1-3. Ebẹbẹ vẹ ezae-avọ-eyae a rẹriẹ ovao dhe nẹnẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

ỌZAE jọ nọ ọ rrọ orọo te ikpe 38 no je bi wo evawere evaọ orọo riẹ ọ ta nọ: “Whọ tẹ daoma ru eware nọ u re dhesẹ nọ whọ gwọlọ nọ orọo ra o tọ je wo evawere, who re wo eghale Jihova.” Ezae-avọ-eyae a rẹ sai wo evawere evaọ orọo rai jẹ tha ohwohwo uke evaọ etoke ebẹbẹ.—Itẹ 18:22.

² Dede na, u re wo etoke jọ nọ ezae-avọ-eyae a re wo “uye evaọ oma rai.” (1 Kọr. 7:28) Fikieme? Keme ebẹbẹ ikẹdẹ kẹdẹ e rẹ sae wha ukpokpoma fihọ orọo. Otoriẹ ohwohwo nọ ọzae-avọ-aye a re wo ho ẹsejọ, idhọvẹ, gbe ẹwhọ fiki sebaẹgba o rẹ sae wha ebẹbẹ fihọ erọo, makọ erọo nọ e rrọ ziezi dede. (Jem. 3:2, 5, 8) U te no ere no, ezae-avọ-eyae buobu a rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ iruo nọ a bi ru gbe emọ rai nọ a be rẹrote oke ovona. Nọ oma o tẹ rrọ ezae-avọ-eyae buobu no fiki iruo okpẹdẹ na, a rẹ gbẹ sae raha oke kugbe ohwohwo ho, onọ o hae te bọ orọo rai ga. Yọ adhẹẹ gbe uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo o rẹ sai kiekpo fiki ebẹbẹ ugho, ebẹbẹ ẹyao, gbe oghẹrẹ ebẹbẹ efa. Ofariẹ, orọo nọ o make rrọ ziezi dede o sae raha kuotọ fiki “iruo uwo,” wọhọ ọfariẹ-ogbe,  uruemu nọ u fo ho nọ a re ru ababọ omovuọ, egrẹ-ọjẹ, ohọre, ihri-eriọ, ofu-ọkpoo, gbe ẹwhọ.—Gal. 5:19-21.

³ Mai yoma na, uruemu oriobọ, gbe ekpehre iruemu efa nọ e rẹ sae raha orọo kuotọ e da oria kpobi fia evaọ “edẹ urere” nọ ma rrọ na. (2 Tim. 3:1-4) U te no ere no, erọo inẹnẹ e rẹriẹ ovao dhe ọwọsuọ ọwegrẹ oyoma jọ. Pita ukọ na ọ vẹvẹ omai unu nọ: “Ọwegrẹ rai, Ẹdhọ, ọ be nya kpenẹ avọ enẹ wọhọ okpohrokpo nọ o bi do enu, be gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ re no.”—1 Pita 5:8; Evia. 12:12.

4. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ ọzae-avọ-aye a sae jọ kpekpekpe je wo evawere evaọ orọo rai?

⁴ Ọzae uwou-orọo jọ evaọ obọ Japan ọ ta nọ: “Me je wo ẹbẹbẹ ugho. Yọ o jẹ kẹ aye mẹ idhọvẹ gaga re fikinọ me je lele iei ta ẹme re ọ riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ họ. Okpẹyao jọ o te je ki ei kẹlena. Ebẹbẹ nana e jẹ hae lẹliẹ omai whọ ẹsibuobu.” U wo ebẹbẹ jọ nọ e rẹ siọ orọo ba ẹjọ họ, rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ a rẹ sai fi ai kparobọ họ. Avọ obufihọ Jihova, ezae-avọ-eyae a rẹ sae reawere emamọ orọo nọ evawere e rrọ. (Se Olezi 127:1.) Joma ta kpahe eware isoi jọ nọ e rẹ sae lẹliẹ usu ọzae-avọ-aye jọ kpekpekpe, jẹ lẹliẹ orọo rai tọ. Kẹsena ma vẹ te ta kpahe epanọ uyoyou o sae rọ wọ ọzae-avọ-aye fi eware isoi nana hiruo.

5, 6. Eme ọzae-avọ-aye a rẹ sai ru nọ Jihova ọ jẹ jọ orọo rai?

