1, 2. Eme esẹro okogho a muẹrohọ no evaọ ikoko buobu?

ỌSẸRO OKOGHO na o bi ti ku ẹgwae họ kugbe ekpako ukoko nọ o weze kpohọ na. O wo uyoyou kẹ inievo nana nọ i bi ru iruo taso tuvo evaọ ukoko na, enọ otu rai jọ dede a tubẹ kpako te epanọ a sae rọ jọ ọsẹ riẹ. Dede na, oware jọ o jariẹ oja, ọ tẹ nọ ae nọ, “Inievo, eme wha ru no re wha sai wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko na re a riẹ epanọ a rẹ rẹrote ewha-iruo efa evaọ ukoko na?” Ekpako na a kareghẹhọ nọ okenọ u kpemu nọ ọsẹro okogho ọvona o weze bru ae ze, ọ vuẹ rai nọ a daoma hai wuhrẹ amọfa. Ọkpako jọ ọ tẹ ta nọ: “Uzẹme riẹ họ, ma ri ti ru oware ovo kpahe iẹe he.” Ekpako nọ i kiọkọ a te fi uzou nọ ere o ginẹ rrọ.

² Otẹrọnọ whẹ yọ ọkpako ukoko, kọ ọkpọ oware nana nọ o via evaọ ẹgwae nana o jọ iraro ra via no? O sae jọnọ o jọ iraro ra via no. Esẹro okogho wariẹ akpọ na họ a muẹrohọ no inọ evaọ ikoko buobu, o gwọlọ nọ a re gbe wuhrẹ inievo-emezae, te izoge gbe enọ e kpako no re a fiobọhọ rẹrote uthuru Ọghẹnẹ. Onana o wha use-abọ jọ ze. Fikieme o jẹ rrọ ere?

3. (a) Ẹvẹ Ikereakere na i ro dhesẹ nọ u wuzou re a wuhrẹ amọfa, kọ fikieme u ro fo nọ mai kpobi ma re roro kpahe onana? (Rri oruvẹ obotọ.) (b) Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ kẹ ekpako jọ re a wuhrẹ inievo efa?

 ³ Nọ whọ rrọ ọkpako na, ababọ avro who ti vuhumu nọ re ohwo ọ riẹ oware ru o gwọlọ uwuhrẹ. * Whọ riẹ nọ a jọ ukoko kpobi gwọlọ inievo-emezae nọ i re fiobọhọ ru ukoko na ga je ru nọ a sae rọ to ukoko ofa họ. (Se Aizaya 60:22.) Whọ tẹ jẹ riẹ nọ Ebaibol na ọ tuduhọ owhẹ awọ nọ who “wuhrẹ amọfa.” (Se 2 Timoti 2:2.) Rekọ wọhọ epanọ o jọ kẹ ekpako nọ ma ta kpahe evaọ emuhọ uzoẹme na, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re who mu omọfa họ ewuhrẹ. O be hae wọhọ nọ whọ tẹ raha oke kẹ uviuwou ra, iruo ra, ewha-iruo ukoko na, gbe eware efa nọ i wuzou gaga no, oke ofa u re gbe kiọkọ họ nọ whọ sai ro wuhrẹ inievo efa evaọ ukoko na. Nọ o rrọ ere na, joma ta kpahe oria nọ u fo nọ ewuhrẹ amọfa ọ rẹ jọ evaọ omaa iruẹru ra.

