1, 2. (a) Fikieme abọ Jihova nọ ma rẹ jọ u ro wuzou gaga, kọ ẹvẹ onana u ro wobọ kugbe abọ ọvuọvo nọ ma rẹ jọ họ evaọ iruẹru akpọ na? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme ahwo buobu a be rọ oma rai kpobi kẹ nẹnẹ, rekọ ẹsejọ eme u re no onana ze?

NOTỌ avọ otọ ze idibo Ọghẹnẹ a dadamu abọ riẹ, yọ a re wobọ evaọ iruẹru nọ e rẹ hẹriẹ ahwo ho. Fikieme? Keme ahwo kpobi nọ a roma mudhe kẹ Jihova no a ya eyaa kẹe nọ a re ti you rie, yoẹme kẹe gbe inọ abọ riẹ ọvo a te jọ. (1 Jọn 5:3) Ma gwọlọ ru lele izi ikiẹrẹe Jihova ghelọ oria kpobi nọ ma be rria, oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ omai notọ ze, orẹwho nọ ma no ze, hayo uruemu ẹwho mai. Abọ Uvie Ọghẹnẹ nọ ma rẹ dadamu u wuzou vi oghẹrẹ usu nọ ma wo kugbe oware ofa jọ kpobi fiki ẹjiroro jọ. (Mat. 6:33) Usu utiona nọ ma wo kugbe Ọghẹnẹ u ru nọ o rọ roja gaga inọ ma re siomano iruẹru ozighi hayo iruẹru efa kpobi nọ e rẹ wha ohẹriẹ ze evaọ akpọ na.—Aiz. 2:4; se Jọn 17:11, 15, 16.

² Ahwo nọ a be gọ Jihova ha a rẹ rọ oma kpobi kẹ orẹwho, uyẹ hayo arozaha sa-sa nọ a rẹ jọ dikihẹ kẹ orẹwho rai. Nọ oware jọ o tẹ be whaha ae nọ a gbẹ be sai ro dikihẹ kẹ orẹwho rai te epanọ a gwọlọ họ, o rẹ wha oma-uhrowo, egrẹ-ọjẹ, hayo ozighi ze, onọ u re tube te epanọ a re ro kpe ahwo dede. Ẹsibuobu  o rẹ da omai hayo ahwo uviuwou mai gaga nọ ma te roro kpahe idhere te-uwhu te-azọ nọ ahwo a be hae gwọlọ ro ku ebẹbẹ nana họ, keme uye nọ u bi noi ze o be hai te omai kpobi. Nọ orọnọ Ọghẹnẹ ọ ma omai avọ iroro nọ ma sae rọ riẹ uvi oziẹ na, eware nọ egọmeti ahwo-akpọ a bi ru o rẹ sai ru eva dha omai hayo ru eva were omai. (Emu. 1:27; Izie. 32:4) Kọ eme ma re ru nọ o tẹ via enẹ? Ohwo ọ rẹ sae gwọlọ whomahọ abọ jọ evaọ iruẹru akpọ na nọ a te ru oware jọ nọ o were riẹ hẹ.

3, 4. (a) Fikieme Ileleikristi a gbẹ rọ jọ abọ ọvuọvo ho evaọ iruẹru oma-uhrowo akpọ na? (b) Eme ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe?

³ Ikoko sa-sa nọ a ro mu e rẹ sae gwọlọ gba ahwo họ whomahọ abọjọ nọ ozighi ọ tẹ romavia. Ileleikristi uzẹme a re ru onana ha. Ma re dhomahọ iruẹru esuo-ohrowo akpọ nana ha; yọ ma re fiẹmo ho. (Mat. 26:52) A rẹ viẹ omai họ vievie he, re ma ru eware jọ ro dhesẹ nọ abọjọ akpọ Setan nana o woma vi abọfa. (2 Kọr. 2:11) Ma rrọ abọ ọvo ho evaọ akpọ nana, utee mai u vi orọ akpọ Setan nana nọ ọ vọ avọ oma-uhrowo na.—Se Jọn 15:18, 19.

⁴ Dede na, fikinọ ma gba ha, u wo uruemu oma-ohẹriẹ jọ nọ ma wo taure ma te ti kurẹriẹ nọ ma gbe bi lele muabọ. (Jeri. 17:9; Ẹf. 4:22-24) Fikiere ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe ehri-izi Ebaibol jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai fi ẹbẹbẹ nana kparobọ. Ma te jẹ ta kpahe epanọ ma sai ro wuhrẹ obroziẹ-iroro mai re o ruẹsi fiobọhọ kẹ omai dadamu abọ Uvie Ọghẹnẹ.

