1. Okẹ vẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rọ aro kele iruemu-aghae Ọghẹnẹ?

JIHOVA ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro fi omamai họ uyero amọfa. Fikiere, ma sae riẹ epanọ oware jọ o rrọ omọfa oma o tẹ make rọnọ oware utioye o re te via kẹ omai hi. (Se Ahwo Ẹfisọs 5:1, 2.) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ okẹ nana nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze na ruiruo ziezi? Eme u fo nọ ma re ru re ma siọ okẹ nana ba eroruiruo thọthọ?

2. Ẹvẹ ebẹbẹ nọ i bi te omai e rrọ Jihova oma?

² Avro ọ riẹ hẹ, eva e be were omai nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa uzuazọ sebaewhuo evaọ obọ odhiwu rọkẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na, gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ rọkẹ “igodẹ efa” Jesu na. (Jọn 10:16; 17:3; 1 Kọr. 15:53) Ebẹbẹ nọ ma be ruẹ uye rai nẹnẹ na e te jọ họ rọkẹ otu nọ ọ te reawere uzuazọ sebaewhuo evaọ obọ odhiwu hayo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ. Jihova ọ riẹ ebẹbẹ nọ i bi te omai nẹnẹ, wọhọ epanọ ọ riẹ kpahe uye ahwo Izrẹl evaọ okenọ a jọ igbo obọ Ijipti na. “Uye rai kpobi o bẹ riẹ,” hayo o jọ idhọvẹ kẹe. (Aiz. 63:9) Ikpe buobu nọ i lele i rie, ozọ u je mu ahwo Ju fiki ọwọsuọ ewegrẹ rai okenọ a jẹ gwọlọ bọ etẹmpol na, rekọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Ọnọ rehọ obọ te owhẹ ọ rehọ obọ te ọmọ-ẹro mẹ.” (Zek. 2:8) Wọhọ  epanọ oni-ọmọ o re wo ọdawẹ kẹ ọmọboba riẹ na, ere ọdawẹ ọ rẹ wọ Jihova dhesẹ uyoyou kẹ idibo riẹ re. (Aiz. 49:15) Jihova ọ sai fi omariẹ họ uyero amọfa, yọ ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro ru epọvo na.—Ol. 103:13, 14.

3. Eme o dhesẹ nọ Jesu o wo ọdawẹ kẹ amọfa?

³ Jesu ọ riẹ epanọ eware e jọ kẹ amọfa nọ ebẹbẹ i te oma, makọ ahwo nọ a wo oghẹrẹ ebẹbẹ nọ ọyomariẹ ọ re te rẹriẹ ovao dhe ẹdẹvo ho. Wọhọ oriruo, ahwo a jẹ hae dhozọ isu egagọ na, enọ e jẹ hae viẹ ae họ je fi izi obọrai buobu họ kẹ ae. (Mat. 23:4; Mak 7:1-5; Jọn 7:13) Ozọ u mu Jesu ẹdẹvo ho yọ a viẹ riẹ họ gbe he, rekọ ọ jẹ sai wo otoriẹ ebẹbẹ nana nọ ahwo oke riẹ a jẹ rẹriẹ ovao dhe na. Fikiere, “nọ ọ ruẹ ogbotu na, ohrọ rai o tẹ re iẹe keme a rrọ oyoya jẹ vahabọ wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” (Mat. 9:36) Wọhọ Ọsẹ riẹ, Jesu ọ jọ wowou, o te je wo ọdawẹ kẹ amọfa.—Ol. 103:8.