⁵ Nọ ọzae-avọ-aye a te wo usu okpekpe jẹ be romakpotọ kẹ Jihova nọ ọ to orọo họ, ẹsiẹe orọo rai u re ro dikihẹ. (Se Ọtausiuwoma Na 4:12.) Ezae-avọ-eyae a rẹ sae kẹ Jihova uvẹ re ọ jọ orọo rai ẹkwoma ekpọvio riẹ nọ a re ru lele. Ebaibol na ọ ta kpahe idibo Ọghẹnẹ oke anwae nọ: “Ezọ rai i re ti yo ẹme evaọ obọ emu rai nọ, ‘Ọnana họ edhere na, wha nyae,’ okenọ wha ri obọze hayo ẹkpẹlobọ.” (Aiz. 30:20, 21) Nẹnẹ, ezae-avọ-eyae a rẹ sai “yo” ẹme Jihova nọ a te bi se Ebaibol na kugbe. (Ol. 1:1-3) A rẹ sae jẹ rọ ẹkwoma Egagọ Uviuwou nọ a re ru kugbe sasasa bọ usu rai ga evaọ orọo na. Olẹ nọ a rẹ lẹ kugbe kẹdẹ kẹdẹ u re je ru usu ọzae-avọ-aye jọ gaga, onọ u re fiobọhọ nọ a sai ro mugba kẹ ọwọsuọ akpọ omuomu Setan.

⁶ Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Gerhard evaọ obọ Germany ọ ta nọ: “Oke kpobi nọ ẹwhọ ọ tẹ romavia evaọ orọo mai, ithubro nọ e rrọ Ebaibol na e be hai fiobọhọ kẹ omai wo odiri jẹ rọvrẹ ohwohwo. Odiri gbe erọvrẹ i wuzou gaga evaọ orọo.” Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae daoma re Ọghẹnẹ ọ jọ orọo rai ẹkwoma eware nọ i wobọ kpahe egagọ Ọghẹnẹ nọ a re ru kugbe, u re ru usu rai kpekpe je si ae kẹle Ọghẹnẹ, a vẹ te rọ ere wo evawere.

7. Ẹvẹ u fo nọ ezae a re ro su uviuwou rai?

⁷ Oghẹrẹ nọ ọzae o ro su uviuwou riẹ o rẹ sai ru nọ orọo na o rẹ rọ jọ sasasa avọ evawere. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọnọ o wuzou ọzae kpobi họ Kristi; yọ ọnọ o wuzou aye họ ọzae.” (1 Kọr. 11:3) Eme nọ e wariẹ oria ikere nana họ i dhesẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ ọzae o re su uviuwou riẹ, koyehọ evaọ oghẹrẹ ovona nọ Kristi o bi ro su ọzae na. Jesu o je dhuaro ho, ukpoye ẹsikpobi ọ jọ wowou avọ ororokẹ, ọ tẹ jẹ jọ wowolẹ avọ omaurokpotọ.—Mat. 11:28-30.

8. Eme ọzae o re ru nọ aye riẹ ọ jẹ kẹe adhẹẹ je wo uyoyou kẹe?

⁸ U du gwọlọ nọ ezae nọ e rrọ  Ileleikristi a rẹ ta kẹ eyae rai n’oke t’oke he inọ a hae kẹ ae adhẹẹ. Ukpoye, a rẹ “hae rehọ otoriẹ lele eyae rai yeri [dhesẹ ororokẹ kẹ ae; daoma riẹ epanọ a rrọ, oruvẹ-obotọ].” Ọzae ọ rẹ “rọ ọghọ kẹ aye wọhọ epanọ [o] re ru okwakwa nọ o rrọ hẹhẹhẹ gaga.” (1 Pita 3:7) A make rrọ uwou hayo a rrọ kugbe amọfa, o gwọlọ nọ ezae a rẹ ta ẹme kẹ eyae rai avọ adhẹẹ, je ru eware nọ i re dhesẹ nọ a rri eyae rai ghaghae yọ a wo ọdawẹ kẹ ae. (Itẹ 31:28) Nọ ọzae ọ tẹ be rẹrote aye ere, u re ru nọ aye o re ro wo uyoyou gbe adhẹẹ odidi kẹe, je ru ai wo eghale Ọghẹnẹ evaọ orọo rai.