5, 6. Eme Jesu o ru kpahe ohẹrioma nọ o jọ udevie ahwo Ju oke riẹ, kọ fikieme?

⁵ Otẹrọnọ whọ riẹ oware nọ who re ru hu evaọ uyero jọ nọ whọ rẹriẹ ovao dhe, u fo re whọ nọ oma ra nọ, ‘Eme Jesu ọ hai ti ru evaọ uyero nana?’ Ahwo Judia, Galili, Sameria, gbe ewho efa a jọ ẹkwotọ nọ Jesu ọ rria evaọ okenọ ọ jọ otọakpọ. Ikuigbe Ebaibol i dhesẹ nọ ewho nana jọ, ẹwhọ ọ jẹ hae jọ udevie rai. (Jọn 4:9) Ahwo Farisi avọ ahwo Sadusi a jẹ hae rọwo gba ẹsibuobu hu (Iruẹru 23:6-9); ere o jọ kẹ ahwo gheghe gbe imiazọhọ na (Mat. 9:11); yọ ere ọvona o jọ kẹ ahwo nọ a kpohọ isukulu ikpehru ahwo Ju gbe ahwo nọ a nya ha. (Jọn 7:49) Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, ahwo Rom a je su ubrotọ Izrẹl yọ eva isu nana e jẹ hae dha emotọ Izrẹl gaga. Dede nọ Jesu o je wuhrẹ ahwo kpahe egagọ uzẹme je vuhumu nọ obọ ahwo Ju esiwo o ti notha, ọ tuduhọ ilele riẹ awọ re a mukpahe amọfa ha. (Jọn 4:22) Ukpoye ọ ta kẹ ae nọ a you ahwo kpobi wọhọ erivẹ rai.—Luk 10:27.

⁶ Fikieme Jesu ọ gbẹ rọ rehọ aro kele ahwo Ju oke riẹ hẹ, enọ e jẹ hai rri amọfa vo? Keme tei te Ọsẹ riẹ a rrọ uvumọ abọ họ evaọ akpọ nana nọ ọ vọ avọ omohẹriẹ na. Okenọ Jihova avọ Ọmọ riẹ a ma ọzae gbe aye ọsosuọ, ẹjiroro Jihova họ re a yẹ re a vọ otọakpọ na. (Emu. 1:27, 28) Ọghẹnẹ ọ ma ohwo-akpọ evaọ oghẹrẹ nọ a re ro yẹ emọ nọ i re wo oghẹrẹ ovioma sa-sa. Jihova gbe Jesu a rri uyẹ hayo orẹwho hayo ẹvẹrẹ jọ woma vi ọfa ha. (Iruẹru 10:34, 35; Evia. 7:9, 13, 14) O gba omai họ nọ ma rẹ rehọ aro kele oriruo ọgbagba rai.—Mat. 5:43-48.

7, 8. (a) Ẹme avro vẹ o jọ gba Oleleikristi kpobi họ nọ ọ rẹ jọ abọ jọ? (b) Eme o gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi o re vuhumu kpahe ekuhọ ebẹbẹ ahwo-akpọ?

⁷ Rekọ o gba omai họ nọ ma rẹ jọ abọjọ evaọ ẹme jọ nọ o wuzou gaga, ẹme kpahe udu-esuo Jihova. Avro ọ romavia evaọ ọgbọ Idẹn okenọ Setan o se udu-esuo Jihova abọ. Obọnana, o gba ohwo kpobi họ nọ ọ rẹ salọ abọ nọ ọ gwọlọ jọ, sọ edhere nọ Ọghẹnẹ o bi ro ru eware ọ mai woma, hayo ọrọ Setan. Kọ who bi gine ru lele  izi ikiẹrẹe Jihova viukpọ orọ obọra, be rọ ere dhesẹ nọ whọ rọ unevaze salọ nọ whọ rẹ jọ abọ riẹ? Kọ who bi rri Uvie Ọghẹnẹ inọ oye ọvo họ ifue rọkẹ ebẹbẹ ohwo-akpọ? Manikọ who fievahọ nọ ahwo-akpọ a te epanọ a sai ro su omobọ rai?—Emu. 3:4, 5.

