ẸDẸJỌ evaọ emuhọ uvewhru ọrọ ukpe 1970, mẹ jọ ehwa ẹsipito nọ a re se Valley Forge General Hospital evaọ Phoenixville, nọ ọ rrọ Pennsylvania, obọ America. Iminiti ọgba kpobi enọso jọ nọ ọ rrọ ọzae ọ jẹ hae nyaze ti rri oghẹrẹ nọ udu mẹ u bi kie. Mẹ jọ osoja nọ o re fiobọhọ kẹ isoja nọ e nwoma nọ a wọ no ẹmo kpozi, yọ ikpe 20 mẹ jọ nọ ẹyao ọgaga nana o ro kie omẹ. Enọso nọ ọ jẹ nyaze ti rri omẹ na ọ rọ imikpe jọ vi omẹ, yọ ọ jẹ ruawa gaga keme ọ ruẹ nọ udu mẹ u bi kie kpẹlẹ vi epanọ o jọ, yọ me muẹrohọ onana re, fikiere mẹ tẹ nọe nọ: “O wọhọ nọ ohwo ọ re jọ iraro ra whu ẹdẹvo ho, ere?” Ovao riẹ u te nwene, kẹsena o te yo nọ: “Ijo, ohwo ọ re jọ iraro mẹ whu ẹdẹvo ho.”

Oke yena, o wọhọ nọ ẹruore ọvuọvo ọ gbẹ jọ kẹ omẹ hẹ. Rekọ ẹvẹ me ro wo ẹyao nọ ọ wọ omẹ kpohọ ẹsipito na? Jọ me gbiku uzuazọ mẹ jọ kẹ owhẹ.

Okenọ mẹ jọ ẹsipito je ru iruo obufihọ kẹ edọkita nọ ọ rẹ bẹre ahwo evaọ etoke ẹmo obọ Vietnam ẹyao o ro kie omẹ. O jẹ hae were omẹ re me fiobọhọ kẹ ahwo nọ a be mọ gbe enọ e nwoma, yọ o jọ utee mẹ inọ mẹ te jọ edọkita nọ ọ rẹ bẹre ahwo. A rehọ omẹ kpohọ Vietnam evaọ amara Ahrẹ, ukpe 1969. Taure ahwo nọ a nyaze obọ a te ti mu iruo họ, a rẹ kẹ ae ẹkpoka re oke gbe ẹroro obei ọ sae reriae oma, yọ ere a ru kẹ omẹ re.

Me te ti mu iruo họ evaọ ẹsipito nọ a rẹ jọ bẹre ahwo nọ ọ rrọ Mekong Delta evaọ ubrotọ Dong Tam. O raha oke he, irupre buobu e tẹ wọ isoja nọ e nwoma gbe enọ i whu ze. Me se orẹwho mẹ gboja gaga yọ iruo e jẹ hae were omẹ, fikiere mẹ tẹ jẹ gwọlọ epanọ me re ro siwi enọ e nwoma na ababọ oke-oraha. A tẹ ruẹrẹ isoja nọ e nwoma na kpahe jẹ wọ ae kpohọ ekaravane esese jọ nọ i wo ẹkọdishọne, yọ etẹe a ro ru ubruwou obẹrọ. Kẹsena edọkita nọ ọ rẹ bẹre ahwo gbe enọso esa efa nọ e rrọ ezae a tẹ keke oma fihọ umuwou na, jẹ jọ etẹe be daoma epanọ a re ro siwi isoja nọ e nwoma na. Me te muẹrohọ nọ u wo eware jọ nọ e jọ ekpa ibiebi ilogbo nọ a wọ no irupre na fihotọ họ. Kẹsena a tẹ vuẹ omẹ nọ ekẹ-oma isoja nọ a sa raha e jọ ekpa yena. Ere me ro kuomagbe isoja.