9. Ẹvẹ aye ọ sai ro dhesẹ nọ ọ be romakpotọ kẹ ọzae riẹ?

⁹ Uyoyou udidi nọ ma wo kẹ Jihova fiki Ebaibol na nọ ma wuhrẹ no, u re fiobọhọ kẹ omai kpobi romakpotọ kẹe. (1 Pita 5:6) Nọ aye o te bi yoẹme kẹ ọzae riẹ jẹ thae uke evaọ uwou, yọ edhere jọ nọ o wuzou nọ o re ro dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ udu-esuo Jihova. Ebaibol na ọ ta nọ: “Whai eyae, wha romakpotọ kẹ ezae rai, wọhọ epanọ u fo kẹ ilele Olori na.” (Kọl. 3:18) Uzẹme riẹ họ, orọnọ iroro kpobi nọ ọzae ọ jẹ i re kiehọ aye riẹ oma ha. Dede na, nọ iroro-ejẹ na e gbẹ wọso izi Ọghẹnẹ hẹ, aye nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ rọwokugbe iroro-ejẹ na.—1 Pita 3:1.

10. Fikieme u ro wuzou re aye ọ romakpotọ kẹ ọzae riẹ?

¹⁰ Ọghẹnẹ ọ kẹ aye obọdẹ uvẹ-ọghọ evaọ uviuwou, onọ ọ rọ rrọ “ofiobọhọ” kẹ ọzae riẹ. (Emu. 2:18) Nọ aye ọ tẹ be ta iroro riẹ avọ omaurokpotọ, ọ rẹ zọhọ fihọ iroro-ejẹ uviuwou na nọ eware e jẹ riẹ nya ziezi. Ọzae nọ o wo areghẹ ọ rẹ romatotọ gaviezọ kẹ aye riẹ. (Itẹ 31:10-31) Omaurokpotọ aye o rẹ wha evawere, udhedhẹ gbe okugbe ziọ uviuwou, u re je fiba evawere ọzae-avọ-aye na nọ a tẹ riẹ nọ a be rọ enẹ ru eva were Ọghẹnẹ.—Ẹf. 5:22.

11. Fikieme u ro wuzou re ọzae-avọ-aye a hae rọvrẹ ohwohwo?

¹¹ Oware jọ nọ u wuzou gaga nọ u re ru orọo tọ họ erọvrẹ. Usu ọzae-avọ-aye o rẹ jọ gaga nọ a tẹ be “hai thihakọ kẹ ohwohwo jẹ rọvrẹ ohwohwo no eva ze.” (Kọl. 3:13) Evaọ abọdekọ riẹ, usu ọzae-avọ-aye u re godo nọ a tẹ be hai koko eware nọ a ru ohwohwo thọ họ eva, je violo ae ze rọ fa ohwohwo ovao nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ otọ. Wọhọ epanọ eria nọ e va evaọ ugbẹhẹ e rẹ sai ru nọ uwou o gbe rọ ga ha na, ere ẹgo nọ ọzae-avọ-aye a re wo họ eva o rẹ sae raha udu rai nọ a gbẹ rọ gwọlọ rọvrẹ ohwohwo ho. Wo ohẹriẹ, usu ọzae-avọ-aye o rẹ jọ kpekpekpe nọ a tẹ be hae rọvrẹ ohwohwo wọhọ epanọ Jihova ọ be hae rọvrẹ ae na.—Mae. 7:18, 19.

12. Ẹvẹ uyoyou u re ro “ruru izieraha buobu”?

¹² Uvi uyoyou “u re kere oware uyoma nọ a ru rie fihọ otọ họ.” Evaọ uzẹme, “uyoyou u re ruru izieraha buobu.” (1 Kọr. 13:4, 5; se 1 Pita 4:8.) Ẹme na họ, uyoyou u re fi umuo họ unuẹse nọ o rẹ rọvrẹ iruthọ họ. Okenọ Pita ukọ na ọ nọ Jesu kpahe unuẹse nọ u fo nọ ọyomariẹ ọ rẹ rọvrẹ ohwo nọ o ru rie thọ, Jesu ọ kẹ riẹ uyo nọ: “U re te isia udhosa gbe ikpegbihrẹ.” (Mat. 18:21, 22) Jesu ọ rọ ẹme nana dhesẹ nọ unuẹse nọ a rẹ rọvrẹ ohwo u wo umuo ho.—Itẹ 10:12. *

13. Ẹvẹ ohwo ọ sai ro wo uruemu erọvrẹ?

