1. Fikieme Jesu nọ ma rẹ rọ aro kele u re ro si omai kẹle Jihova?

MA RẸ gwọlọ rọ aro kele ahwo nọ uruemu rai o were omai gaga. Evaọ usu ahwo nọ a rria akpọ na no, oriruo Jesu o mai fo nọ ma rẹ rọ aro kele. Fikieme? O rrọ ere keme Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na no re.” (Jọn 14:9) Jesu ọ rọ aro kele uruemu Ọsẹ riẹ te epanọ o rẹ rọ wọhọ nọ ohwo nọ ọ ruẹ Jesu yọ ọ ruẹ Ọsẹ na no. Fikiere, nọ ma tẹ be rọ aro kele Jesu, u re si omai kẹle Jihova, Ọnọ ọ mae rro evaọ ehrugbakpọ na. A rẹ ruẹ obọ uvẹ-ọghọ riẹ hẹ.

2, 3. (a) Fikieme Jihova ọ rọ rehọ ahwo kere eware sa-sa kpahe Ọmọ riẹ, kọ eme Jihova o rẹro riẹ mi omai? (b) Eme ma te jọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na ta kpahe?

² Rekọ ẹvẹ ma sae rọ riẹ oghẹrẹ nọ Jesu ọ jọ? U woma gaga inọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ ahwo kere eware sa-sa fihotọ kpahe Jesu nọ i dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ jọ. Jihova ọ rọ ahwo kere eware nọ e rrọ Ikereakere Griki Ileleikristi na, keme ọ gwọlọ nọ ma riẹ kpahe Ọmọ riẹ na ziezi re ma sae rọ aro kele iei. (Se 1 Pita 2:21.) Evaọ Ebaibol na, a rọ oriruo  nọ Jesu o fihotọ kẹ omai dhesẹ “ithihi.” O wọhọ ẹsenọ Jihova ọ be vuẹ omai nọ ma jọ emu Jesu re ma fi owọ họ oria kpobi nọ o si owọ no. Dede na, ma sae rọ aro kele oriruo Jesu riẹriẹriẹ hẹ, keme ọyomariẹ ọ rrọ gbagba rekọ ma gba ha. Yọ Jihova omariẹ dede o bi tube rẹro nọ ma rọ aro kele oriruo Jesu gbagba ha. Ukpoye, ọ gwọlọ nọ ma rẹ rọ aro kele Jesu te epanọ o rẹ lọhọ kẹ omai ahwo-akpọ sebaẹgba te.

³ Enẹna, joma ta kpahe obọdẹ iruemu jọ nọ Jesu o wo. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe omaurokpotọ gbe uwowou riẹ, kẹsena ma vẹ te ta kpahe udu nọ o wo gbe orimuo riẹ evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na. Nọ ma te ta kpahe iruemu riẹ nana, ma te hae jọ ovuovo kẹ iyo enọ esa nana: Eme u dhesẹ? Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ iẹe? Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?

4. Ẹvẹ whọ rẹ sai dhesẹ omaurokpotọ?

⁴ Eme họ omaurokpotọ? Evaọ akpọ nana nọ omorro o dafia na, ahwo jọ a rẹ sai roro nọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ yọ ọyẹlẹ hayo ohwo nọ o wo udu hu. Rekọ o rrọ ere he. Ẹsibuobu o rẹ gwọlọ ẹgba gbe udu re ohwo ọ sai dhesẹ omaurokpotọ. A tube dhesẹ omaurokpotọ wọhọ “abọdekọ omorro gbe omovia.” Omaurokpotọ u re muhọ no oghẹrẹ nọ ma rri omamai ze. Obe-ofeme Ebaibol jọ o ta nọ: “Ma tẹ riẹ nọ ma gine te oware ovo ho evaọ aro Ọghẹnẹ, u re fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ.” Ma te rri nọ ma ginẹ rrọ kakao evaọ aro Ọghẹnẹ, u re je ru nọ ma gbe ro rri omamai kpehru vi amọfa ha. (Rom 12:3) O lọhọ tere he re ahwo-akpọ nọ a gba ha a wo omaurokpotọ. Rekọ ma rẹ sai wuhrẹ omaurokpotọ nọ ma te roro kpahe epanọ ma kawo te evaọ aro Ọghẹnẹ jẹ be daoma lele ithihi Ọmọ riẹ.

5, 6. (a) Ono họ Maekẹl Ukọ-odhiwu Oride na? (b) Ẹvẹ Maekẹl o ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ?