Okenọ mẹ gbẹ jọ ọmaha, mẹ riẹ umutho eware jọ kpahe uzẹme nọ Isẹri Jihova a bi wuhrẹ no Ebaibol ze. Isẹri Jihova a je wuhrẹ Ebaibol na kugbe oni oyoyou mẹ, rekọ o wo ẹnyaharo te epanọ ọ rọ họ-ame he. Mẹ jẹ hae keria gba oni mẹ evaọ etoke uwuhrẹ na. Evaọ etoke yena, u wo ẹdẹjọ nọ mẹ avọ ọzae oni mẹ ma je kpohọ oria jọ, ma tẹ nya aro Ọgwa Uvie vrẹ. Mẹ tẹ nọe nọ, “Yọ oria vẹ?” O te yo kẹ omẹ nọ, “Who du go kẹle ahwo yena vievie ha!” Fikinọ me you ọzae oni mẹ je fievahọ iẹe, mẹ tẹ jẹ ohrẹ riẹ na rehọ. Yọ oyena mẹ ruẹ Isẹri Jihova ba.

Nọ me zihe no Vietnam ze no, mẹ tẹ ruẹ nọ mẹ gwọlọ Ọghẹnẹ evaọ uzuazọ mẹ. Eware edada nọ mẹ rọ ẹro ruẹ no u te ru nọ mẹ gbẹ jẹ sai ro wo ọdawẹ hẹ. O wọhọ nọ ohwo ọvo ọ riẹ oware nọ ma jẹ rọ ubiẹro ruẹ hẹ evaọ obọ Vietnam. Mẹ kareghẹhọ okenọ utu ahwo jọ a jẹ hai ro le-uje je bi se isoja America ahwo nọ a re kpe emọfofa, keme a yo nọ a bi kpe emọ nọ e riẹ onahona ha evaọ etoke ẹmo.

Re mẹ sai ru isiuru nọ mẹ rọ gwọlọ riẹ Ọghẹnẹ gba, me te muọ ichọche sa-sa họ ẹnya. U kri no nọ me ro wo uyoyou kẹ Ọghẹnẹ, rekọ eware nọ mẹ jẹ ruẹ evaọ ichọche e were omẹ hẹ. Ukuhọ riẹ, me te kpohọ Ọgwa Uvie Isẹri Jihova jọ evaọ Delray Beach, nọ ọ rrọ Florida. Yọ ẹdẹ yena ọ jọ Ẹdoka evaọ amara Ava, ukpe 1971.

Nọ mẹ ruọ eva, yọ ovuẹ ogbotu u bi te ekuhọ no, fikiere mẹ tẹ daji rọkẹ ewuhrẹ Uwou-Eroro Na. Mẹ kareghẹhọ uzoẹme nọ a wuhrẹ na ha, rekọ mẹ gbẹ be kareghẹhọ nọ emaha eboba a je rovie Ebaibol rai be gwọlọ eria ikereakere nọ a fodẹ ẹdẹ yena. Onana u gine duobọte omẹ gaga. Mẹ nabe fọ je muẹrohọ oware nọ o be via. Nọ me je no Ọgwa Uvie na, oniọvo-ọmọzae oyoyou jọ nọ ọ jọ oware wọhọ ikpe 80 ọ tẹ nyabru omẹ ze. Odẹ riẹ Jim Gardner. Ọ tẹ kẹ omẹ obe jọ nọ uzoẹme riẹ o ta nọ, Uzẹme nọ U re Suohwo kpo Uzuazọ Ebẹdẹbẹdẹ jẹ vuẹ omẹ nọ, “Iviena mi obe nana.” Ma te fi ohiohiẹ Edene-Oka họ nọ ma re ro mu obe na họ ewuhrẹ.

Aso Ẹdoka yena mẹ jọ iruo. Yọ ẹsipito ohwo jọ evaọ Boca Raton obọ Florida mẹ jẹ jọ ru iruo evaọ ofẹ ahwo nọ a nwoma yoyoma nọ a gwọlọ usiwo kpata kpata. Iruo mẹ aso yena i muhọ evaọ ighọjọ ikpegbọvo aso je kuhọ evaọ ighọjọ ihrẹ ohiohiẹ. Fiki epanọ oria kpobi o jọ fọfọ aso yena, me te je se obe nọ a kẹ omẹ na. Enọso jọ nọ o kpehru vi omẹ evaọ ẹsipito na ọ tẹ nyabru omẹ ze jẹ tabọ mi omẹ obe na, rri uke riẹ jẹ ta avọ edo inọ, “Thakpinọ whọ be gwọlọ jọ omọvo ahwo yena ha?” Mẹ tẹ tabọ mi ei obe mẹ zihe jẹ ta kẹe nọ, “Me se obe na te udevie obọ, rekọ o wọhọ nọ mẹ te jọ omọvo rai.” Ọ tẹ nyasiọ omẹ ba, yọ aso yena me se obe na re.

