1. Ẹvẹ okẹ nọ ma sae rọ ruẹ eware nọ e re te via ha o sae rọ kẹ omai erere? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

OKẸ jọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai họ, ẹgba nọ ma sae rọ jọ iroro mai ruẹ eware nọ e re te via ha. U re fiobọhọ kẹ omai ma emamọ omaa je rẹro eware iwoma nọ e rrọ obaro tha. Jihova ọ rẹ sae ruẹ eware nọ e te via evaọ obaro, yọ ọ be jọ Ikereakere na vuẹ omai eware nana kpahotọ. Onana u re ru nọ ma sae rọ jọ iroro mai ruẹ epanọ obaro na ọ te jọ. Okẹ nana nọ ma sae rọ ruẹ eware nọ e re te via ha na u re fiobọhọ kẹ omai wo ẹrọwọ.—2  Kọr. 4:18

2, 3. (a) Fikieme u ro wuzou re ma hai roro kpahe oware nọ o rẹ sai rugba? (b) Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nana?

² Orọnikọ eware kpobi nọ ma rẹ jọ iroro mai ruẹ e rẹ sae ginẹ via dẹẹ hẹ. Wọhọ oriruo, ọmaha nọ ọ rrọ ọmọtẹ ọ sae jọ iroro ruẹ omariẹ nọ ọ keria ehru ẹzi hayo ẹwowo be rra, onana yọ omuroro gheghe keme oware utiona o sae via evaọ aruakpọ họ. Rekọ okenọ Hana o je roro kpahe epanọ o te jọ okenọ ọ tẹ rehọ Samuẹle, ọmọ riẹ nyai ru iruo evaọ obọ uwou-udhu na no, orọnikọ o je mu onana roro ho. Oware nọ ọ jiroro nọ o ti ru o je roro kpahe na, yọ onana u fiobọhọ kẹe tẹrovi iroro-ejẹ riẹ na. (1 Sam. 1:22) Ma tẹ be jọ iroro mai ruẹ eyaa nọ Ọghẹnẹ  ọ ya kpahe obaro, kiyọ oware nọ o te seba erugba ha ma bi roro kpahe na.—2 Pita 1:19-21.

³ Idibo Jihova buobu nọ i wo ẹrọwọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na a jẹ jọ iroro rai ruẹ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai. Ẹvẹ eghale obaro nọ idibo Jihova nana a jẹ hae jọ iroro rai ruẹ na o rọ kẹ ae erere? Kọ ẹvẹ eroro kpahe eware iwoma nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai kẹ ahwo-akpọ nọ i yoẹme kẹe o sae rọ kẹ omai erere?

4. Fikieme Ebẹle ọ sae rọ jọ iroro riẹ ruẹ epanọ obaro ọ te jọ?

⁴ Kọ Ebẹle, ohwo ọsosuọ nọ o wo ẹrọwọ evaọ akpọ na ọ “ruẹ” oware jọ nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ? Ebẹle ọ riẹ epanọ eyaa Ọghẹnẹ nọ e rrọ Ebaibol kpahe araomuomu na i ti ro rugba ha, enọ e ta nọ: “Me re ti fi egrẹ họ udevie ra avọ aye na, gbe udevie [ubi] ra avọ [ubi] riẹ. Ọ rẹ te nwa owhẹ uzou, whọ vẹ te royẹe ithihrawọ.” (Emu. 3:14, 15) Dede na, o sae jọnọ Ebẹle o roro kpahe eyaa yena gaga je muẹrohọ nọ, a rẹ te ‘rowo ohwo jọ ithihrawọ’ re ahwo-akpọ a sae wariẹ jọ gbagba wọhọ epanọ Adamu avọ Ivi a jọ taure a tẹ te raha uzi na. Oware kpobi nọ Ebẹle ọ jẹ jọ iroro ruẹ kẹ hẹ, o fi ẹrọwọ họ eyaa Ọghẹnẹ, yọ onana u ru nọ Jihova ọ rọ jẹ idhe riẹ rehọ.—Se Emuhọ 4:3-5; Ahwo Hibru 11:4.

