1. (a) Eme ọ via kẹ Pita evaọ okejọ nọ ẹkporo ọ jọ Abade Galili? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Fikieme Pita o je ro kiedi?

PITA ukọ na avọ ilele efa jọ a be rova epanọ a re ro bi okọ rai fa Abade Galili vrabọ evaọ udevie ẹkporo nọ o je fi evaọ aso. Idudhe na, a tẹ ruẹ Jesu nọ ọ be nya evaọ ehru abade na. Pita o te se Jesu, jẹ nọe sọ ọyomariẹ ọ sae nya ehru ame na bru ei. Nọ Jesu ọ ta kẹe nọ ọ nyaze, Pita o te no okọ nọ a jọ na jẹ be rọ edhere igbunu nya ehru ame na bru Jesu. Rekọ nọ Pita ọ nya te oria jọ, o te muhọ ekiedi. Fikieme? O rri ẹkporo na ozọ u te mu ei. Kẹsena Pita o te bo se Jesu, Jesu ọ tẹ jobọ kru rie jẹ ta nọ: “Whẹ nọ o wo ẹrọwọ ọkakao, fikieme who ro wo avro?”—Mat. 14:24-32.

2. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Joma jọ oware nọ o via kẹ Pita na muẹrohọ eware esa jọ nọ i wobọ kugbe ẹrọwọ: (1) oghẹrẹ nọ Pita ọ rọ kaki dhesẹ nọ o fi ẹrọwọ họ uketha Ọghẹnẹ, (2) oware nọ o soriẹ nọ ẹrọwọ Pita o ro muhọ ewhrehe, gbe (3) oware nọ u fiobọhọ kẹ Pita wariẹ wo ẹrọwọ. Ma tẹ kiẹ eware nana riwi, o sai fiobọhọ kẹ omai ruẹ epanọ ma re ro “dikihẹ ga evaọ ẹrọwọ na.” —1 Kọr. 16:13.

3. Eme ọ lẹliẹ Pita no okọ nọ ọ jọ na ruọ ehru ame na, kọ ẹvẹ ma ro ru ọkpọ oware utiona re?

³ Okenọ Pita o no evaọ okọ na ruọ ehru ame jẹ nya na, ẹrọwọ ọ wọ riẹ ru onana. Jesu o se rie, yọ Pita o fievahọ nọ ogaga Ọghẹnẹ u ti fiobọhọ kẹe wọhọ epanọ u fiobọhọ kẹ Jesu na. Epọvo na re, okenọ ma roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame, ẹrọwọ ọ wọ omai ru oyena. Jesu o se omai re ma jọ ilele riẹ, re ma lele ithihi awọ riẹ. Ma re fi ẹrọwọ họ Jesu avọ Ọghẹnẹ, fievahọ ae nọ a ti fiobọhọ kẹ omai evaọ idhere sa-sa.—Jọn 14:1; se 1 Pita 2:21.

4, 5. Fikieme ẹrọwọ ọ rọ rrọ okwakwa oghaghae?

⁴ Evaọ uzẹme, ẹrọwọ yọ okwakwa oghaghae. Wọhọ epanọ ẹrọwọ Pita ọ wọ riẹ nya evaọ ehru ame na, ere ẹrọwọ mai ọ be wọ omai ru eware nọ ohwo-akpọ ọ rẹ sai rri nọ a sai ru vievie he. (Mat. 21:21, 22) Wọhọ oriruo, mai otujọ buobu ma nwene ekpehre iruemu nọ ma wo vẹre te epanọ ahwo nọ a riẹ omai vẹre a gbẹ be sai ro vuhu omai hi. Jihova ọ ghale omodawọ nọ ma ro ru inwene na keme ma jowọ lele ẹrọwọ nọ ma fihọ iẹe. (Se Ahwo Kọlọsi 3:5-10.) Nọ ẹrọwọ mai ọ tẹ wọ omai roma mudhe kẹ Jihova no, yọ ma zihe ruọ egbẹnyusu riẹ no. Onana yọ oware nọ ma rẹ sae rọ ẹgba obọmai ru hu.—Ẹf. 2:8.