4. Eme jọ o rẹ sae whae ze nọ ekpako ukoko a jẹ gwọlọ go ewuhrẹ inievo efa họ obaro?

⁴ Eme o rẹ sae jọnọ o be whae ze nọ o be rọ jọ bẹbẹ kẹ ekpako jọ re a ruẹrẹ oke jọ họ nọ a re ro wuhrẹ inievo efa? Ekpako jọ a sai roro nọ: ‘U gine wuzou re a wuhrẹ inievo efa, rekọ iruo ukoko na efa e riẹ nọ o mae gwọlọ nọ mẹ tẹrovi obọnana. Ukoko na o rẹ sai dikihẹ ghele nọ mẹ gbẹ maki wuhrẹ amọfa obọnana ha.’ Avro ọ riẹ hẹ, eware buobu e ginẹ riẹ nọ o gwọlọ nọ whọ rẹ rẹrote obọnana, rekọ whọ tẹ be hai go ewuhrẹ inievo na họ obaro, o rẹ sai kpomahọ ukoko na yoyoma.

5, 6. Eme o rẹ sai wuhrẹ omai nọ ma te roro kpahe oriruo edraeva nọ o wo eriwo nọ o fo ho kpahe ọyẹle ẹjini omoto riẹ nọ o re nwene, kọ ẹvẹ onana u ro wobọ kugbe inievo-emezae nọ a re wuhrẹ evaọ ukoko na?

⁵ Wọhọ oriruo, edraeva ọ sae riẹ nọ re ẹjini omoto riẹ ọ sai ru iruo ziezi, o gwọlọ nọ o re nwene ọyẹle na noke toke. Ghele na, ọ sae jọ udu riẹ roro nọ epẹtiro nọ o re ku fihọ etanke omoto na họ oware nọ ọ rẹ mae tẹrovi viukpọ ọyẹle ẹjini nọ o re nwene. Iroro riẹ họ, o gbe ku epẹtiro fihọ omoto na ha, o te raha oke he re omoto na o te fu. Ọ sae ta kẹ omariẹ nọ, ‘Mẹ gbẹ maki wo uvẹ nọ me re ro nwene ọyẹle na obọnana ha, ẹjini omoto na ọ rẹ gbẹ sai ru iruo etoke jọ ghele.’ Rekọ ẹbẹbẹ ologbo vẹ onana o rẹ wha ze? Edraeva na ọ tẹ be hae va oke nọ o re ro nwene ọyẹle na, ẹdẹjọ o ti te nọ ẹjini na ọ te rọ nọko fiki onana. O tẹ via ere, ọ te raha oke gbe igho buobu rọ ruẹrẹ omoto na. Eme ma wuhrẹ no onana ze?

⁶ U wo iruo gbe eware buobu nọ o gwọlọ nọ ekpako a re ru evaọ ukoko na ababọ oke oraha, o gbẹ rrọ ere he eware buobu e rẹ ginẹ nyathọ. Fikiere, wọhọ epanọ edraeva nọ ma rọ kẹ oriruo na o re ku epẹtiro fihọ omoto riẹ noke toke na, ere o gwọlọ nọ ekpako na a re “vuhu eware nọ e mae roja” mu. (Fil. 1:10) Dede na, ekpako jọ a duomahọ eware nọ e gwọlọ ẹruorote obọnana te epanọ a be rọ kpairoro vrẹ inievo efa nọ a re wuhrẹ, onọ o wọhọ ẹsenọ a be kpairoro vrẹ ọyẹle ẹjini omoto nọ a re nwene. Rekọ nọ a tẹ be hae va oke nọ o gwọlọ nọ a re ro wuhrẹ inievo efa, nọ oke o be nyaharo na a gbe ti wo inievo-emezae nọ i te ziezi nọ e te rẹrote ewha-iruo nọ i wuzou evaọ ukoko na ha.

7. Ẹvẹ ma re rri ekpako nọ e be rehọ oke no iruẹru rai efa ze ro wuhrẹ amọfa?

⁷ Fikiere, o gwọlọ nọ ma du roro ho inọ  inievo efa nọ a re wuhrẹ u wuzou tere he. Ekpako nọ i bi rri kpohọ obaro jẹ be raha oke rai wuhrẹ inievo-emezae nọ i wo onaa tere he enẹna yọ irieyero hayo idibo nọ i wo areghẹ ziezi, a tẹ jẹ rrọ oghale kẹ ukoko nọ a rrọ. (Se 1 Pita 4:10.) Ẹvẹ onana o rọ rrọ obufihọ kẹ ukoko na?