5. Fikieme ma sae rọ ta nọ obaro nọ Enọk ọ jẹ jọ iroro riẹ ruẹ o bọ riẹ ga?

⁵ Enọk yọ omọfa jọ nọ o wo ẹrọwọ dede nọ ahwo nọ a wariẹ e riẹ họ oke yena a je koko izi Ọghẹnẹ hẹ yọ a jẹ ta eme iyoma kpahe Ọghẹnẹ. Ẹzi ọfuafo ọ wọ Enọk ruẹaro inọ Jihova ọ rẹ te nyaze “avọ ikọ-odhiwu erẹri riẹ gbidi gbidi, re o bruoziẹ ahwo kpobi, re o brukpe ahwo omuomu kpobi fiki iruẹru imuomu rai kpobi nọ a ru evaọ edhere omuomu, gbe fiki eme aghọ kpobi nọ erahaizi nana nọ e be gọ Ọghẹnẹ hẹ na a ta kpahe iẹe.” (Jud 14, 15) Fiki ẹrọwọ nọ Enọk o wo, o sae jọnọ ọ jẹ jọ iroro riẹ ruẹ epanọ akpọ na ọ te jọ nọ emuemu o te notọ no.—Se Ahwo Hibru 11:5, 6.

6. Eme o rẹ sae jọnọ Noa ọ jẹ hai roro kpahe okenọ Owhe-Ologbo na o ku vrẹ no?

⁶ Ẹrọwọ u ru nọ Noa ọ rọ zọ okenọ Ọghẹnẹ ọ rehọ Owhe-Ologbo raha akpọ na. (Hib. 11:7) Nọ Owhe na o ku vrẹ no, ẹrọwọ ọ wọ riẹ rehọ arao dhe-idhe kẹ Jihova. (Emu. 8:20) Wọhọ Ebẹle, o wo ẹrọwọ inọ ahwo-akpọ a ti notọ igbo uzioraha gbe uwhu ẹdẹjọ. Nọ Nimrọd ọ jẹ make wọso Jihova okenọ Owhe na o ku vrẹ no, Noa o gbe wo ẹrọwọ gbe ẹruore ghele. (Emu. 10:8-12) Ababọ avro, Noa o wo ọbọga ziezi nọ ọ jẹ hai roro kpahe okenọ ahwo-akpọ a ti ro notọ esuo okienyẹ, uzioraha nọ a reuku riẹ, gbe uwhu. Ma sae jọ iroro mai “ruẹ” oke uwoma otiọye re, onọ o kẹle gaga no na.—Rom 6:23.

7. Eme o rẹ sae jọnọ Abraham, Aiziki, gbe Jekọp a jẹ jọ iroro rai “ruẹ” kpahe obaro?

⁷ Abraham, Aiziki, gbe Jekọp a jẹ sae jọ iroro rai ruẹ obọdẹ eware nọ e be tha evaọ obaro keme Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹ ai inọ, ẹkwoma ubi rai erẹwho akpọ na kpobi a ti ro wo oghale. (Emu. 22:18; 26:4; 28:14) Emọ esẹ-ode nana e te jọ buobu gaga yọ a te reuku Ẹkwotọ Eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ kẹ ae na. (Emu. 15:5-7) Fiki ẹrọwọ nọ ezae nana nọ e jẹ dhozọ Ọghẹnẹ na a wo, a jẹ sae jọ iroro rai “ruẹ” emọ rai nọ e be reuku ẹkwotọ yena. Anwọ okenọ Adamu ọ rọ raha uzi na, Jihova ọ kẹ idibo riẹ imuẹro no inọ ahwo-akpọ a te wariẹ jọ gbagba ẹdẹjọ.

8. Eme o fiobọhọ kẹ Abraham dhesẹ ẹrọwọ ọgaga via?

 ⁸ Ẹsejọhọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai kẹ Abraham nọ ọ jẹ jọ iroro riẹ ruẹ, u fiobọhọ kẹe ru eware nọ i dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ ologbo. Ikereakere na i dhesẹ nọ dede nọ Abraham gbe idibo Ọghẹnẹ efa nọ i wo ẹrọwọ “a ruẹ orugba eyaa na” evaọ oke uzuazọ rai hi, “a ruẹ e rai evaọ ugbo a te dede ai rehọ.” (Se Ahwo Hibru 11:8-13.) Fiki imuẹro egaga nọ Abraham o wo inọ eyaa Jihova e rẹ seba erugba ha, o tẹ wọhọ ẹsenọ ọ jẹ “ruẹ” eware nọ i ri ti rugba ha.

9. Ẹvẹ eyaa Ọghẹnẹ nọ Abraham o fi ẹrọwọ họ o rọ kẹe erere?