⁵ Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ omaurokpotọ? Notọ avọ otọ ze Jesu o wo omaurokpotọ, o dhesẹ onana via evaọ okenọ ọ jọ ukọ-odhiwu oride evaọ obọ odhiwu gbe okenọ ọ jọ ohwo ọgbagba evaọ otọakpọ. Joma ta kpahe iriruo jọ.

⁶ Uruemu riẹ. Jud nọ ọ jọ omọvo enọ i kere Ebaibol na ọ ta kpahe edhere jọ nọ Jesu o ro dhesẹ omaurokpotọ taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ. (Se Jud 9.) Jesu, nọ a se Maekẹl ukọ-odhiwu oride na “avọ Ẹdhọ a jẹ vravro.” Yọ “ugboma Mosis” a jẹ vravro kpahe. Kareghẹhọ nọ okenọ Mosis o whu, Jihova o ki rie fihọ oria nọ uvumọ ohwo ọ riẹ hẹ. (Izie. 34:5, 6) O wọhọ nọ Ẹdhọ ọ jẹ gwọlọ riẹ oria nọ ugboma Mosis o rrọ re ọ rehọ iẹe wha egagọ erue haro. Ghelọ ẹjiroro oyoma nọ Ẹdhọ o wo kpahe onana kẹhẹ, Maekẹl o mudhe kẹe avọ udu. Obe ekiakiẹ jọ o ta nọ ẹme Griki nọ a fa “vravro” na yọ “ẹme nọ o wobọ kugbe ẹdhọ okọto,” onọ o rẹ sai dhesẹ nọ “Maekẹl ‘ọ nọ Ẹdhọ unu kpahe ohwo nọ ọ kẹ riẹ udu’ nọ ọ be rọ nọ onọ ugboma Mosis.” Ghele na, Maekẹl Ukọ-odhiwu Oride na ọ riẹ nọ ọyomariẹ họ ọnọ o wo udu nọ o re ro bruoziẹ Ẹdhọ họ. Ukpoye, ọ kpare ẹdhọ na bru Oguẹdhọ nọ ọ mai Kpehru na, Jihova. Enẹ Maekẹl ọ rọ nyaba udu-esuo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ, dede nọ eva e jẹ dhae. A rẹ ruẹ obọ omaurokpotọ riẹ hẹ.

7. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rehọ ẹmeọta riẹ gbe eware nọ o ru dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ?

⁷ Okenọ Jesu ọ jọ iruo odibọgba riẹ evaọ otọakpọ, ọ jẹ hae ta ẹme je ru eware evaọ oghẹrẹ nọ u dhesẹ nọ o  gine wo omaurokpotọ. Ẹmeọta riẹ. Ọ jẹ hai bru orro họ omariẹ hẹ. Ukpoye, ọ jẹ hae ta kẹ ahwo nọ a rọ orro na kẹ Ọsẹ riẹ. (Mak 10:17, 18; Jọn 7:16) Ọ jẹ hae ta ẹme kẹ ilele riẹ evaọ oghẹrẹ nọ u re ro si ọghọ no ai oma ha, hayo ru nọ a je ro rri omarai kuẹku hu. Ukpoye, ọ jẹ hai bru ọghọ họ ae oma, jiri ai kẹ ewoma nọ ọ jọ omarai ruẹ, je dhesẹ nọ o fievahọ ae. (Luk 22:31, 32; Jọn 1:47) Eware nọ o je ru. Uzuazọ oyogbere Jesu o yeri, ọ jẹ dhogbo epanọ o re ro koko efe akpọ na họ kẹ omariẹ hẹ. (Mat. 8:20) Ọ jẹ rọ unevaze ru iruo nọ a re rri nọ i fioka ha. (Jọn 13:3-15) Yọ ẹmeoyo riẹ họ edhere nọ ọ mai ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ. (Se Ahwo Filipai 2:5-8.) Wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ nọ omovia o da oma fia nọ a rẹ gwọlọ yoẹme he, Jesu ọ romakpotọ ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ọ nyaze otọakpọ ti ru, o tube “yoẹme te epanọ o ro whu dede.” Kọ o gbẹ rrọ vevẹ nọ Jesu o “wo omaurokpotọ”?—Mat. 11:29.

8, 9. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ omaurokpotọ?