8. (a) Oghẹrẹ iruemu gbe iroro vẹ e rẹ wọ ekpako wuhrẹ inievo efa evaọ ukoko rai? (b) Owha-iruo okpakpata vẹ ekpako nọ i kpohọ orẹwho ofa kẹ obufihọ evaọ iruo Uvie na a wo? (Rri ekpẹti na, “ Iruo nọ E Gba Rae Họ.”)

⁸ Rọkẹ ekpako nọ e maki wo onaa ziezi dede, o gwọlọ nọ a rẹ rọ omaurokpotọ vuhumu nọ owho u ti ru nọ a gbẹ te sai ru te epanọ a je ru te vẹre he evaọ ukoko na. (Mae. 6:8) U te no ere no, u fo nọ a rẹ jẹ kareghẹhọ nọ ‘oke gbe eware nọ a rẹro rai hi’ e rẹ sae wha oghẹrẹ enwene jọ ze nọ a gbẹ sae rọ rẹrote ewha-iruo nọ a wo evaọ ukoko na ha. (Ọtausi. 9:11, 12; Jem. 4:13, 14) Fikiere, ọdawẹ nọ ekpako nọ i bi roro kpahe odẹnotha a wo kẹ ewoma idibo Jihova o rẹ wọ ai wuhrẹ inievo-emezae nọ i bi mu ze evaọ ukoko na eware nọ ae omarai a riẹ evaọ egagọ Ọghẹnẹ anwọ ikpe buobu ze na.—Se Olezi 71:17, 18.

9. Eme ọ te via evaọ obaro nọ u ru nọ ewuhrẹ amọfa u ro wuzou nẹnẹ?

⁹ Oghẹrẹ ofa vẹ ekpako nọ i bi wuhrẹ inievo efa a rọ rrọ oghale kẹ ukoko nọ a rrọ? A re fiobọhọ ru nọ ukoko na o rẹ rọ jọ gaga. Evaọ oghẹrẹ vẹ? A tẹ be hai wuhrẹ amọfa, u re ru nọ a re ro wo inievo-emezae buobu nọ i re fiobọhọ kẹ ukoko na dikihẹ ga jẹ jọ okugbe ọvo. Yọ onana o te jọ obufihọ kẹ ukoko na enẹna, maero kọ evaọ okenọ uye ulogbo na u ti du lahwe evaọ obaro. (Izik. 38:10-12; Mae. 5:5, 6) Fikiere, whai ekpako, ma be yare nọ wha ru ewuhrẹ inievo na fihọ abọjọ omaa odibọgba rai no umuo inẹnẹ vrẹ.

10. Re ọkpako ọ sae ruẹ oke nọ o re ro wuhrẹ inievo efa, eme o rẹ sae gwọlọ nọ o ru?

¹⁰ Ma riẹ nọ oke nọ wha be rọ rẹrote ewha-iruo buobu nọ e roja evaọ ukoko na u ru nọ uvẹ o gbẹ be rọ jariẹ tere he nọ wha sai ro ru eware efa. Fikiere, o sae gwọlọ nọ whọ rehọ oke jọ no oke iruẹru ukoko na efa ze nọ who re ro wuhrẹ amọfa. (Ọtausi. 3:1) Who te ru ere, erere ologbo o ti noi ze.

11. (a) Eme o were omai evaọ ohrẹ nọ ekpako ikoko sa-sa a kẹ kpahe ewuhrẹ inievo efa? (b) Wọhọ epanọ obe Itẹ 15:22 o ta, fikieme u ro woma re ma ta kpahe oware nọ ekpako efa a ta nọ o rẹ sai fiobọhọ evaọ ewuhrẹ inievo efa?