4. Eme ahwo nọ a jẹ ruẹ uye nọ Jesu ọ ruẹ o wọ riẹ ru?

⁴ Okenọ Jesu ọ ruẹ ahwo nọ uye o be bẹ, uyoyou o wọ riẹ fiobọhọ kẹ ai. Fikiere, ma sae ta nọ ọ rehọ aro kele uyoyou Ọsẹ riẹ gbagba. Ẹdẹjọ nọ Jesu avọ ikọ riẹ a nya ugbo jọ no evaọ etoke usiuwoma ota, a tẹ jẹ gwọlọ nyai serihọ evaọ oria nọ u siomano. Rekọ fiki ohrọ nọ o wo kẹ ogbotu nọ o dikihẹ jẹ hẹrẹ iẹe, Jesu “o te mu ae eware buobu họ ewuhrẹ.”—Mak 6:30, 31, 34.

5, 6. Ma tẹ gwọlọ rehọ aro kele uyoyou Ọghẹnẹ, ẹvẹ o gwọlọ nọ ma re yerikugbe erivẹ mai? Kẹ oriruo. (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁵ Ma sae rọ oghẹrẹ nọ ma bi yerikugbe erivẹ mai dhesẹ nọ ma be rehọ aro kele uyoyou Jihova. Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ Ọthuke yọ uzoge jọ nọ ọ rrọ Oleleikristi, o bi roro kpahe oniọvo jọ nọ ọ be sae ruẹ ude se obe he fiki owho. O tẹ jẹ rrọ bẹbẹ kẹ oniọvo nana re o kpohọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou. Ọthuke ọ tẹ kareghẹhọ ẹme Jesu nọ ọ ta nọ: “Epanọ wha gwọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, wha ru epọvo na kẹ ae re.” (Luk 6:31) Onana u ru nọ Ọthuke ọ rọ nọ omariẹ nọ, ‘Eme mẹ gwọlọ nọ ahwo a ru kẹ omẹ?’ Uyo nọ ọ kẹ omariẹ họ, ‘Mẹ gwọlọ nọ a re lele omẹ fa obọro.’ Rekọ oniọvo nana nọ ọ kpako no na ọ te sae fa obọro ho, manikọ ere he? Ẹme Jesu na u dhesẹ nọ o gwọlọ nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘O hae jọnọ mẹ rrọ uyero ohwo yena, eme mẹ hae te gwọlọ nọ ọrivẹ mẹ o ru kẹ omẹ?’

⁶ Ọthuke ọ re te who ho, rekọ ọ rẹ sae riẹ epanọ o hae te jariẹe oma o hẹ jọnọ ọ who no. Ọthuke ọ tẹ raha oke kugbe oniọvo nana jẹ gaviezọ kẹe avọ ọdawẹ. Ẹmẹrera na, Ọthuke o te bi wo otoriẹ epanọ o rẹ kẹ uye te nọ owho u gbe bi je ohwo se Ebaibol hayo kpohọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou hu. Onana u te ru Ọthuke riẹ oware nọ ọ rẹ sai ru kẹ oniọvo nana, yọ ọ ginẹ gwọlọ nọ o re fiobọhọ. Ma sai ru epọvo na re. Re ma sae rehọ aro kele uyoyou Jihova, o gwọlọ nọ ma re fi omamai họ uyero oniọvo mai.—1 Kọr. 12:26.

7. Ẹvẹ ma sai ro wo otoriẹ ebẹbẹ nọ e rrọ amọfa oma ziezi?

