Nọ ore isialẹ o gbẹ be hai kiehọ ohwo oma ha, o rẹ kẹe idhọvẹ gaga. Ohwo otiọna ọ sae ta kẹ amọfa nọ ọ be hai nyaku evaọ iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ riẹ hẹ inọ a du nyẹ isialẹ fihọ oma ha. Dede na, inievo jọ a nọ no sọ o sae lọhọ re a ta kẹ inievo ukoko na re a siọ isialẹ ba ẹnyẹ fihọ oma nọ a te bi kpohọ iwuhrẹ ukoko gbe ikokohọ.

Oleleikristi ọvuọvo ọ rrọ họ nọ o ti keke aro fihọ ru oware nọ o rẹ whaha ibe Ileleikristi riẹ ewuhrẹ ọnya. Mai kpobi ma gwọlọ uduotahawọ nọ ma rẹ jọ iwuhrẹ mai wo. (Hib. 10:24, 25) Fikiere oniọvo kpobi nọ ore isialẹ o be kẹ uye te epanọ u bi ro ru ei bẹbẹ kẹe re o kpohọ iwuhrẹ, ọ rẹ sae ta ẹme na kugbe ekpako ukoko riẹ. Dede nọ Ebaibol o fi uzi họ kpahe isialẹ nọ a rẹ nyẹ fihọ oma re a tẹ ziọ ewuhrẹ hẹ yọ u fo re ma ru ere he, ekpako na a rẹ sae kẹ ithubro nọ i re fiobọhọ kẹ inievo ukoko na riẹ ẹbẹbẹ nọ ibe Ileleikristi rai a be rẹriẹ ovao dhe. Ekpako na a rẹ sae ta kpahe evuẹ nọ ukoko u kere kpahe ẹbẹbẹ nana no okenọ a te bi ru abọ ẹgwọlọ ukoko na evaọ etoke Ewuhrẹ Odibọgba, hayo a rẹ sae rọ areghẹ ru owhowhovia kpahe ẹme na. * Rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ a rẹ hai ru owhowhovia kpahe onana noke toke. Ahwo nọ a wo isiuru gbe erara nọ e riẹ kpahe ẹbẹbẹ na ha a be hae ziọ iwuhrẹ mai, yọ ma gwọlọ ta hayo ru oware nọ o rẹ whaha ae he nọ a gbẹ rọ nyaze ẹdẹfa ha. Ma gwọlọ ru ohwo ọvuọvo nọ ọ ziọ ewuhrẹ mai roro nọ ẹsejọhọ ọye ma be ta kpahe he fiki umutho isialẹ nọ ọ be hae nyẹ fihọ oma ziọ ewuhrẹ.

Evaọ ikoko nọ ẹbẹbẹ otiọnana ọ rrọ, ugboma ekpako na a rẹ sai ru ọruẹrẹfihotọ re ahwo nọ ore isialẹ o rẹ kẹ uye a keria oria rai sa evaọ Ọgwa Uvie na nọ uyero na o tẹ kuvẹ riẹ. Wọhọ oriruo, a rẹ sae keria ubruwou nọ a rẹ jọ gba ẹgwae evaọ Ọgwa Uvie na otẹrọnọ a rẹ sae jọ etẹe yo ẹme nọ a be ta evaọ ewuhrẹ na re a sai wo erere noi ze. Otẹrọnọ onana o gbẹ sai ku ẹbẹbẹ na họ ghele he, nọ ore na o tẹ gbẹ be kẹ otujọ uye, ukoko na o rẹ sae rekọdo eme iwuhrẹ na se inievo itienana hayo ru ọruẹrẹfihotọ nọ inievo na a rẹ rọ rehọ ifonu gaviezọ kẹ iwuhrẹ na evaọ obọ iwou rai, wọhọ epanọ a re ru kẹ inievo nọ e gbẹ be sai no uwou ze he na.

Anwọ ikpe jọ ze na, a be jọ Odibọgba Uvie Mai tuduhọ omai awọ nọ ma kareghẹhọ ẹbẹbẹ nana nọ inievo jọ i wo na re ma hai dhesẹ ororokẹ nọ ma te bi kpohọ ikokohọ ubrotọ. Fikinọ evaọ erẹwho jọ, Egwa Okokohọ nọ a bọ di a rẹ jọ ru ikokohọ itienana yọ efane gbe ẹkọdishọno a fihọ ae, a rẹ vuẹ ahwo nọ a be nyaze nọ a du nyẹ isialẹ nọ i re gbo gaga fihọ oma ha. Etoke okokohọ ubrotọ a rẹ jọ mae ta kpahe onana, keme a rẹ jọ oghẹrẹ Egwa Okokohọ nọ ma fodẹ na ruẹ oria jọ sa kẹ ahwo nọ ore isialẹ o rẹ kẹ uye he. Dede na, orọnikọ uzi ma fihọ na ha inọ inievo na a du nyẹ isialẹ fihọ oma ha nọ a tẹ be ziọ iwuhrẹ ukoko.