⁸ Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ omaurokpotọ wọhọ Jesu? Uruemu mai. Omaurokpotọ u re ru nọ ma gbẹ rọ la vrẹ udu nọ ma wo ho. Ma te vuhumu nọ ma wo udu nọ ma re ro bruoziẹ uvumọ ohwo ho, ma te rọ okpakpa gu ahwo ẹdhọ họ nọ a te ruthọ, yọ ma ti viẹro ku ae kpahe ẹjiroro nọ a bi ro ru eware he. (Luk 6:37; Jem. 4:12) Omaurokpotọ u re ru nọ ma gbe ro rri omamai “kiẹrẹe hrọ họ,” nọ ma gbe ro wo orivo kẹ ahwo ho, o tẹ make rọnọ ma wo uvẹ-iruo nọ a wo ho. (Ọtausi. 7:16) Ekpako nọ i wo omaurokpotọ a re rri omarai kpehru vi ibe Ileleikristi rai hi. Ukpoye, ekpako na a re “rri amọfa inọ a rro vi” ae omarai, je ru omarai wọhọ enọ e mae kawo evaọ udevie ibe ileleikristi rai.—Fil. 2:3; Luk 9:48.

⁹ Joma ta kpahe W. J. Thorn nọ o mu iruo ọsẹro ọnyawariẹ họ evaọ ukpe 1894. Nọ o ru iruo na te ikpe buobu no, a te vi ei kpohọ iruo efa evaọ obọ Kingdom Farm nọ ọ rrọ obọ New York, nọ ọ jẹ jọ rẹrote erifẹ. Ọ ta nọ: “Oke kpobi nọ me te bi rri oma mẹ kpehru, me re bru oma kpiroro jẹ ta kẹ omamẹ nọ, ‘Whẹ ubi-ẹkpẹ gheghe na, eme who tube wo dede nọ whọ rẹ rọ fiki riẹ fu uke?’” (Se Aizaya 40:12-15.) Onana ginọ ẹzi omaurokpotọ.

10. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ ẹmeọta gbe eware nọ ma bi ru dhesẹ nọ ma wo omaurokpotọ?

¹⁰ Ẹmeọta mai. Ma te gine wo omaurokpotọ, ẹmeọta mai o re dhesẹ onana via. (Luk 6:45) Nọ ma te bi lele amọfa ta ẹme, ma te tẹrovi uvẹ-iruo nọ ma wo gbe eware nọ ma le tobọ no ho. (Itẹ 27:2) Ukpoye, ma te hai muẹrohọ ewoma inievo mai je jiri ai kẹ onaa nọ a wo, emamọ iruemu rai, gbe eware nọ a ru no. (Itẹ 15:23) Eware nọ ma bi ru. Ileleikristi nọ i wo omaurokpotọ a rẹ dhogbo epanọ a re ro wo okpodẹ evaọ akpọ nana ha. Ukpoye a re yeri umutho uzuazọ, tube ru oghẹrẹ iruo nọ amọfa a re se iruo evere re a sai wo uvẹ ziezi nọ a rẹ rọ gọ Jihova. (1 Tim. 6:6, 8) Edhere nọ ọ mae rro nọ ma re ro dhesẹ omaurokpotọ họ, ẹmeoyo. Re ma sai “yoẹme kẹ enọ e be kpọ eware” evaọ ukoko na, jẹ jẹ ọkpọvio nọ o bi no obọ ukoko Jihova ze rehọ, o gwọlọ omaurokpotọ.—Hib. 13:17.

11. Re a ta nọ ohwo ọ rrọ wowou eme u dhesẹ?

¹¹ Eme họ uwowou? A tẹ ta nọ ohwo ọ rrọ “wowou” u dhesẹ nọ “oware o rẹ kake duobọtei udu gaga yọ o rẹ wọe gwọlọ dhesẹ ọdawẹ.” Uwowou yọ abọjọ  uyoyou yọ u wobọ kugbe ohrọ-oriọ gaga. Whọ rẹ jọ Ebaibol na ruẹ eme wọhọ, “ohrọ-oriọ,” gbe “uyoyou” unuẹse buobu. (Luk 1:78; 2 Kọr. 1:3; Fil. 1:8) Obe ekiakiẹ eme Ebaibol jọ o ta kpahe uduotahawọ nọ Ebaibol na ọ kẹ omai nọ ma dhesẹ ohrọ-oriọ inọ: “Uduotahawọ yena o vrẹ ọdawẹ nọ ma re wo kẹ ahwo nọ a gwọlọ obufihọ. O gwọlọ nọ ma rẹ jowọ jọ nọ u re fiobọhọ nwene uzuazọ ahwo nọ a gwọlọ obufihọ, nọ eware i re ro kiehọ kẹ ae.” Uwowou o rẹ wọ omai ru oware jọ kpahe ẹbẹbẹ omọfa. Ohwo nọ ọ rrọ wowou, o re ru oware nọ u re ru uzuazọ kiehọ kẹ amọfa.