⁷ Orọnikọ ẹsikpobi o rẹ nwane lọhọ re ma wo otoriẹ ebẹbẹ nọ e rrọ amọfa oma ha. Ahwo buobu a be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ebẹbẹ nọ ma ri tube yo kpahe ẹdẹvo ho. Oma ahwo jọ o ga te epanọ a be sai ro ru eware nọ a gwọlọ họ fiki omonwa, ẹyao, hayo owho. Efa jọ e be rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ iroro fiki idhọvẹ akpọ, awaruọ ọgaga, hayo fiki olahiẹ nọ u te rai  okejọ. Ofariẹ, otujọ ọ rrọ iviuwou nọ ahwo a jọ rrọ ọvuọ egagọ rai hayo iviuwou ọyewọ ọvo. Ohwo kpobi ọ be rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ jọ, yọ ẹsibuobu o rẹ jọ ẹbẹbẹ nọ o ri te omai hi. Evaọ uyero utiona, ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele uyoyou Ọghẹnẹ? O gwọlọ nọ ma rẹ gaviezọ kẹ amọfa nọ a tẹ be ta kpahe ebẹbẹ rai bẹsenọ ma rẹ dina wo otoriẹ rai. Onana o te wọ omai fiobọhọ kẹ ae jẹ rọ ere rehọ aro kele uyoyou Jihova. Uzẹme o rrọ inọ ẹgwọlọ omomọvo u wo ohẹriẹ, rekọ ma rẹ sae kẹ amọfa uduotahawọ no Ebaibol na ze je fiobọhọ kẹ ae evaọ idhere efa.—Se Ahwo Rom 12:15; 1 Pita 3:8.

8. Eme o fiobọhọ kẹ Jesu dhesẹ ẹwo?

⁸ Jesu ọ ta nọ: “Ọnọ Ọ Mai Kpehru na . . . o bi ru ewoma kẹ enọ e kare uyere-ọghọ jẹ rrọ muomu.” (Luk 6:35) Uzẹme riẹ họ Jesu ọ rehọ aro kele ẹwo Jihova. Kọ eme o fiobọhọ kẹ Jesu ru onana? Ọ jẹ rọ ẹwo lele ahwo kpobi yeri fikinọ ọ jẹ hai roro kpahe epanọ ẹme gbe uruemu riẹ o rẹ sai kpomahọ amọfa. Wọhọ oriruo, aye jọ nọ ahwo kpobi a riẹ nọ yọ ọrahauzi ọ nya bru Jesu ze, be viẹ je bi su iruo-oviẹ riẹ fihọ awọ Jesu. Jesu o muẹrohọ nọ aye na o kurẹriẹ no, yọ ọ riẹ oghẹrẹ nọ o te kẹ aye na uye te nọ o te lei vrẹ ababọ ẹwo nọ o dhesẹ kẹe. Ukpoye, o jiri rie jẹ rọ izieraha riẹ vrẹe. Nọ Jesu o muẹrohọ nọ oware nana nọ o via na u kiehọ ohwo Farisi jọ oma ha, ọ rehọ ẹwo lele iei ta ẹme.—Luk 7:36-48.

9. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rehọ aro kele ẹwo Ọghẹnẹ? Kẹ oriruo.

⁹ Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele ẹwo Ọghẹnẹ? Pọl ukọ na o kere nọ: “O gwọlọ nọ odibo Olori na ọ rẹ họre he, rekọ ọ rẹ jọ wolẹ kugbe ahwo kpobi.” (2 Tim. 2:24) Ahwo nọ a wo orimuo a riẹ epanọ a re yerikugbe amọfa nọ oghẹrẹ uyero jọ o tẹ rrọ otọ, re a siọ amọfa eva ba erudha. Joma ta kpahe iriruo jọ: Otẹrọnọ ohwo nọ ọga iruo mai o ro mu inọ ọ rẹrote oria iruo mai ọ be riẹ iruo riẹ ru hu, eme ma ti ru? Kinọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ re te ziọ ewuhrẹ evaọ emerae buobu hu ọ tẹ nyaze ewuhrẹ, eme ma te ta kẹe? Kọ ohwo jọ nọ ma nyae ta usiuwoma kẹ ọ tẹ ta nọ, “Me wo uvẹ nọ mẹ te rọ gaviezọ kẹ owhẹ obọnana ha,” ma ti dhesẹ ororokẹ? Nọ aye hayo ọzae mai ọ tẹ nọ omai nọ, “Fikieme whọ gbẹ vuẹ omẹ kpahe oware nọ whọ ma omaa riẹ kẹ Ẹdẹ-Ọmaha ha?” Kọ ma te kẹe uyo evaọ edhere owowolẹ? Nọ ma tẹ be hai fi omamai họ uyero amọfa je roro kpahe epanọ ẹme mai ọ rẹ sai kpomahọ ai, u ti fiobọhọ kẹ omai ta ẹme hayo ru eware evaọ oghẹrẹ nọ u re dhesẹ nọ ma be rọ aro kele Jihova dhesẹ ẹwo.—Se Itẹ 15:28.