Nọ ma gbẹ rrọ akpọ omuomu nana, mai kpobi ma be rẹriẹ ovao dhe okpẹtu nọ sebaẹgba nọ ma reuku riẹ ọ wha ze. Fikiere o rẹ were omai gaga nọ amọfa a tẹ be daoma ru eware nọ i re ru ebẹbẹ mai kpotọ. Ma riẹ nọ o lọhọ tere he re ohwo ọ siọ isialẹ ba ẹnyẹ fihọ oma fiki omọfa jọ nọ ore riẹ o rẹ kẹ uye. Rekọ uyoyou o rẹ sae wọ omai ru onana re ore isialẹ o siọ ibe Ileleikristi mai uye ba ẹkẹ nọ a tẹ ziọ iwuhrẹ.

Ahwo nọ a re se Ebaibol na a riẹ Pọntiọs Pailet ziezi fiki ẹdhọ Jesu nọ o gu gbe oziẹ uwhu nọ o brukpei. (Mat. 27:1, 2, 24-26) Rekọ u te no Ebaibol na no, a rẹ jọ ebe nọ ahwo a kere nọ ikuigbe oke anwae e rrọ ruẹ odẹ riẹ unuẹse buobu. Wọhọ epanọ obe na, The Anchor Bible Dictionary o ta, unu ebe ikuigbe ahwo-akpọ nọ e ta kpahe Pailet “i bu jẹ ta eware sa-sa kpahe iẹe vi osu Rom ọfa kpobi nọ o su evaọ Judia.”

Ohwo nọ odẹ Pailet o mae romavia evaọ ebe riẹ họ ogbiku ahwo Ju nọ a re se Josephus, ọnọ o kere kpahe igogo ebẹbẹ esa jọ nọ Pailet ọ rẹriẹ ovao dhe okenọ o je su ubrotọ Judia. Ogbiku ahwo Ju ọfa nọ a re se Philo o kere kpahe ẹbẹbẹ avọ ene nọ Pailet ọ rẹriẹ ovao dhe. Okere-ebe ahwo Rom nọ a re se Tacitus, ọnọ o gbiku kpahe isu Rom sa-sa ọ ta re nọ Pọntiọs Pailet o bruoziẹ nọ a ro kpe Jesu evaọ etoke esuo Tibẹriọs.

Evaọ ukpe 1961, ekiotọ eware anwae nọ e jẹ kiẹ afe-aruọzaha Rom oke anwae evaọ Sisaria obọ Izrẹl, a kiẹ ku ẹwẹ-utho jọ nọ a rọ ẹvẹrẹ Latin kere odẹ Pailet fihọ. Abọjọ oware nọ a kere fihọ utho (nọ a dhesẹ evaọ etenẹ) na u kporo no, rekọ ẹme nọ a ta nọ o jariẹ họ: “Pọntiọs Pailet nọ ọ rrọ osu Juda ọ rọ Tiberieum (nana) mudhe kẹ eghẹnẹ nọ i fo ọghọ na.” O wọhọ nọ Tiberieum na yọ etẹmpol nọ a bọ jẹ rọ rehọ orro kẹ osu Rom nọ a re se Tibẹriọs.

Evaọ “Enọ Ahwo nọ A s’Ebe” nọ o romavia evaọ Uwou-Eroro ọ Ahrẹ 15, 2002, ọrọ Oyibo, ma ta nọ oniọvo-ọmọtẹ ọ rẹ fare uzou nọ o te bi wuhrẹ obe kugbe ohwo evaọ iraro oniọvo-ọmọzae, te oniọvo-ọmọzae na ọ họ-ame no hayo ọ re te họ-ame he. Nọ ma wariẹ kiẹ ẹme na riwi, ma tẹ ruẹ nọ u fo nọ ma re ru enwene jọ evaọ otoriẹ mai kpahe ẹme nana.

Otẹrọnọ oniọvo-ọmọzae nọ o lele oniọvo-ọmọtẹ na kpohọ usiuwoma ota ọ họ-ame no, o gwọlọ nọ oniọvo-ọmọtẹ na ọ rẹ fare uzou riẹ nọ o te bi wuhrẹ obe kugbe ohwo. Ọ vẹ rọ enẹ dhesẹ nọ ọ be rọ adhẹẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ ọrọ uzou-uwo evaọ ukoko na, keme evaọ oke utioye na oware nọ u fo nọ oniọvo-ọmọzae o re ru oye o bi ru na. (1 Kọr. 11:5, 6, 10) Oniọvo-ọmọtẹ na ọ rẹ sae jẹ ta kẹ oniọvo-ọmọzae na nọ o wuhrẹ ohwo na otẹrọnọ o te ohwo nọ ọ rẹ sai ru uwuhrẹ na.

Evaọ abọdekọ riẹ, otẹrọnọ oniọvo-ọmọzae nọ ọ re te họ-ame he o lele oniọvo-ọmọtẹ kpohọ usiuwoma yọ ọ rrọ ọzae riẹ hẹ, uthubro Ebaibol ovuọvo o gba oniọvo-ọmọtẹ na họ họ inọ ọ rẹ fare uzou nọ a te bi wuhrẹ obe kugbe ohwo. Dede na, inievo-emetẹ nọ u je a sae fare uzou evaọ oke utiona nọ a tẹ gwọlọ ru ere fiki obroziẹ-iroro rai.