⁹ Ẹrọwọ nọ Abraham o wo o bọ ọtamuo riẹ ga re o ru oreva Ọghẹnẹ. Fiki ẹrọwọ, o no okpẹwho Ọr yọ ọ rọwo rria ikpewho nọ e jọ ẹkwotọ Kenan ribri hi. Wọhọ okpẹwho Ọr, ọ riẹ nọ ikpewho nana e te tọ họ keme isu rai a jẹ gọ Jihova ha. (Jos. 24:2) Evaọ etoke uzuazọ Abraham nọ u kiọkọ kpobi, ọ “jẹ hẹrẹ okpẹwho nọ o wo uvi otọhotọ, onọ Ọghẹnẹ ọ ma omaa riẹ jẹ bọ.” (Hib. 11:10) Abraham ọ jẹ jọ iroro riẹ “ruẹ” omariẹ nọ ọ be rria ẹwho nọ o wo uvi otọhotọ, ọnọ Jihova ọ rrọ Osu riẹ. Ebẹle, Enọk, Noa, Abraham, gbe idibo Ọghẹnẹ oke anwae efa a fi ẹrọwọ họ eyaa ẹkparomatha na, yọ a je rri kpohọ epanọ uzuazọ o te jọ evaọ otọakpọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o tẹ ze no, onọ o rrọ “okpẹwho nọ o wo uvi otọhotọ.” Eghale nana nọ a jẹ hai roro kpahe o bọ ẹrọwọ nọ a fihọ Jihova ga ziezi.—Se Ahwo Hibru 11:15, 16.

10. Ẹsejọhọ, ẹvẹ ẹruore nọ Sera o wo kpahe obaro na o rọ kẹe erere?

¹⁰ Roro kpahe Sera, aye Abraham. Okenọ ọ jọ ikpe 90 yọ o ri ti yẹ ọmọ họ, ẹruore riẹ kpahe obaro u fiobọhọ kẹe ru oware nọ u dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ. Onana u ru nọ ọ jẹ rọ jọ iroro riẹ ruẹ emọ riẹ nọ e be reawere eghale nọ Jihova ọ ya eyaa rai. (Hib. 11:11, 12) Eme ọ lẹliẹ e riẹ wo irẹro itieye? Jihova ọ ta kẹ ọzae riẹ nọ: “Mẹ rẹ te ghale iẹe o ve ti yẹ ọmọzae kẹ owhẹ; mẹ rẹ te ghale iẹe me ve ti ru ei oni rọ kẹ erẹwho; ivie ahwo na i re ti no oma riẹ tha.” (Emu. 17:16) Nọ Sera o yẹ Aiziki no, imuẹro riẹ e tẹ ga viere inọ eyaa nọ i kiọkọ nọ Jihova ọ ya kẹ Abraham na e te seba erugba ha. A rẹ ruẹ unu gbiku uvẹ-ọghọ nana ha, onọ ma sae rọ jọ iroro mai ruẹ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai kpahe obaro nọ e te seba erugba ha na.

11, 12. Ẹvẹ Mosis ọ sai ro wo uyoyou kẹ Jihova?

¹¹ Mosis yọ ohwo jọ nọ o fi ẹrọwọ họ Jihova je wo uyoyou udidi kẹe. Okenọ Mosis ọ gbẹ jọ ọmaha, ọ hae te sai wo uyoyou kẹ udu-esuo gbe efe akpọ na keme uwou ovie Ijipti ọ jẹ rria, yọ etẹe a jọ yọrọ iẹe whẹro dede. Rekọ Mosis ọ jọ obọ ọsẹgboni riẹ wuhrẹ inọ o rrọ ẹjiroro Jihova re o siwi ahwo Izrẹl no igbo jẹ kẹ ae Ẹkwotọ Eyaa nọ ọ ya eyaa riẹ kẹ ae na. (Emu. 13:14, 15; Ọny. 2:5-10) Otẹrọnọ oke yena Mosis ọ jẹ hai roro kpahe eghale nọ e rrọ obaro hẹrẹ idibo Ọghẹnẹ, eme who roro nọ o te mae jọ udu riẹ, kọ uyoyou kẹ okpodẹ manikọ uyoyou kẹ Jihova?

¹² Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: “Fiki ẹrọwọ, nọ Mosis ọ rro te ohwo no, ọ rọwo nọ a sei ọmọzae ọmọtẹ Fẹro ho, ọ salọ nọ a rẹ lahiẹ iẹe kugbe ahwo Ọghẹnẹ ukpenọ o re wo omaweromẹ ubroke ọrọ uzioraha, keme o rri ekela nọ i te rie fikinọ ọ rrọ Ọnọ A Wholo na wọhọ efe nọ o rro vi efe Ijipti, keme ọ tẹrovi osohwa na.”—Hib. 11:24-26.