¹³ Oniọvo jọ nọ a re se Annette ọ ta nọ: “Ọzae-avọ-aye a gbẹ be rọvrẹ ohwohwo ho, ẹgo ọ rẹ da ae eva fia, yọ a rẹ gbẹ sai fievahọ ohwohwo ho. Uruemu utiona o rẹ raha orọo kuotọ. Rekọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae rọvrẹ ohwohwo, usu rai o rẹ jọ kpekpekpe.” Whọ tẹ be hae kẹ uyere je bi dhesẹ edẹro ẹsikpobi, u ti ru owhẹ wo uruemu erọvrẹ n’oke t’oke. Hai yere ọrivẹ ra ẹsikpobi. (Kọl. 3:15) Nọ wha te ru ere, wha ti wo omofọwẹ, jọ okugbe ọvo evaọ orọo rai, je wo eghale nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ ahwo nọ a wo erọvrẹ.—Rom 14:19.

14, 15. Eme họ Obọdẹ Uzi Uruemu na, kọ ẹvẹ u re ro fiobọhọ evaọ orọo?

¹⁴ Ababọ avro, whọ te gwọlọ nọ amọfa a kẹ owhẹ ọghọ hayo adhẹẹ. O rẹ were owhẹ nọ amọfa a tẹ jẹ ẹme ra rehọ je wo ọdawẹ kẹ owhẹ. Rekọ o sae jọnọ who yo no ẹdẹjọ nọ ohwo jọ ọ ta nọ: “Me ti ru ei epanọ o re ru ohwo na re ọ riẹ epanọ o rẹ jọ.” Dede nọ ohwo ọ rẹ gwọlọ ru enẹ fiki oware odada jọ nọ a ru rie, Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: ‘Whọ ta nọ, “Me re ru ei epanọ o ru omẹ hẹ.”’ (Itẹ 24:29) Evaọ uzẹme, Jesu o dhesẹ edhere owoma jọ kẹ omai nọ ma re ro ku ẹbẹbẹ họ. Ahwo a riẹ kpahe edhere owoma nana te epanọ a ro sei Obọdẹ Uzi Uruemu na. Jesu ọ ta nọ: “Epanọ wha gwọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, wha ru epọvo na kẹ ae re.” (Luk 6:31) Otofa ẹme Jesu na họ, u fo nọ ma re ru ahwo oghẹrẹ nọ ma gwọlọ nọ a ru omai, orọnikọ ma rẹ rọ eyoma hwosa eyoma ha. Onana u dhesẹ nọ oware nọ ma gwọlọ wo no orọo mai ze ma rẹ daoma ru fihọ iẹe re.

¹⁵ Ọzae-avọ-aye a rẹ sai ru usu rai kpekpe nọ a te wo ọdawẹ kpahe ẹgwọlọ ohwohwo. Ọzae uwou-orọo jọ evaọ  obọ South Africa ọ ta nọ: “Ma be daoma fi Obọdẹ Uzi Uruemu na hiruo evaọ orọo mai. Uzẹme, ẹsejọ eva e rẹ ginẹ dha omai, rekọ mẹ avọ aye mẹ ma be daoma rọ adhẹẹ nọ mai ohwohwo ọ gwọlọ kẹ ohwo.”

16. Eme o gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a re ru kẹ ohwohwo vievie he?

¹⁶ Whọ vuẹ amọfa kpahe eware nọ ọrivẹ ra ọ be hai ruthọ họ, yọ whọ rehọ ai suile kẹe he, o tẹ make rọnọ emiehwẹ whọ gwọlọ rehọ iẹe ru dede. Kareghẹhọ nọ, orọo yọ oria nọ a rẹ jọ hrowo oma ha, re a riẹ ohwo nọ ọ mae goma, ohwo nọ ọ rẹ mai do, hayo ohwo nọ ọ rẹ mae ta emeẹsọ. Uzẹme riẹ họ, mai kpobi ma wo ọvuọ abọ riẹ nọ ma be jọ ruthọ, yọ ẹsejọ ma re ru amọfa eva dha. Rekọ u wo ẹjiroro ọvo nọ ọzae hayo aye ọ rẹ rọ kpahe eme egaga hayo ta emeẹsọ kẹ ọrivẹ riẹ hẹ, kabikọ ẹtehe dede.—Se Itẹ 17:27; 31:26.