Evaọ oke ọsosuọ nọ Brọda Gardner ọ rọ nyaze re ma mu Ebaibol họ ewuhrẹ, onọ me ro zere iei. Mẹ nọ riẹ nọ, “Kọ eme ma bi ti wuhrẹ?” O te yo kẹ omẹ nọ, “Obe nọ mẹ kẹ owhẹ na.” Mẹ tẹ vuẹe nọ, “Me se obe na no.” Brọda Gardner ọ tẹ rọ unu uwowou ta kẹ omẹ nọ, “Uwoma, joma thakpi wuhrẹ uzoẹme ọsosuọ nana.” U gbe omẹ unu gaga nọ mẹ ruẹ eware nọ i vẹ omẹ ẹro te vẹre he. Ọ kẹ omẹ uvẹ  re mẹ jọ efafa Ebaibol King James mẹ rri eria ikereakere sa-sa evaọ etoke uwuhrẹ na. Ere me ro mu Ọghẹnẹ uzẹme na, Jihova họ ewuhrẹ kpahe. Brọda Gardner nọ mẹ jẹ hai se Jim na, o wuhrẹ izoẹme esa obe na kugbe omẹ evaọ ohiohiẹ yena. No umuo oke yena vrẹ, ma tẹ jẹ hai wuhrẹ izoẹme esa obe na evaọ ohiohiẹ Edene-Oka kpobi. Mẹ reawere iwuhrẹ na gaga. Uvẹ-ọghọ ulogbo o jọ kẹ omẹ inọ oniọvo yena nọ a rọ ẹzi wholo nọ ọ riẹ Charles T. Russell ovao dhe ovao na o wuhrẹ omẹ.

Nọ umutho eka jọ e vrẹ no, a te kuenu kẹ omẹ nọ me zihẹ ruọ owhowho-uvie no. Jim o fiobọhọ kẹ omẹ fi ebẹbẹ nọ e jẹ kẹ omẹ uye oke yena kparobọ, ojọ họ epanọ mẹ sae rọ ta usiuwoma nuwou ruọ uwou. (Iruẹru 20:20) Jim nọ mẹ jẹ hai lele kpohọ usiuwoma, u ru nọ usiuwoma ota o rọ were omẹ gaga. Makọ rite enẹna, usiuwoma ota na o gbẹ rrọ uvẹ-ọghọ nọ o mae rro kẹ omẹ. U woma kẹhẹ nọ mẹ rọ rrọ ibe oruiruo Ọghẹnẹ.—1 Kọr. 3:9.

Obọnana, jọ mẹ ta kpahe oware jọ nọ u gine duobọte omẹ gaga evaọ uzuazọ, oyehọ, uyoyou nọ me wo kẹ Jihova oke ọsosuọ. (Evia. 2:4) Uyoyou yena u fiobọhọ kẹ omẹ thihakọ ebẹbẹ sa-sa no, onọ u kugbe eware edada nọ mẹ rọ ẹro ruẹ evaọ etoke ẹmo nọ e rẹ ziọ omẹ iroro ẹsejọ.—Aiz. 65:17.

Mẹ kareghẹhọ ẹdẹ obọdẹ jọ evaọ uvewhru ukpe 1971. A nwani le omẹ no obọ rono ubruwou jọ nọ amọ oni mẹ a kẹ omẹ jẹ rria. Ọzae oni mẹ ọ gwọlọ nọ Osẹri Jihova ọ jọ uwou riẹ vievie he. Oke yena ugho o jọ omẹ obọ tere he. Eka ivẹ kpobi a jẹ hae hwa omẹ osa evaọ ẹsipito nọ mẹ jẹ jọ ru iruo na, yọ mẹ nwane dẹ iwu nọ mẹ rẹ sai kuhọ kpohọ usiuwoma ota no obọ, enọ i re gine dhesẹ omẹ fihọ odibo Jihova. Me koko ugho jọ, rekọ o jọ ebanke evaọ obọ Michigan, ẹwho nọ mẹ jọ whẹro. Fikiere o tẹ gwọlọ  nọ mẹ rria evaọ omoto mẹ emedẹ jọ. Oria-ẹhọ gbe ame-okuo nọ o rrọ oria nọ imoto e rẹ jọ dẹ epẹtiro mẹ jẹ họ jẹ nware eto-agba.