13. Ẹvẹ eyaa Ọghẹnẹ nọ Mosis ọ jẹ hai roro didi kpahe o rọ kẹe erere?

¹³ Nọ Mosis ọ be hai roro kpahe oware nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹ ahwo Izrẹl na,  ẹrọwọ nọ o fihọ Ọghẹnẹ gbe uyoyou nọ o wo kẹe u te je dhe ẹgẹga. Yọ wọhọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae efa nọ i wo ẹrọwọ, ẹsejọhọ Mosis ọ riẹ nọ Jihova o ti si ahwo-akpọ no igbo uwhu ẹdẹjọ. (Job 14:14, 15; Hib. 11:17-19) Agbẹta nọ Mosis o ro you Ọghẹnẹ gaga na, ọnọ o wo ohrọ kẹ emọ Izrẹl gbe ahwo-akpọ kpobi na. Ẹrọwọ gbe uyoyou nọ Mosis o wo kẹ Jihova o wha riẹ ze nọ ọ rọ gọe evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. (Izie. 6:4, 5) Makọ okenọ Fẹro ọ ta kẹ Mosis nọ o ti kpei no dede, ẹrọwọ riẹ, uyoyou nọ o wo kẹ Ọghẹnẹ, gbe ẹsejọhọ eyaa Ọghẹnẹ nọ ọ jẹ hai roro kpahe ẹsikpobi e kẹ riẹ udu nọ ọ sae rọ rẹriẹ ovao dhe Fẹro ababọ ozọ.—Ọny. 10:28, 29.

14. Iroro vẹ ma re se omuroro?

¹⁴ Ahwo buobu nẹnẹ a te bi roro kpahe odẹnotha, eware nọ e rẹ sae via ha e rẹ jarai iroro. Wọhọ oriruo, dede nọ udugaga a be rọ re eva vọ nẹnẹ, a re roro nọ a te jọ okpohwo odẹnotha ababọ oware ovo nọ a te ruawa riẹ. O rẹ thọrọ ae ẹro nọ uzuazọ ohwo-akpọ o vọ avọ “uye gbe omaorọ.” (Ol. 90:10) A rẹ jọ iroro rai ruẹ omarai nọ a be rria akpọ nana nọ ọ rrọ otọ egọmeti ohwo-akpọ na avọ omofọwẹ ababọ ebẹbẹ, kpakiyọ Ebaibol ọ ta nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti si ebẹbẹ kpobi notọ. (Dan. 2:44) Ibuobu rai a re roro nọ Ọghẹnẹ ọ te raha akpọ omuomu nana ha, rekọ oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe onana u wo ohẹriẹ gaga. (Zef. 1:18; 1 Jọn 2:15-17) Omuroro ahwo nana nọ e be daezọ ẹjiroro Jihova ha na yọ eware nọ e rẹ sae via ha.

15. (a) Ẹvẹ Ileleikristi a re ro wo erere nọ a tẹ be hai roro kpahe eware nọ a bi rẹro rai? (b) Ta kpahe oware jọ nọ who bi rẹro riẹ okenọ Ọghẹnẹ o te ru eyaa riẹ kẹ ahwo-akpọ gba no.

¹⁵ Evaọ abọdekọ riẹ, mai Ileleikristi ma re wo ọbọga nọ ma tẹ be hai roro kpahe ẹruore nọ ma wo kpahe obaro na, ọ make rrọ ọrọ obọ odhiwu hayo ọrọ otọakpọ. Kọ whọ be jọ iroro ra ruẹ omara nọ whọ be reawere eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai nọ o ti ru evaọ obaro? O te kẹ owhẹ evawere gaga nọ whọ tẹ be hai roro kpahe oware nọ who ti ru evaọ okenọ eyaa Ọghẹnẹ i te rugba no. Ẹsejọhọ whọ be “ruẹ” omara nọ whọ be rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ na. Whọ be jọ iroro ra ruẹ nọ whọ rrọ kugbe amọfa be ruẹrẹ otọakpọ na zihe ruọ aparadase. Ahwo nọ wha gbẹ rrọ oria a you Jihova wọhọ owhẹ omara. Oma ra o ga ziezi, whọ rrọ sasasa, oware ovo o be kẹ owhẹ uye he. Ahwo nọ a be rẹrote iruo nọ whẹ avọ amọfa wha bi ru na a bi ru eva were owhẹ keme a wo ọdawẹ kẹ owhẹ. Eva e tẹ be jẹ were owhẹ nọ whọ be rọ onaa ra ru iruo na keme e rrọ iruo nọ e be wha erere se amọfa jẹ wha orro se Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, who bi fiobọhọ kẹ ahwo nọ a kpare ziọ uzuazọ obọ wuhrẹ kpahe Jihova. (Jọn 17:3; Iruẹru 24:15) Onana o rrọ oware ewezẹ vievie he. Ebaibol na ọ ta nọ eware iwoma nana e te via evaọ obaro.—Aiz. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Ẹvẹ ma sai ro wo erere nọ ma tẹ be hae ta kpahe ẹruore mai?