12. Eme u dhesẹ nọ Jesu ọ jọ wowou kẹ ahwo, kọ eme uwowou o wọ riẹ ru?

¹² Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ uwowou? Uwowou riẹ gbe eware nọ o ru. Uwowou nọ Jesu o wo u ru nọ ọ jẹ rọ reohrọ ahwo. Okenọ ọ ruẹ ogbẹnyusu riẹ Meri, gbe ahwo nọ a je lele iei viẹ evaọ okenọ Lazarọs o whu, “irui-oviẹ i te no Jesu aro ze.” (Se Jọn 11:32-35.) Kẹsena ọkpọ ohrọ nọ o wọ riẹ kpare ọmọzae aye-uku jọ ze na o tẹ wọe kpare Lazarọs no uwhu ze. (Luk 7:11-15; Jọn 11:38-44) Ẹsejọhọ Lazarọs o wo uvẹ nọ o re ro kpohọ odhiwu fiki oware nana nọ uwowou o wọ Jesu ru na. Evaọ oke jọ nọ u kpemu nọ Jesu ọ ruẹ ogbotu jọ nọ ọ nyabru ei ze, “ohrọ rai o tẹ re iẹe,” onọ u ru nọ o ro “mu ae eware buobu họ ewuhrẹ.” (Mak 6:34) Uwuhrẹ nana nọ a gaviezọ kẹ na u nwene uzuazọ ahwo nọ a ru lele iei. Muẹrohọ nọ uwowou Jesu u vi ọdawẹ nọ o wo kẹ ahwo na, o wọ riẹ jowọ nọ u fiobọhọ kẹ ae.—Mat. 15:32-38; 20:29-34; Mak 1:40-42.

13. Oghẹrẹ eme vẹ uwowou o jẹ wọ Jesu ta kẹ amọfa? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹³ Eme iwowou riẹ. Uwowou Jesu u ru nọ ọ jẹ hae rọ ta eme iwowou kẹ ahwo, maero kọ otu nọ a je kienyẹ. Ukọ na Matiu ọ ta nọ eme Aizaya nana i rugba kpahe Jesu, inọ: “O reti wiri ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hẹ, hayo furie uwiki-ukpẹ nọ u bi kuye iwiri hi.” (Aiz. 42:3; Mat. 12:20) Jesu ọ jẹ hae ta ẹme evaọ oghẹrẹ nọ ahwo nọ a wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hayo ukpẹ nọ o joma fu no a jẹ hai ro wo omosasọ. O whowho ovuẹ ẹruore nọ o “sasa ahwo nọ a rọ uweli oma.” (Aiz. 61:1) O zizie ahwo nọ “e be ruẹ uye, nọ ewha egbẹgbẹdẹ e rrọ uzou” nọ a nyabru ei ze, ọ tẹ jẹ kẹ ae imuẹro nọ a ti “wo omosasọ.” (Mat. 11:28-30) Ọ kẹ ilele riẹ imuẹro nọ Ọghẹnẹ o wo ọdawẹ kẹ omomọvo idibo riẹ kpobi, makọ emaha “esese” dede, enọ a rẹ nwani se gb’ahwo ho evaọ akpọ na.—Mat. 18:12-14; Luk 12:6, 7.

14. Ẹvẹ ma sae rọ daoma jọ wowou?

¹⁴ Ẹvẹ ma sae rọ jọ uwowou wọhọ Jesu? Epanọ ma rẹ rọ jọ wowou. Ẹsejọhọ uwowou o rrọ uruemu nọ ma wo notọ ze he, rekọ Ebaibol na ọ tuduhọ omai awọ nọ ma daoma jọ wowou. “Uwowou” yọ abọjọ uruemu okpokpọ na nọ o gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi ọ rẹ whẹ họ oma. (Se Ahwo Kọlọsi 3:9, 10, 12.) Ẹvẹ ma sae rọ jọ wowou? Daoma rovie udu ra, jọ oghẹrẹ ohwo nọ amọfa a rẹ gwọlọ jọ kugbe. (2 Kọr. 6:11-13) Gaviezọ ziezi nọ omọfa ọ tẹ be vuẹ owhẹ oware nọ o be kẹe uye. (Jem. 1:19) Daoma nọ omara nọ: ‘O hae jọnọ mẹ me wo ẹbẹbẹ na, ẹvẹ o hae te jọ omẹ oma? Eme mẹ hae te gwọlọ?’—1 Pita 3:8.