¹¹ Kẹle na, a nọ ekpako jọ evaọ ikoko sa-sa nọ i fiobọhọ kẹ inievo-emezae wo ẹnyaharo no kpahe oghẹrẹ nọ a be sai ro ru onana evaọ ikoko rai. * Dede nọ uyero inievo nana i wo ohẹriẹ gaga, enwenọ ọkpọ ohrẹ ọvona aikpobi na a kẹ. Eme onana u dhesẹ? U dhesẹ nọ, uwuhrẹ nọ u no Ẹme Ọghẹnẹ ze u re wiruo evaọ “oria kpobi [gbe] ukoko kpobi,” nwane wọhọ epanọ o jọ evaọ oke Pọl ukọ na. (1 Kọr. 4:17) Evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe eware jọ nọ ekpako nana a ta nọ e rẹ sai fiobọhọ. (Itẹ 15:22) Evaọ izoẹme nana, ẹsibuobu ma ti se ekpako na “iwuhrẹ,” ma ve ti se inievo nọ i bi wuhrẹ mi ai na “enọ a bi wuhrẹ.”

12. Eme u fo nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ kpahe, kọ fikieme?

¹² O gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ otọ na fihọ re o te muhọ ewuhrẹ. Wọhọ epanọ ọwhẹrẹ ọ rẹ ruẹrẹ otọ họ re ọ tẹ te kọ eware họ iẹe na, ere o gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ ruẹrẹ udu oniọvo họ re o te ti wuhrẹ iẹe onaa okpokpọ. Nọ o rrọ ere na, ẹvẹ iwuhrẹ  a sae rọ ruẹrẹ enọ a bi wuhrẹ họ ziezi kẹ uwuhrẹ? U wo ọruẹaro oke anwae jọ nọ o gwọlọ nọ a rẹ rọ aro kele oriruo riẹ. Oghẹrẹ vẹ ọruẹaro nana o ro wuhrẹ omọfa?

13-15. (a) Iruo vẹ a kẹ Samuẹle ọruẹaro na? (b) Ẹvẹ Samuẹle o ro ru iruo na? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (c) Fikieme ikuigbe Samuẹle na e rẹ rọ jọ oware isiuru kẹ ekpako ukoko nẹnẹ?

¹³ Bu vi ikpe idu esa (3,000) nọ i kpemu, ẹdẹjọ Jihova ọ vuẹ Samuẹle, ọruẹaro riẹ nọ ọ kpako no inọ: “Odẹ nọ o betha epaọ oke utiona me re ti vi ohwo no otọ Bẹnjamin tha, whọ vẹ te rehọ iẹ mu ovie rọ kẹ Izrẹl ahwo mẹ.” (1 Sam. 9:15, 16) Samuẹle ọ riẹ nọ owha-iruo nọ o je ro su idibo Jihova u te oba no, yọ Jihova ọ ta kẹe nọ ọ rọ omọfa mu nọ ọ te rehọ ẹta riẹ. Ẹsejọhọ Samuẹle ọ jọ udu riẹ nọ inọ, ‘Ẹvẹ mẹ te sae rọ ruẹrẹ ohwo nana kpahe kẹ iruo riẹ?’ O roro ku oware jọ, kẹsena o te mu omaa riẹ họ.

