo usu okpekpe kugbe Jihova o te ti wo uyoyou utiona kẹ ọmọzae na, u dhesẹ nọ ọmọzae na omariẹ o wo usu okpekpe kugbe Jihova re.—Ole 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Fikieme othuru-igodẹ na o ro wo uyoyou kẹ ọmọtẹ obọ Shunẹm na?

¹³ Kọ ọmọtẹ na omariẹ? Dede nọ o wo erru te epanọ ovie nọ o wo “eyae-ovie udhosa gbe ese udhe-one . . . gbe idibo emetẹ nọ i wo unu hu” evaọ oke yena o ro wo isiuru kpahe iẹe, ọmọtẹ na o se omariẹ “ododo Sharọm, ododo ikiekpotọ na,” koyehọ ododo gheghe. A rẹ ruẹ obọ omaurokpotọ ọmọtẹ na ha. Agbẹta nọ ọmọzae na ọ rọ ta nọ ọmọtẹ na yọ “ododo nọ ọ rọ udevie enwẹnwẹ” na, oghẹrẹ ododo nọ ọ re ruẹ ẹdẹvo ho. Ọmọtẹ na o wo emamọ usu kugbe Jihova.—Ole 2:1, 2; 6:8.

14. Eme Ileleikristi nọ e gwọlọ rọo a rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ uyoyou nọ a ta kpahe evaọ obe Ole nọ O Vi Ile na ze?

 ¹⁴ A jọ Ikereakere na hrẹ Ileleikristi inọ a rọo “evaọ Olori na ọvo.” (1 Kọr. 7:39) Oleleikristi nọ ọ gwọlọ rọo kpobi ọ rẹ whaha usu obẹlẹ nọ ọ rẹ nya kugbe ohwo obọ akpọ, jẹ daoma gwọlọ ọrivẹ-orọo evaọ udevie idibo Jihova ọvo. Re ọzae-avọ-aye a sae rria kugbe dhedhẹ jẹ jọ ọvo evaọ egagọ Ọghẹnẹ ghelọ ebẹbẹ ikẹdẹ kẹdẹ, o gwọlọ nọ a re wo ẹrọwọ jẹ roma kẹ egagọ Ọghẹnẹ, obọdẹ iruemu nọ u fo nọ ohwo o re fiẹrohọ nọ ọ tẹ be gwọlọ ọrivẹ-orọo. Enana họ obọdẹ iruemu nọ othuru-igodẹ na avọ ọmọtẹ obọ Shunẹm na a jọ oma ohwohwo ruẹ.

15. Ẹvẹ ọmọtẹ obọ Shunẹm na ọ sae rọ jọ oriruo kẹ Ileleikristi nọ e re te rọo ho?

¹⁵ Se Ole nọ O Vi Ile 4:12. Fikieme othuru-igodẹ na ọ rọ rehọ oyoyou riẹ dhesẹ “udhu nọ a di [ogba] wariẹ”? Nọ a te di ogba wariẹ udhu, ohwo kpobi ọ rẹ sae ruẹe eva ha. Unuẹthẹ riẹ ọvo a rẹ sai rovie rọ ruẹe. Ọmọtẹ obọ Shunẹm na ọ wọhọ udhu utioye na, keme uyoyou riẹ o jọ rọkẹ othuru-igodẹ na ọvo, ọnọ ọ te jọ ọzae riẹ. Ọmọtẹ na ọ se kẹ ovie na ghelọ omodawọ riẹ kpobi, ọ tẹ rọ ere dhesẹ nọ ọyomariẹ yọ “ugbẹhẹ,” orọnikọ “ẹthẹ” nọ o rovie fihọ kẹ ohwo kpobi hi. (Ole 8:8-10) Epọvo na re, o gwọlọ nọ ohwo nọ ọ te jọ ọrivẹ-orọo rai ọvo Ileleikristi a re wo uyoyou ogaga gbe isiuru kẹ.

16. Eme obe Ole nọ O Vi Ile na u wuhrẹ omai kpahe usu-orọo?

¹⁶ Okenọ othuru-igodẹ na ọ vuẹ ọmọtẹ na nọ o lele iei kpohọ ore, inievo-emezae ọmọtẹ na a rọwo nọ ọ nya ha. Ukpoye a tẹ vuẹe nọ ọ rẹrote ọgbọ-evaene. Fikieme? Kọ fikinọ a fievahọ iẹe he? Kọ o sae jọnọ a je roro nọ ọmọtẹ na o wo iroro ọfariẹ-ogbe họ eva? Ijo, a jẹ gwọlọ nọ oniọvo-ọmọtẹ rai na avọ ọmọzae na ọvo a jọ oria ha, keme onana o rẹ sai su kpohọ ọfariẹ-ogbe. (Ole 1:6; 2:10-15) Ileleikristi nọ e re te rọo ho a rẹ sai wuhrẹ oware jọ no onana ze re: Nọ a tẹ be nya usu-orọo, a rẹ daoma ruẹ nọ a whaha oware kpobi nọ o rẹ sae wha ọfariẹ-ogbe ze. Ọmọtẹ avọ ọmọzae otiọye ọvo a rẹ jọ oria nọ u sioma no ho. Dede nọ a rẹ sai dhesẹ uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo evaọ edhere nọ o fo, o gwọlọ nọ a rẹ yọroma kẹ oware kpobi nọ o rẹ sae jọ odawọ kẹ ae.

17, 18. Erere vẹ who wo no obe Ole nọ O Vi Ile nọ ma kiẹriwi na ze?

¹⁷ Nọ Ileleikristi e tẹ rọo obọ, uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo o rẹ jọ gaga. Nọ o rọnọ Jihova ọ gwọlọ nọ orọo o rẹ tọ na, u wuzou re ọzae-avọ-aye a sẹro uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo evaọ oke ọsosuọ na jẹ daoma ru epanọ u re ro dhe ẹgẹga.—Mak 10:6-9.

¹⁸ Nọ whọ tẹ be gwọlọ ọrivẹ-orọo, u fo nọ whọ gwọlọ ohwo nọ whọ rẹ sai gine wo uvi uyoyou kẹ, re whọ jẹ daoma ru epanọ uyoyou na o rẹ rọ jọ wọhọ onọ a ta kpahe evaọ obe Ole nọ O Vi Ile na, uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ. O tẹ make rọnọ whọ be gwọlọ ọrivẹ-orọo hayo whọ rọo no, ajọ uyoyou rai o jọ uvi uyoyou, onọ o rrọ “ebrerae Jah.”—Ole 8:6.