Ẹdẹjọ evaọ okenọ mẹ jẹ hae rria evaọ omoto mẹ na, me te Ọgwa Uvie taure utu na u te ti kuomagbe kẹ ewuhrẹ usiuwoma ota. Oke yena mẹ nwani no iruo aso ze obọ. Epanọ mẹ rọ keria obọ emu Ọgwa Uvie na evaọ oria nọ omọfa ọ sae jọ ruẹ omẹ hẹ na, iroro mẹ e tẹ dhẹ kpohọ ẹmo obọ Vietnam, me te bi yo ore ahwo nọ a to no jẹ be ruẹ azẹ ahwo nọ ọ vọ oria kpobi. Mẹ tẹ be jọ iroro mẹ yo jẹ ruẹ ahwo nọ a be nọ omẹ inọ, “Kọ mẹ te zọ? Kọ mẹ te zọ?” Mẹ riẹ nọ a te seba ewhu hu, rekọ mẹ jẹ hae daoma epanọ a gbẹ rọ riẹ onana ha. Evaọ emu Ọgwa Uvie nọ mẹ keria na, oviẹ o tẹ gba omẹ udu.

Me te muhọ ẹlẹ avọ irui oviẹ nọ i bi su no omẹ aro ze. (Ol. 56:8) Me te je roro didi kpahe ẹruore ẹkparomatha na. Mẹ tẹ kareghẹhọ nọ: Jihova Ọghẹnẹ ọ te rehọ ẹkparomatha na rẹriẹ ọraha kpobi nọ ẹmo na ọ wha ze, te edada nọ onana o wha se omẹ gbe amọfa kpobi no. Ọghẹnẹ ọ te kpare ahwo nana kpobi zihe ziọ uzuazọ, yọ a ti wo uvẹ nọ a ti ro wuhrẹ uzẹme na kpahe iẹe. (Iruẹru 24:15) Nọ me roro kpahe onana, u te ru omẹ wo uyoyou udidi kẹ Jihova. Ẹdẹ ọyena ọ rẹ thọrọ omẹ ẹro ho. Anwọ oke yena ze, mẹ be dao ẹgba mẹ kpobi re mẹ ruẹ nọ mẹ yọrọ uyoyou yena nọ me wo kẹ Jihova na, maero evaọ etoke ebẹbẹ.

Evaọ oke ẹmo, ahwo a re ru eware iyoma gaga. Yọ ere omẹ re. Rekọ eria ikere ivẹ jọ nọ e were omẹ gaga nọ me re roro didi kpahe i fiobọhọ kẹ omẹ no. Orọ ọsosuọ họ obe Eviavia 12:10, 11 nọ o ta nọ a rọ fiki azẹ Omogodẹ na fi Ẹdhọ kparobọ no re, orọnikọ fiki isẹri-ise mai ọvo ho. Orọ avivẹ họ, obe Ahwo Galesha 2:20. Oria ikere yena u ru omẹ riẹ nọ Jesu Kristi o whu “fiki mẹ.” Jihova ọ be rọ fiki azẹ Jesu na rri omẹ aro yọ ọ rọ eware iyoma nọ me ru vrẹ omẹ no. Imuẹro nana nọ me wo u fiobọhọ kẹ omẹ wo emamọ obruoziẹ iroro ọfuafo, yọ u bi je ru omẹ dawo ẹgba mẹ kpobi ro fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ uzẹme na kpahe Jihova Ọghẹnẹ, Ọsẹ ohrọ mai na.—Hib. 9:14.