¹⁴ Okiokiọ riẹ nọ Samuẹle ọ ruẹ Sọl, Jihova ọ tẹ ta kẹ Samuẹle nọ: “Ohwo nọ mẹ ta ẹme riẹ kẹ owhẹ na ọ na!” Kẹsena Samuẹle o te mu oware nọ ọ ma omaa riẹ na họ eruo. O te se Sọl inọ a gbe kpohọ oria jọ nyae re emu. Nọ a te oria na, ọ tẹ rọ egbara nọ e mai woma kẹ Sọl avọ odibo riẹ keria, kẹsena ọ tẹ kẹ ae ẹkẹ arao nọ ọ mai woma jẹ ta nọ: “Re; keme a siẹe ba kẹ owhẹ bẹsenọ okenọ a fihọ u ro te.” Nọ a re no, Samuẹle avọ Sọl a te muọ obọ uwou Samuẹle ọruẹaro na họ ẹnya. A be nya na yọ a be ta ẹme evaọ edhere. Samuẹle ọ riẹ nọ emu nọ a re kugbe avọ ẹme nọ a jẹ ta okenọ a jọ edhere je kpobọ uwou riẹ na u ru udu kie Sọl vi, yọ ọ gwọlọ no enẹ serihọ họ. Fikiere o te ziziei kpohọ obọ ehru uwou riẹ. Evaọ owọwọ nọ ofou o bi fou yẹrẹ yẹrẹ na, Samuẹle ọ tẹ ruabọhọ ẹmeọta kugbe Sọl evaọ “ehru uwou” na bẹsenọ owezẹ u ro su ai. Okiokiọ riẹ, Samuẹle o te wholo Sọl, viọlọ iẹe, jẹ kẹe ithubro efa. Kẹsena, o te vi Sọl vrẹ nọ ọ ruẹrẹ iẹe kpahe kẹ eware nọ e be tha evaọ obaro no.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Uzẹme, ewholo ohwo re ọ jọ osu orẹwho u wo ohẹriẹ no ewuhrẹ oniọvo-ọmọzae re o te kẹ ọkpako hayo odibo oruiruo evaọ ukoko na. O make rrọ ere na, ekpako a rẹ sai wuhrẹ eware jọ nọ i wuzou no oriruo Samuẹle na ze nẹnẹ. Joma ta kpahe ivẹ jọ.

16. (a) Ẹvẹ o jọ Samuẹle oma okenọ ahwo Izrẹl a ta kẹe nọ ọ rehọ ovie mu kẹ ai? (b) Oghẹrẹ ẹzi vẹ Samuẹle ọ rọ nya uwou nọ Jihova o vi rie, inọ o wholo Sọl?

¹⁶ Jọ u no owhẹ eva ze inọ who re wuhrẹ amọfa. Okenọ ahwo Izrẹl a kake ta kẹ Samuẹle nọ a gwọlọ ovie ohwo-akpọ nọ o re su ai, o kẹ riẹ uye gaga, yọ o jariẹ oma nọ ahwo na a se riẹ no. (1 Sam. 8:4-8) Fiki epanọ u je no Samuẹle eva ze he re o ru oware nọ ahwo na a ta kẹe na, u ru nọ Jihova ọ rọ vuẹe isiasa soso inọ jọ ọ gaviezọ kẹ ahwo na. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Dede na, Samuẹle o fi evedha hayo ẹgo họ eva ha kpahe ohwo nọ ọ te rehọ ẹta riẹ na. Okenọ Jihova ọ ta kẹ Samuẹle nọ o wholo Sọl, o ru ere. Yọ o rọnọ fikinọ Jihova ọ ta ere kẹe ọvo ho, uyoyou o wọ riẹ rọ unevaze ru onana.

17. Ẹvẹ ekpako ukoko nẹnẹ a sai ro wo ọkpọ uruemu Samuẹle, kọ eme onana o rẹ lẹliẹ ai wo?

¹⁷ Wọhọ Samuẹle, ekpako nọ i wo onaa ziezi nẹnẹ a be rọ uyoyou wuhrẹ inievo-emezae nọ e rrọ ukoko rai. (1 Pita 5:2) Ekpako itieye na a be siọ amọfa ba ewuhrẹ hẹ fiki ozọ inọ ẹsejọhọ a ti siobọno uvẹ-iruo rai jọ kẹ inievo nọ a bi wuhrẹ na. Iwuhrẹ nọ o rẹ ginẹ were re a wuhrẹ amọfa, a re rri enọ a bi wuhrẹ wọhọ enọ i ti lele ai hrowo uvẹ-iruo ho, ukpoye a re rri rai wọhọ “ibe iruiruo,” wọhọ ekẹ eghaghae  rọkẹ ukoko na. (2 Kọr. 1:24; Hib. 13:16) Yọ eva e rẹ were iwuhrẹ itieye na gaga nọ a tẹ be ruẹ inievo nọ ae omarai a bi wuhrẹ na nọ e be rehọ onaa rai fiobọhọ kẹ ukoko na.—Iruẹru 20:35.