⁸ Uyo ra kẹ enọ nana u re dhesẹ oware nọ whọ te ta nọ amọfa a tẹ nọ owhẹ kpahe ẹme avro kpobi nọ ọ romavia. Egba esuo-ohrowo, gbe otu nọ ọ rẹ họre kẹ inwene a daoma kri no re a ruẹsi ku ebẹbẹ nọ e be hẹriẹ ahwo họ. O sae ginẹ jọnọ emamọ eva e be wọ ai ru onana. Rekọ Ileleikristi a riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai ku ebẹbẹ ahwo-akpọ họ jẹ wha uvie oziẹ ze. Ma rẹ nyasiọ onana ba obọ Jihova. O gbẹ rrọ ere he, nọ Oleleikristi kpobi ọ tẹ ta nọ ọ riẹ onaa jọ sa nọ ọ sai ro ku ebẹbẹ họ, kọ ukoko Ileleikristi na o gbẹ te hẹriẹ?

9. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, ẹbẹbẹ vẹ ọ romavia evaọ ukoko obọ Kọrint, kọ oghẹrẹ vẹ Pọl ukọ na ọ ta nọ a ro ku ẹbẹbẹ na họ?

⁹ Muẹrohọ oware nọ Ileleikristi jọ a ru evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ kpahe ẹbẹbẹ jọ nọ o je fi ohẹriẹ họ ukoko Ọghẹnẹ oke yena. Inievo jọ evaọ ukoko obọ Kọrint a jẹ ta nọ: “’Mẹ ọrọ Pọl,’ ‘Mẹ ọrọ Apọlọs,’ ‘Mẹ ọrọ Sifas,’ ‘Mẹ ọrọ Kristi.’” Ghelọ oware nọ o wha ẹbẹbẹ nana ze kẹhẹ, oware nọ u no ẹbẹbẹ yena ze o kẹ Pọl uye gaga. Ọ nọ rae nọ: “Kọ Kristi ọ ghale abọ?” Oghẹrẹ vẹ a te sai ro ku ẹbẹbẹ omohẹriẹ nana họ? Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi na nọ: “Inievo, mẹ be rọ odẹ Olori mai Jesu Kristi tuduhọ owhai awọ inọ whai kpobi wha jọ ọvo evaọ eme rai, wha jọ ohẹriẹ o jọ udevie rai hi, rekọ wha jọ okugbe ọvo evaọ iroro gbe eriwo rai.” U fo nọ oghẹrẹ omohẹriẹ ovo o rẹ jọ ukoko Ileleikristi na nẹnẹ hẹ.—1 Kọr. 1:10-13; se Ahwo Rom 16:17, 18.

10. Oriruo vẹ Pọl o ro dhesẹ nọ Ileleikristi a rẹ whomahọ abọ ọvo evaọ iruẹru oma-uhrowo akpọ nana ha?

¹⁰ Pọl ọ tuduhọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na awọ inọ a tẹrovi ẹruore obọ odhiwu rai nọ a jọ rrọ emotọ viukpọ eware otọakpọ. (Fil. 3:17-20) * O gwọlọ nọ a re ru wọhọ enyukọ nọ i dikihẹ kẹ Kristi. Enyukọ a re dhomahọ iruẹru orẹwho ofa nọ a vi rai kpohọ họ. Obọfa a tẹrovi. (2 Kọr. 5:20) Ileleikristi nọ i wo ẹruore otọakpọ a rrọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ re, fikiere o thọ re a jọ abọjọ evaọ iruẹru oma-uhrowo akpọ nana.

11, 12. (a) Uyero vẹ o rẹ sai ru ei jọ bẹbẹ kẹ Oleleikristi re ọ dadamu abọ Uvie Ọghẹnẹ? (b) Ẹbẹbẹ vẹ Oleleikristi jọ ọ rẹriẹ ovao dhe, kọ ẹvẹ ọ sai ro fi ei kparobọ?

¹¹ Uzuazọ uyero, uruemu ẹwho, gbe ẹvẹrẹ u bi ru ahwo jọ wo okugbe gaga evaọ abọ jọ akpọ na, yọ ahwo ekwotọ itiena a bi wo evawere kpahe onana. Evaọ eria itienana, o gwọlọ nọ Ileleikristi a re wuhrẹ obruoziẹ-iroro rai evaọ edhere nọ u re ro fiobọhọ ke ae jiroro nọ i fo otẹrọnọ oware jọ o romavia nọ o jọ gwọlọ nọ a rẹ whomahọ abọjọ. Ẹvẹ a sai ro ru onana?