Nọ me te roro kpemu, mẹ ruẹ nọ Jihova ọ be rẹrote omẹ ẹsikpobi, yọ onana u bi ru eva were omẹ gaga. Wọhọ oriruo, ẹdẹ nọ Brọda Jim ọ rọ riẹ nọ evaọ omoto mẹ mẹ be rria, ọ tẹ ta ẹme na kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o wo uwou avọ ibruwou nọ ọ rẹ haya kẹ ahwo. U mu omẹ ẹro nọ Jihova ọ rọ Jim avọ oniọvo-ọmọtẹ ọghaghae yena fiobọhọ kẹ omẹ wo emamọ uwou nọ mẹ jẹ rria uwhremu na. Jihova o woma hrọ. Ọ rẹ rẹrote idibo riẹ nọ i fievahọ iẹe.

Evaọ Asoi 1971, o tẹ gwọlọ nọ me kpohọ Michigan kẹ iruo jọ. Taure me te ti no ukoko ọ Delray Beach na evaọ Florida, mẹ rehọ ebe ukoko na buobu. Kẹsena mẹ tẹ kwa ae vọ ibutu omoto mẹ jẹ ruọ edhere nọ a re se Interstate 75 bi kpohọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre. Me re te dhẹ te ubro ho evaọ onya na yọ ebe nọ e vọ ibutu omoto mẹ no uwou ze na i re no. Koghẹrẹ koghẹrẹ oria mẹ jẹ jọ ta usiuwoma Uvie na avọ ajọwha. Mẹ jẹ dhẹ wẹriẹ iwou-odi, jẹ tubẹ rọ ebe kẹ ezae nọ i bi ku-ame dede evaọ eria ame-okuo. Rite inẹnẹ, ẹsibuobu me re roro ẹsejọ sọ ibi jọ evaọ usu enana nọ mẹ kọ na e dhẹ.—1 Kọr. 3:6, 7.

Uzẹme riẹ họ, okenọ me wuhrẹ uzẹme na obọ, mẹ jẹ rọ orimuo avọ onaa ta usiuwoma na ha, maero nọ mẹ tẹ be ta kẹ ahwo uviuwou mẹ. Fikinọ uyoyou nọ me wo kẹ Jihova oke ọsosuọ na o jọ gaga yọ u ru omẹ vọ avọ ọwhọ kẹ usiuwoma na, mẹ jẹ ta usiuwoma na ududu rekọ me je du rie họ ahwo ovao. Me you inievo ekpako ivẹ mẹ gaga, John avọ Ron, fikiere mẹ jẹ gba ai họ gaviezọ kẹ uzẹme na. Rekọ uwhremu na me wou unu kẹ ai fiki oghẹrẹ nọ mẹ jẹ rọ ta ẹme kẹ ae. Dede na, oke kpobi mẹ rẹ lẹ roro ai nọ Ọghẹnẹ o ru re a riẹ uzẹme na. Jihova o  wuhrẹ omẹ anwọ oke yena ze no, enẹna mẹ be ta usiuwoma je wuhrẹ ahwo avọ orimuo.—Kọl. 4:6.

Dede nọ uyoyou nọ me wo kẹ Jihova o rẹ thọrọ omẹ ẹro ho, u wo amọfa nọ me you gaga re. Omọfa jọ họ Susan aye ezi mẹ na. Mẹ riẹ nọ mẹ gwọlọ ọrivẹ nọ o re fiobọhọ kẹ omẹ evaọ iruo Uvie na. Susan yọ oniọvo-ọmọtẹ nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na. Mẹ kareghẹhọ ẹdẹjọ nọ me kpobọ uwou rai evaọ okenọ ma jẹ nyusu orọo. Me di Susan họ nọ ọ keria ogebara uwou rai evaọ Cranston, Rhode Island. O je se Uwou-Eroro Na avọ Ebaibol nọ ọ jariẹ obọ. Oware nọ o were omẹ gaga họ, uzoẹme nọ o je se na yọ orọ uwuhrẹ hẹ rekọ yọ o bi rovie Ebaibol kpohọ eria ikere nọ a fodẹ je bi se ai. Mẹ tẹ jọ udu mẹ ta nọ, ‘Oniọvo-ọmọtẹ nana o kruga ziezi evaọ ukoko na!’ Ma tẹ rọo evaọ amara Akpegbivẹ ọrọ ukpe 1971, yọ eva e be were omẹ inọ anwọ oke yena ze, ọ talamu omẹ jẹ be tha omẹ uke. Oware jọ nọ o were omẹ gaga kpahe iẹe họ, dede nọ o you omẹ, uyoyou nọ o wo kẹ Jihova o mae ga.