18, 19. Ẹvẹ ọkpako ọ sae rọ ruẹrẹ udu oniọvo nọ ọ gwọlọ wuhrẹ fihọ, kọ fikieme onana u ro wuzou?

¹⁸ Jọ ogbẹnyusu, orọnikọ owuhrẹ ọvo ho. Ẹdẹ nọ Samuẹle ọ rọ ruẹ Sọl na, ọ hẹ sae nwane tọlọ ọgọ ewhri je ku ei họ iẹe uzou ababọ oke oraha, Sọl ọ vẹ rọ ere zihe ruọ ovie. Dede na, ababọ oma nọ ọ ruẹrẹ kpahe kẹ owha-iruo nana. Ukpoye, Samuẹle ọ raha oke kugbe Sọl, ọ tẹ rọ ẹmẹrera ruẹrẹ udu riẹ kpahe kẹ owha-iruo na. Okenọ a re emamọ emu kugbe no, nya omonya kugbe no, ta ẹme oke lelehie no, je serihọ ziezi kugbe no, ẹsiẹe Samuẹle ọruẹaro na ọ rọ ruẹ nọ oke u te no nọ o re ro wholo Sọl.

¹⁹ Epọvo na re nẹnẹ, o gwọlọ nọ owuhrẹ ọ rẹ kaki ru epanọ udu u re ro kie ohwo nọ ọ gwọlọ wuhrẹ na vi, ọ vẹ jẹ daoma jọ ogbẹnyusu riẹ. Igogo eware nọ ọkpako o re ru re ọ sai mu usu utioye họ o rẹ sai wo ohẹriẹ no orẹwho ruọ orẹwho. Dede na, ghelọ oria kpobi nọ whọ rrọ kẹhẹ, whẹ ọkpako nọ eware e da obọ fia whọ tẹ be hae ruẹrẹ oke jọ họ nọ who re ro wuhrẹ oniọvo, kiyọ whọ be ta kẹe nọ, “Whọ rrọ ghaghae kẹ omẹ.” (Se Ahwo Rom 12:10.) Oniọvo kpobi nọ ọ gwọlọ riẹ oware, o ti wo otoriẹ je wo evawere kpahe ẹme yena nọ a rọ unu ta via ha na.

20, 21. (a) Ẹvẹ who re dhesẹ emamọ owuhrẹ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²⁰ Whai ekpako, wha kareghẹhọ nọ re ohwo ọ jọ emamọ owuhrẹ, orọnikọ o rẹ were iẹe re o wuhrẹ omọfa ọvo ho rekọ o re you ohwo nọ o bi wuhrẹ na. (Rri Jọn 5:20.) Ohwo nọ a bi wuhrẹ ọ rẹ kaki vuhu oware nana nọ u wuzou gaga na mu, yọ u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ọ te jẹ oware nọ a bi wuhrẹ iẹe na rehọ te. Fikiere, whai ekpako na, nọ wha bi wuhrẹ amọfa na, wha jọ iwuhrẹ ọvo ho rekọ wha jọ egbẹnyusu re rọkẹ inievo nọ wha bi wuhrẹ na.—Itẹ 17:17; Jọn 15:15.

²¹ Nọ ọkpako ọ tẹ ruẹrẹ udu oniọvo nọ o bi wuhrẹ họ no, o ve ti mu ei eware nọ ọ gwọlọ wuhrẹ iẹe họ ewuhrẹ. Idhere vẹ ọ sai ro ru onana? Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.