¹² Joma rehọ oriruo Mirjeta, * nọ o no oria nọ o jọ ubrotọ Yugoslavia vẹre ze. Ahwo ẹwho nọ o no ze na a jẹ hai mukpahe ahwo Serbia. Nọ o wuhrẹ nọ Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ, gbe inọ Setan họ ọnọ ọ be wha ebẹbẹ omohẹriẹ uyẹ ze, ọ tẹ daoma si iroro nọ e rẹ lẹliẹ ohwo họre kẹ orẹwho riẹ no udu. Dede na, okenọ ozighi uyẹ o du lahwe evaọ ẹwho riẹ, ọ tẹ wariẹ mu iroro  omukpahọ kẹ ahwo Serbia na họ ewo. Fikiere o tẹ jọ bẹbẹ kẹe re ọ ta usiuwoma kẹ ahwo Serbia. Rekọ o te vuhumu uwhremu na nọ, iroro omukpahọ kẹ ahwo ẹwho ọfa na i ti noi udu hu nọ o gbe ru oware jọ họ. Fikiere ọ tẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe fi ẹbẹbẹ na kparobọ, jẹ kẹe ajọwha nọ ọ rẹ rọ ta usiuwoma na vi epaọ anwẹdẹ je te kẹ iruo ọkobaro. Mirjeta ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ iruo usiuwoma na nọ mẹ rẹ tẹrovi họ oware nọ o mai woma nọ u re fiobọhọ kẹ omẹ ku ẹbẹbẹ mẹ na họ. Nọ mẹ tẹ rrọ usiuwoma, mẹ rẹ daoma rehọ aro kele iruemu iwoma Jihova, yọ mẹ be ginẹ ruẹ nọ iroro omukpahọ ahwo Serbia na e be rọ ẹmẹrera no omẹ udu.”

13. (a) Oware vẹ o jẹ via nọ u kiehọ oniọvo-ọmọtẹ mai jọ oma ha, kọ eme o ru kpahe iẹe? (b) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Zoila na ze?

¹³ Joma ta kpahe oriruo ọfa jọ. Zoila yọ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ kwa no obọ Mexico kpobọ Europe. O muẹrohọ nọ evaọ ukoko okpokpọ nọ ọ rrọ na, inievo jọ nọ i no ofẹ jọ America ze a be hae ta oghẹrẹ eme nọ i fo ho kpahe ẹwho nọ ọyomariẹ o no ze, te iruemu gbe ile ẹwho na. Kọ ẹvẹ onana o hae te jọ owhẹ oma? O jọ vevẹ nọ eme nana i kiehọ Zoila oma ha. Rekọ u woma gaga nọ Zoila ọ yare obufihọ Jihova, onọ u fiobọhọ kẹe si iroro iyoma kpobi nọ e jariẹ udu no. Uzẹme riẹ họ, mai otujọ ma gbe wo ebẹbẹ itienana jọ nọ ma bi lele muabọ. Ma gwọlọ ta hayo ru oware ovo ho nọ o rẹ sae wha ohẹriẹ ze hayo nọ o rẹ lẹliẹ inievo mai roro nọ ahwo jọ a woma vi ahwo jọ.—Rom 14:19; 2 Kọr. 6:3.

14. Ẹvẹ Ileleikristi a sai ro wuhrẹ obroziẹ-iroro rai kpahe ẹme abọ nọ u fo nọ ohwo ọ rẹ dadamu?

¹⁴ Kọ oria nọ whọ jọ whẹro u ru nọ whọ be hae rọ gwọlọ jọ abọ orẹwho hayo ẹkwotọ ra ọvo evaọ oware kpobi? Kọ oghẹrẹ iroro itiena jọ e gbẹ rrọ owhẹ udu? Ileleikristi a rẹ kuvẹ vievie he re uruemu nọ ohwo ọ rẹ rọ dadamu abọ orẹwho riẹ u kpomahọ oghẹrẹ nọ a re rri amọfa. Rekọ ẹvẹ who re ru nọ whọ tẹ ruẹ nọ who wo iroro nọ i fo ho kpahe ahwo orẹwho ofa, uruemu ẹwho ọfa, ẹvẹrẹ ọfa, hayo ahwo ovioma ofa? Kiyọ u ti fiobọhọ gaga re who roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o rri uruemu nọ ohwo ọ rẹ rọ dadamu abọ orẹwho riẹ gbe omukpahọ kẹ ahwo orẹwho hayo ovioma ofa. U ti woma gaga nọ whọ tẹ jọ etoke egagọ uviuwou hayo uwuhrẹ omobọ ra ru ekiakiẹ kpahe izoẹme itienana. Kẹsena whọ vẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ wo eriwo riẹ kpahe ẹme nana.—Se Ahwo Rom 12:2.