¹⁶ Ma tẹ be ta kẹ ibe Ileleikristi mai kpahe oware nọ ma ti ru nọ eyaa Jihova i te rugba no, u re ru nọ oware nọ ma be jọ iroro mai ruẹ na u re ro mu omai ẹro viere. Dede nọ ma riẹ oghẹrẹ nọ uyero mai o te jọ dẹẹ evaọ akpọ ọkpokpọ na ha, nọ ma tẹ be hae ta kpahe oware nọ ma bi rẹro riẹ, ma rẹ rọ ere tuduhọ ohwohwo awọ yọ u re je dhesẹ nọ ma fievahọ nọ eyaa Ọghẹnẹ e te seba erugba ha. Okenọ  Pọl ukọ na o weze bru Ileleikristi obọ Rom, u mu omai ẹro nọ a reawere ‘uduotahawọ’ nọ a wo mi ohwohwo, yọ ere o rẹ jọ kẹ omai evaọ etoke obẹbẹ nana re.—Rom 1:11, 12.

¹⁷ Obaro nọ ma rẹ tẹrovi ẹsikpobi o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ ruawa kpahe ebẹbẹ mai ga hrọ họ. O sae jọnọ awaruọ otiọna o jẹ kẹ Pita ukọ na uye okenọ ọ nọ Jesu nọ: “Rri! Ma nyasiọ eware kpobi ba ma te lele owhẹ; kọ erere vẹ o ti te omai?” Re Jesu ọ sai fiobọhọ kẹ Pita roro kpahe obaro, o te yo kẹe nọ: “Uzẹme mẹ be ta kẹ owhai, evaọ okenọ a ti ru eware kpobi kpokpọ na, nọ Ọmọ ohwo ọ te keria agbara-uvie oruaro riẹ, whai enọ i lele omẹ wha te keria egbara-uvie ikpegbivẹ, ti bruoziẹ erua ikpegbivẹ Izrẹl. Yọ ohwo kpobi nọ ọ nyasiọ iwou hayo inievo-emezae hayo inievo-emetẹ hayo ọsẹ hayo oni hayo emọ hayo etọ ba fiki odẹ mẹ o ti wo ae ẹko udhusoi, ọ vẹ te jẹ reuku uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Mat. 19:27-29) Uyo nana u ru nọ Pita avọ ilele edekọ a sae rọ jọ iroro rai ruẹ omarai nọ a bi lele Jesu su evaọ obọ odhiwu je bi fiobọhọ kẹ ahwo-akpọ nọ i yoẹme kẹ Ọghẹnẹ wariẹ jọ gbagba.

18. Ẹvẹ orugba eyaa Ọghẹnẹ nọ ma re roro kpahe ẹsikpobi o sae rọ kẹ omai erere nẹnẹ?

¹⁸ Notọ avọ otọ ze, idibo Jihova buobu a wo erere no fiki orugba eyaa Jihova nọ a jẹ hai roro kpahe. Eware nọ Ebẹle ọ riẹ kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ u ru nọ ọ sae rọ jọ iroro riẹ ruẹ epanọ akpọ na ọ te jọ evaọ obaro, u fiobọhọ kẹe wo ẹrọwọ, je fievahọ Jihova. Abraham o dhesẹ ẹrọwọ ọgaga keme ọ jọ iroro riẹ “ruẹ” epanọ o te jọ okenọ eyaa Ọghẹnẹ kpahe “ubi” nọ ọ ya eyaa riẹ na i te rugba no. (Emu. 3:15) Mosis “ọ tẹrovi osohwa na,” onọ u ru nọ o ro wo ẹrọwọ je you Jihova gaga. (Hib. 11:26) Nọ ma tẹ be jọ iroro mai ruẹ orugba eware nọ Jihova ọ ya eyaa rai kpahe obaro na re, ẹrọwọ mai gbe uyoyou nọ ma wo kẹe o te ga vi epaọ anwẹdẹ. Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe edhere ọfa nọ ma sae rọ rehọ okẹ nana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na ru iruo ziezi.