10, 11. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rọ aro kele areghẹ Ọghẹnẹ? Kẹ oriruo.

¹⁰ Nọ ma tẹ be sae jọ iroro mai ruẹ eware nọ e re te via kẹ omai hi, u re fiobọhọ kẹ omai rọ aro kele areghẹ Jihova je ru nọ ma rẹ rọ daoma ruẹ oware nọ o rẹ sai no owojẹ mai ze. Areghẹ yọ ovojọ evaọ usu iruemu-aghae Ọghẹnẹ nọ e viodẹ, yọ ọ tẹ gwọlọ, ọ rẹ ruẹ oware nọ u re no owojẹ mai ze evaọ obaro. Dede nọ ma rẹ sae ruẹ obaro na wọhọ Jihova ha, ma rẹ sai roro kpahe iyẹrẹ nọ i re no oware jọ nọ ma bi ti ru ze. Emọ Izrẹl a roro kpahe oware nọ o rẹ sai no aghẹmeeyo rai kẹ Ọghẹnẹ ze he. Ghele eware kpobi nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ ai na, Mosis ọ riẹ nọ emọ Izrẹl a ti ru oware nọ u yoma evaọ aro Jihova. Fikiere ọ tẹ jọ iraro orẹwho Izrẹl soso wariẹ ole nọ eme riẹ jọ e ta nọ: “Keme na orẹwho nọ o siọ oghrẹ, eriariẹ  e rọ eva rai hi. Orọnọ a he wo areghẹ a hẹ riẹ onana, a hẹ sae vuhu urere rai!”—Izie. 31:29, 30; 32:28, 29.

¹¹ Re ma ruẹse rọ aro kele areghẹ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma re roro kpahe jẹ daoma jọ iroro mai ruẹ oware nọ o rẹ sai no owojẹ mai ze. Wọhọ oriruo, ma tẹ be nya usu-orọo, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ epanọ isiuru ọfariẹ-ogbe i wo ẹgba te. Ma rẹ ma omaa hayo ru oware ovuọvo nọ o rẹ sai fi usu mai kugbe Jihova họ ọza vievie he. Ukpoye ma re ru lele ohrẹ Ebaibol nana nọ o ta nọ: “Ohwo owareghẹ ọ ruẹ ese o re siomano, rekọ ogbori o re zue ruẹe, ọ vẹ ruẹ uye riẹ.”—Itẹ 22:3.

12. Ẹvẹ eware nọ ma re roro kpahe o sae rọ wha enwoma se omai?

¹² Ohwo owareghẹ o re vuhumu nọ iroro nọ e rrọ ohwo eva e rẹ sae wọhọ erae. Nọ ohwo ọ tẹ rọ erae ru iruo ziezi, e rẹ sae jọ obufihọ kẹe, wọhọ oriruo a sae rehọ erae there emu. Rekọ nọ a gbẹ riẹ erae ru hu, e rẹ sae mahe uwou muotọ je tube kpe ahwo nọ a rrọ uwou na dede. Epọvo na re, iroro nọ e rrọ omai eva e rẹ sae jọ obufihọ kẹ omai nọ e tẹ be wọ omai rehọ aro kele Jihova. Rekọ e rẹ sae wha enwoma se omai nọ e tẹ be hai wọ omai roro kpahe eware nọ e rẹ kpare isiuru ọfariẹ. Wọhọ oriruo, ma tẹ be hai roro kpahe oware uyoma uruo oke kpobi, o sai ru nọ ma je ru oware nọ ma bi roro kpahe na. Uzẹme o rrọ inọ ma tẹ be hai roro kpahe eware nọ i fo ho o rẹ sai kpomahọ usu mai kugbe Jihova yoyoma.—Se Jemis 1:14, 15.