15, 16. (a) Nọ orọnọ abọ Jihova ma dadamu na, eme ma bi rẹro riẹ? (b) Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai dadamu abọ Jihova?

¹⁵ Uviemenẹ hayo nọ oke o be nya haro na, idibo Jihova kpobi a te rẹriẹ ovao dhe uyero nọ o te jọ gwọlọ nọ a re dhesẹ via nọ a wo ohẹriẹ fiki obruoziẹ-iroro rai. O sae jọ okenọ a tẹ rrọ kugbe egbẹrioma rai, emọ eklase, erivẹ, imoni, hayo amọfa jọ kpobi. (1 Pita 2:19) Ma re wo ohẹriẹ hrọ! U re gbe omai unu hu nọ akpọ na o te mukpahe omai fiki edikihẹ mai, Jesu ọ vẹvẹ omai unu nọ o te via ere. Ahwo buobu nọ a be wọso omai a riẹ epanọ oware nọ ma gbe bi ro wobọ evaọ iruẹru akpọ na ha u wuzou te he. Rekọ onana u wuzou kẹ omai thesiwa.

¹⁶ Abọ Jihova nọ ma rẹ dadamu o kẹre te edikihẹ mai nọ ma re kru ghelọ oware kpobi nọ u re noi ze kẹhẹ. (Dan. 3:16-18) Ozodhẹ ohwo-akpọ o rẹ sai kpomahọ ohwo kpobi, te ọkpako te ọmaha. Rekọ o rẹ mae jọ bẹbẹ kẹ emaha re a kru edikihẹ rai nọ ae ọvo a tẹ rrọ abọ. Nọ emọ ra a tẹ be rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ evaọ obọ isukulu, wọhọ obiala nọ a re yere hayo iruẹru  orẹwho na efa jọ, daoma fiobọhọ kẹ ae ababọ okioraha. Rọ etoke Egagọ Uviuwou fiobọhọ kẹ emọ ra wo otoriẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri ẹme nana, re a sae dadamu abọ Jihova ududu. Fiobọhọ kẹ ae riẹ epanọ a sae rọ ta orọwọ rai vevẹ avọ adhẹẹ. (Rom 1:16) Re whọ sai gbe fiobọhọ kẹ emọ na, daoma lele iticha rai ta ẹme na nọ o tẹ gwọlọ ere.

17. Uruemu vẹ u fo nọ ma rẹ whaha, kọ fikieme?

¹⁷ Uzẹme o rrọ inọ orẹwho mai, iruemu ẹwho mai, ẹvẹrẹ mai, gbe emu obonọ ma no ze e rẹ sae were omai gaga. Dede na, ma rẹ whaha uruemu “omẹ o mai woma.” Jihova ọ ma koghẹrẹ koghẹrẹ eware kpobi re ma ruẹsi wo omawere. (Ol. 104:24; Evia. 4:11) Kọ fikieme ma je si ikẹ inọ edhere jọ nọ a re ro ru oware o mai woma vi efa kpobi?

18. Ẹvẹ eriwo Jihova nọ ma re wo o rẹ rọ kẹ omai erere?

¹⁸ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ oghẹrẹ ahwo kpobi a nyaze ti wo eriariẹ egbagba uzẹme na, re a je wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Jọn 3:16; 1 Tim. 2:3, 4) Ma tẹ be hae rọ eva efuafo rri onaa sa-sa nọ a re ro ru eware, ma te wereva jẹ zọhọ fihọ okugbe nọ ọ rrọ ukoko Ileleikristi na. Nọ ma be dadamu abọ Jihova ẹsikpobi na, ma re dhomahọ iruẹru oma-uhrowo akpọ nana vievie he. Ajọ mai uvumọ ohwo ọ dadamu inọ ahwo jọ hayo orẹwho jọ o mai woma ha. Eva e be were omai gaga nọ Jihova ọ be thọ omai no iruemu nọ e be hẹriẹ ahwo, te omorro, gbe oma-uhrowo nọ e da akpọ Setan fia nẹnẹ. Ajọ ma gbaemu nọ ma re yerikugbe ohwohwo dhedhẹ, wọhọ epanọ ọso-ilezi na ọ so inọ: “Ẹvẹ uwoma je fo te re inievo i wo ọriakugbe ọvo!”—Ol. 133:1.