Ọghẹnẹ ọ rọ emezae ivẹ, Jesse avọ Paul ghale omẹ avọ Susan. Nọ a jẹ kpako ze, Jihova ọ jọ kugbe ai. (1 Sam. 3:19) Fikinọ a ru uzẹme na họ orai, a bru ọghọ họ omẹ avọ Susan oma. A ruabọhọ egagọ Jihova fikinọ a be kareghẹhọ uyoyou nọ ae omarai a wo kẹ Jihova oke ọsosuọ. Aimava na a rrọ iruo  odibọgba oke-kpobi na vrẹ ikpe 20 no. Ofariẹ, inievo-emetẹ iwoma ivẹ nọ a rehọ, Stephanie avọ Racquel a be were omẹ oma yọ mẹ rehọ e rai wọhọ emọ obọmẹ. Emezae ivẹ mai a wo eyae nọ e rọ udu gbe ẹwẹ rai kpobi you Jihova Ọghẹnẹ.—Ẹf. 6:6.

Nọ mẹ họ-ame no, me ru iruo odibọgba oke-kpobi na ikpe 16 evaọ Rhode Island, oria nọ me jo mu egbẹnyusu eghaghae. Mẹ gbẹ be rọ evawere kareghẹhọ ekpako ukoko sa-sa nọ ma gbe ru iruo kugbe no. U te no ere no, me bi yere Ọghẹnẹ kẹ esẹro okogho buobu nọ i fiobọhọ kẹ omẹ wo ẹnyaharo evaọ ukoko na. A rẹ ruẹ obọ uvẹ-ọghọ riẹ hẹ nọ me ro ru iruo kugbe inievo-emezae yena nọ e yọrọ uyoyou nọ a wo kẹ Jihova evaọ oke ọsosuọ na. Evaọ ukpe 1987, ma te kpohọ ẹkwotọ nọ a mae jọ gwọlọ iwhowho-uvie evaọ obọ North Carolina, ma tẹ jọ obei mu egbẹnyusu eghaghae efa. *

Evaọ amara Aria ọrọ ukpe 2002, a te zizie omẹ avọ aye mẹ, Susan kpohọ uwou ogha nọ o rrọ Patterson obọ America. Mẹ tẹ jọ ofẹ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko, a te fi Susan fihọ ofẹ nọ a rẹ jọ fọrọ iwu. Oria iruo riẹ na o were riẹ gaga! Kẹsena evaọ amara Aria 2005, me te wo uvẹ-ọghọ nọ a rọ rehọ omẹ mu omọvo Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova. Uvẹ-ọghọ nana u ru omẹ wo omaurokpotọ vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Aye ọghaghae mẹ na ọ jẹ ruawa kpahe ewha-iruo nọ i ti lele onana, keme u dhesẹ nọ ma ti wobọ evaọ eware buobu je kpohọ erẹ noke toke. Ozọ arupre nọ a rẹ ro kpohọ erẹ u re mu aye mẹ, ghele na, enwene ẹsikpobi ma rẹ ro arupre kpohọ erẹ. Susan ọ ta nọ uduotahawọ nọ eyae inievo efa nọ e rrọ Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova a kẹ riẹ evaọ edhere oyoyou, u fiobọhọ kẹe gbaemu inọ ọ rẹ tha omẹ uke te epanọ o rẹ lọhọ te kpobi. Ere ọ be hai gine ru, yọ me you rie gaga fiki uruemu nana.

Ifoto buobu e wariẹ omẹ họ evaọ ọfisi mẹ nọ e rrọ ghaghae kẹ omẹ. E be hae kareghẹhọ omẹ obọdẹ uzuazọ nọ me yeri no. U wo eghale buobu nọ me wo no fikinọ mẹ be hae daoma kareghẹhọ uyoyou nọ me wo kẹ Jihova oke ọsosuọ.