17. Ẹvẹ ọzae ọ sai ro fi Obọdẹ Uzi Uruemu na hiruo?

¹⁷ Dede nọ evaọ erẹwho jọ a re rri otu nọ o re kpe eyae rai wọhọ ahwo nọ a te ezae, Ebaibol na ọ ta nọ: ‘Ọnọ ọ rẹ kaki muofu hu o woma vi ọgba, ọnọ ọ rẹ yọrọ ofu riẹ o woma vi ọnọ o re su okpẹwho.’ (Itẹ 16:32) O gwọlọ omodawọ gaga re ohwo ọ sae kpọ ofu riẹ wọhọ ọzae nọ ọ maero nọ o rria no na, Jesu Kristi. Ohwo nọ ọ rẹ ta emeẹsọ kẹ hayo kpe aye riẹ o te ọzae vievie he, yọ onana u ti ru ei raha usu riẹ kugbe Jihova. Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha sai muofu, rekọ wha raha uzi hi; wha kuvẹ re ọre o kiediwi yọ wha gbe bi mu ofu hu.”—Ẹf. 4:26.

18. Fikieme u ro wuzou re ohwo o you ọrivẹ-orọo riẹ ẹsikpobi?

¹⁸ Se 1 Ahwo Kọrint 13:4-7. Uyoyou họ oware nọ o mai wuzou evaọ orọo. “Wha whẹ eware nana họ oma: uvi uyoyou gbe ohrọ-oriọ, uwowou, omaurokpotọ, ẹwolẹ, gbe odiri. Rekọ u te no eware nana kpobi no, wha whẹ uyoyou họ oma, keme o rẹ wha okugbe ọkpekpe ze.” (Kọl. 3:12, 14) Wọhọ epanọ isimeti i re ru eblọko uwou tamu ohwohwo na, ere ọkpọ uyoyou Kristi nọ ọzae-avọ-aye a re wo kẹ ohwohwo u re ru ae jọ okugbe ọvo nọ usu rai o jẹ ga. Usu utionana o rẹ gbẹ jọ gaga ghelọ ethobọ ohwohwo, nọ ẹyao ọ tẹ maki kie ọjọ, nọ ugho o gbẹ riẹ hẹ, hayo nọ ẹbẹbẹ inierọo, inieyae, eserọo, gbe egọ ọ tẹ romavia.

19, 20. (a) Ẹvẹ ezae-avọ-eyae a sai ro ru orọo rai jọ orọ evawere nọ o rẹ tọ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁹ O gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a re wo uyoyou udidi, talamu ohwohwo jẹ daoma ru eware efa nọ o gwọlọ re orọo rai o sae tọ je wo evawere. Ukpenọ a rẹ dhẹ no orọo na nọ ebẹbẹ e tẹ romavia, u fo nọ a rẹ gbaemu inọ a re ru orọo rai jọ orọ evawere, orọnikọ thakpinọ a rrọ kugbe ọvo ho. Uyoyou nọ a wo kẹ Jihova gbe ohwohwo u re ru nọ ọzae-avọ-aye nọ a se usu rai kugbe Jihova gboja jẹ kpekpe ohwohwo oma a rẹ rọ daoma ku ebẹbẹ rai họ, keme “uyoyou o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.”—1 Kọr. 13:8; Mat. 19:5, 6; Hib. 13:4.

²⁰ O mae rrọ bẹbẹ re erọo i wo evawere evaọ “oke obẹbẹ” nana nọ ma be rria na. (2 Tim. 3:1) Rekọ avọ obufihọ Jihova, evawere e rẹ sae jọ orọo. Dede na, ezae-avọ-eyae a be rẹriẹ ovao dhe iruemu ọfariẹ nọ e da oria kpobi fia nẹnẹ na. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe oware nọ ezae-avọ-eyae a re ru re a sae whaha ọfariẹ-ogbe.