15. Eme ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hayo ukpẹ nọ o joma fu no?

¹⁵ Eware nọ uwowou o rẹ wọ omai ru.  Uwowou o rẹ wọ omai ru oware nọ u re ru uzuazọ amọfa kiehọ vi epanọ o jọ, maero kọ otu nọ e wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ no hayo ukpẹ nọ o be joma fu no. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ ae? Obe Ahwo Rom 12:15 o ta nọ: “Lele enọ e be viẹ viẹ.” Ẹsejọ, uweri nọ ohwo o re weri kugbe ahwo nọ a rrọ uweri o rẹ tubẹ were ai vi ẹsenọ a fiobọhọ kẹ ae. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ inievo ukoko na a sasa oma okenọ ọmọtẹ riẹ o whu ọ ta nọ: “Udu u kie omẹ vi nọ inievo na a nyaze je muhọ ẹviẹ okenọ a di omẹ họ oviẹ.” Ma rẹ sai je dhesẹ nọ ma rrọ wowou nọ ma tẹ be hai ru eware ro fiobọhọ kẹ amọfa. Kọ whọ riẹ aye-uku jọ nọ ọ gwọlọ nọ a fiobọhọ kẹe ruẹrẹ oria jọ evaọ uwou riẹ? Kọ oniọvo jọ nọ ọ kpako no ọ riẹ nọ o gwọlọ nọ a rẹ hae wọ kpohọ ewuhrẹ, usiuwoma ota, hayo ẹsipito? Omoware osese nọ ohwo o ru ro fiobọhọ kẹ oniọvo nọ ọ gwọlọ obufihọ o rẹ sai ru uzuazọ riẹ kiehọ vi epanọ o jọ. (1 Jọn 3:17, 18) Yọ iruo usiuwoma ota na nọ ma re jo wobọ ziezi họ edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro dhesẹ nọ ma ginẹ rrọ wowou. Edhere ọfa nọ o woma vi ọnana ọ rrọ họ nọ ma re ro fiobọhọ kẹ amọfa ru uzuazọ rai woma vi epanọ o jọ.

16. Eme ma rẹ sae ta nọ o rẹ kẹ ahwo nọ a rrọ uweri omosasọ?

¹⁶ Eme iwowou mai. Uwowou o rẹ wọ omai “ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora.” (1 Tẹs. 5:14) Eme ma rẹ sae ta rọ tuduhọ ahwo otiọnana awọ? Ma rẹ sae kẹ ae omosasọ nọ ma tẹ be hae ta je ru eware nọ i dhesẹ nọ ma gine wo ọdawẹ kẹ ae. Ma rẹ sai jiri ai ziezi, onọ u re fiobọhọ kẹ ae riẹ emamọ iruemu gbe onaa sa-sa nọ a wo. Ma rẹ sae kareghẹhọ ae nọ Jihova họ ọnọ o si rai bru Ọmọ riẹ ze, fikiere a rrọ ghaghae evaọ aro riẹ. (Jọn 6:44) Ma rẹ sae kẹ ae imuẹro inọ Jihova o wo ọdawẹ ọgaga kẹ idibo riẹ nọ i wo “eva owhrori” gbe “enọ a nwẹ eva ẹzi.” (Ol. 34:18) Ẹme owowou mai ọ rẹ sae ginẹ sasa ahwo nọ a gwọlọ omosasọ oma.—Itẹ 16:24.

17, 18. (a) Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ gwọlọ nọ ekpako ukoko a re ro yerikugbe igodẹ riẹ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁷ Whai ekpako ukoko, Jihova ọ gwọlọ nọ wha rọ edhere owowou yerikugbe igodẹ riẹ. (Iruẹru 20:28, 29) Kareghẹhọ nọ wha wo owha-iruo nọ wha rẹ rọ rẹrote igodẹ riẹ, tuduhọ ai awọ jẹ kẹ ae omosasọ. (Aiz. 32:1, 2; 1 Pita 5:2-4) Fikiere, ọkpako ukoko nọ ọ rrọ wowou ọ rẹ gwọlọ ta họ ibe Ileleikristi riẹ obọ họ, o re fi izi họ kẹ ae he hayo ta ẹme nọ o re ru ai gwọlọ ru oware nọ ẹgba rai o te he. Ukpoye, ọ rẹ daoma ru ai wo omosasọ, avọ evaifihọ inọ uyoyou nọ a wo kẹ Jihova o te wọ ae ru onọ ẹgba rai o te evaọ egagọ Ọghẹnẹ.—Mat. 22:37.

¹⁸ Nọ ma bi roro kpahe omaurokpotọ gbe uwowou Kristi na, oma o be wọ omai ruabọhọ lele ithihi riẹ ẹsikpobi. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe iruemu-aghae Jesu Kristi ivẹ efa jọ—udu gbe orimuo.