13. Oghẹrẹ uzuazọ uyero vẹ o sae jọnọ Ivi ọ jọ udu riẹ roro kpahe?

¹³ Roro kpahe epanọ aye ọsosuọ na Ivi o ro wo isiuru kẹ ubi ure aghọ na, “ure ẹriẹ ewoma gbe eyoma na.” (Emu. 2:16, 17) Araomuomu na ọ ta kẹe nọ: “Wha re ti whuẹ hẹ. Keme Ọghẹnẹ ọ riẹ nọ, ẹdẹ nọ wha re riẹ, ibiaro rai i re ti rovie, wha vẹ te jọ wọhọ Ọghẹnẹ, nọ ọ rẹ riẹ uwoma gbe uyoma.” Ivi “ọ ruẹ nọ ure na u woma ẹriọ, u teje woma eru.” Kọ eme o no rie ze? “Ọ tẹ kọrọ ubi ure na, ọ tẹ re, ọ tẹ rehọ kẹ ọzae riẹ re ọ re ire.” (Emu. 3:1-6) Rọkẹ Ivi, oware jọ u si rie urru gaga evaọ ẹme nọ Setan ọ ta kẹe na. O were riẹ gaga inọ ukpenọ a rẹ vuẹe oware uwoma gbe uyoma, ọyeọvo ọ te jiroro kẹ oma riẹ. Oware nana nọ ọ jọ udu riẹ je roro kpahe na o wha okpẹtu ze. Fiki Adamu ọzae riẹ, “uzioraha o rọ . . . ruọ akpọ na, uwhu u je no uzioraha ze.”—Rom 5:12.

14. Ẹvẹ Ebaibol na ọ sai ro fiobọhọ kẹ omai whaha uruemu uyoma?

¹⁴ Orọnikọ ẹnwae-obro họ uzi nọ Ivi ọ thọ evaọ ọgbọ Idẹn na ha. Dede na, Jesu  ọ vẹvẹ omai unu nọ ma yọrọ oma kẹ ọfariẹ-ogbe nọ ma rẹ jọ udu mai roro kpahe. Ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi rri aye te epanọ o ro wo isiuru owezẹ kẹe yọ o lele aye na bruẹnwae no evaọ udu riẹ.” (Mat. 5:28) Pọl ukọ na ọ tẹ jẹ vẹvẹ omai unu nọ: “Ma [du] momaa epanọ ma re ro ru eware isiuru uwo ho.”—Rom 13:14.

15. Oghẹrẹ efe vẹ u fo nọ ma re koko họ kẹ omamai, kọ fikieme?

¹⁵ Oware uyoma ofa jọ họ, nọ ohwo ọ tẹ be hae jọ udu riẹ roro epanọ ọ sai ro fe je bi gbabọkẹ egagọ Ọghẹnẹ oke ovona. Evaọ iroro ọdafe, efe riẹ ọ “wọhọ ugbẹhẹ ukpehru nọ o be thọ ọe uke.” (Itẹ 18:11) Jesu ọ kẹ oriruo jọ ro dhesẹ epanọ eware i re yoma kẹ “ohwo nọ o koko efe họ kẹ omobọ riẹ rekọ nọ o fe evaọ obọ Ọghẹnẹ hẹ.” (Luk 12:16-21) Eva e rẹ were Jihova nọ ma te bi ru eware nọ e rẹ were iẹe. (Itẹ 27:11) Eva e rẹ were omai gaga re nọ ma tẹ riẹ nọ ma wo emamọ usu kugbei keme oyena u re dhesẹ nọ ma koko “efe họ obọ odhiwu.” (Mat. 6:20) Yọ emamọ usu nọ ma re wo kugbe Jihova họ efe nọ ọ mai woma kparobọ nọ ma re wo.

16. Edhere jọ vẹ ma sai ro ru awaọruọ mai kpotọ?

¹⁶ O rẹ ginẹ kẹ awaọruọ gaga nọ ma tẹ be tẹrovi epanọ ma re ro ‘koko efe họ kẹ omamai evaọ otọakpọ.’ (Mat. 6:19) Jesu ọ rehọ ọtadhesẹ jọ ru onana vẹ inọ: “Awaọruọ uyero-akpọ nana gbe ogaga eviẹhọ efe” e sai duwu ovuẹ Uvie na. (Mat. 13:18, 19, 22) Ahwo jọ a make be ruawa kpahe ugho hayo a be ruawa kpahe iẹe he, noke toke a re roro kpahe eware iyoma nọ e rẹ sae via odẹnotha. Rekọ ma gbẹ daoma whaha iroro itiena ha, o rẹ sai kpomahọ ugboma mai gbe usu mai kugbe Jihova. Ajọ ma fievahọ Jihova jẹ kareghẹhọ nọ “awaọruọ ọ rẹ rọ ohwo gbotọ, rekọ ẹme ezi ọ rẹ kẹ ẹe eva ewerọ.” (Itẹ 12:25) Eme uduotahawọ nọ ohwo nọ ọ riẹ omai ziezi ọ rẹ rọ bọ omai ga, o rẹ sai ru omai wereva. Ma tẹ be hae ta eva mae kẹ ọsẹgboni mai, ọrivẹ-orọo mai, hayo ogbẹnyusu ezi mai nọ o wo eriwo Ọghẹnẹ, o rẹ sai ru awaọruọ mai kpotọ.

17. Ẹvẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai whaha awaọruọ?

¹⁷ Uvumọ ohwo ọ rrọ họ nọ ọ riẹ otọ oware nọ o be kẹ omai awaọruọ viọ Jihova. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha ruawa kpahe oware ovo ho, rekọ evaọ oware kpobi wha rọ olẹ avọ olẹ-ayare kugbe uyere-okẹ ta ayare rai via kẹ Ọghẹnẹ; udhedhẹ Ọghẹnẹ nọ u vi otoriẹ kpobi o vẹ te kpọ udu rai gbe ẹgba iroro rai ẹkwoma Kristi Jesu.” (Fil. 4:6, 7) U wo ahwo buobu nọ a gwọlọ nọ usu mai kugbe Jihova o rẹ tọ, wọhọ inievo ukoko na, ekpako na, odibo nọ o wo areghẹ nọ a re fievahọ na, ikọ-odhiwu, Jesu gbe Jihova omariẹ.

18. Irere vẹ ma rẹ sai wo no okẹ otoriẹ kpahe epanọ oware o rrọ amọfa oma ze?

¹⁸ Wọhọ epanọ ma ruẹ na, ma tẹ be hae rehọ okẹ nọ ma sae rọ riẹ kpahe epanọ oware o rrọ amọfa oma na ru iruo ziezi u re fiobọhọ kẹ omai dhesẹ iruemu-aghae Jihova, wọhọ uyoyou. (1 Tim. 1:11; 1 Jọn 4:8) Eva e te were omai nọ ma te dhesẹ uvi uyoyou, roro kpahe oware nọ o rẹ sai no owojẹ mai ze, jẹ whaha awaọruọ nọ o re mi omai evawere na. Fikiere joma rehọ okẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na ru iruo ziezi ẹkwoma ẹruore mai nọ ma re roro kpahe, re ma jẹ rọ aro kele uyoyou, ẹwo, gbe eriariẹ Jihova jẹ hai wo evawere ẹsikpobi wọhọ Jihova omariẹ.—Rom 12:12.