⁵ Ẹrọwọ mai ọ rẹ kẹ omai ẹgba noke toke. Ẹrọwọ o re fiobọhọ kẹ omai mudhe kẹ ọwọsuọ Setan, ọwegrẹ ologbo mai nọ a rẹ ruẹ hẹ na. (Ẹf. 6:16) U te no ere no, eva nọ ma re fihọ Jihova u re fiobọhọ ru awa-ọruọ mai kpotọ evaọ etoke ebẹbẹ. Jihova ọ ta nọ ẹrọwọ mai ọ tẹ wọ omai rọ iruo Uvie na karo, o ti ru omai wo eware efa nọ e roja nọ ma sae rọ rẹrote omamai. (Mat. 6:30-34) Ofariẹ, ẹrọwọ mai o ti fiobọhọ kẹ omai wo okẹ nọ ohwo-akpọ ọ rẹ sae rọ ogaga obọriẹ wo ho, oyehọ okẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Jọn 3:16.

6, 7. (a) Eme ma sai ro dhesẹ ofou gbe ẹkporo nọ ọ wariẹ Pita họ na? (b) Fikieme ma gbe ro rri rie vo vievie he inọ ẹrọwọ mai ọ sai whrehe?

⁶ Ma sae rọ ofou gbe ẹkporo nọ ọ wariẹ Pita họ evaọ okenọ ọ jẹ nya ehru ame na dhesẹ ebẹbẹ gbe edawọ sa-sa nọ mai idibo Ọghẹnẹ ma rẹriẹ ovao dhe. Edawọ na e tẹ make ga kẹhẹ, ma sai dikihẹ ga avọ obufihọ Jihova. Kareghẹhọ nọ orọnikọ ofou gbe ẹkporo ọgaga na e lẹliẹ Pita je kiedi hi. Roro kpahe oware nọ o via na unọjọ utọjọ: “Nọ o rri ofou ọgaga na, ozọ u te mu ei.” (Mat. 14:30) Pita o si ovao no Jesu, fikiere ẹrọwọ riẹ o te whrehe. Ma sai muhọ ekiedi re nọ ma tẹ tẹrovi ebẹbẹ hayo edawọ mai nọ e wọhọ “ofou ọgaga na,” je bi wo avro kpahe obufihọ Jihova.

⁷ Ma rri rie vo vievie he inọ ẹrọwọ mai ọ sai whrehe, keme Ebaibol ọ ta nọ ẹrọwọ nọ o re whrehe yọ “uzioraha nọ ma re kie ro lọlọhọ.” (Hib. 12:1) Wọhọ epanọ oware nọ o via kẹ Pita na u dhesẹ, ẹrọwọ mai ọ sai whrehe lọlọhọ nọ ma tẹ tẹrovi eware nọ i fo ho. Ẹvẹ ma sae rọ riẹ nọ ma te bi wo ẹbẹbẹ otiọna? Joma ta kpahe enọ jọ nọ ma sae rọ kiẹ omamai riwi.

8. Ẹvẹ o sae rọ wọhọ nọ eyaa Ọghẹnẹ i gbe bi mu omai ẹro te epaọ ọsosuọ họ?

⁸ Kọ eyaa Ọghẹnẹ i gbe mu omẹ ẹro enẹna wọhọ epaọ ọsosuọ? Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te raha akpọ omuomu nana no. Kọ eware arozaha omawere nọ e da akpọ fia nẹnẹ e be rehọ iroro mai, jẹ be rọ ere whrehe ẹrọwọ mai? Ma gbẹ yọrọ oma ha, ma sae jọ udu mai vro nọ urere akpọ na o kẹle te epanọ ma bi roro na. (Hab. 2:3) Joma kẹ oriruo ọfa jọ. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te rọ fiki ẹtanigbo na rehọ izieraha mai vrẹ omai. Rekọ udu  o tẹ gbẹ be hae brukpe omai fiki izi nọ ma thọ evaọ okenọ u kpemu, o rẹ sae lẹliẹ omai mu avro họ ewo sọ Jihova ọ ginẹ “rọvrẹ” omai no. (Iruẹru 3:19) Onana o sai ru nọ ma gbe ro wo evawere he je siuke kpemu evaọ egagọ Jihova.

9. Eme o rẹ sae via nọ ma tẹ tẹrovi ilale omobọ mai?

⁹ Kọ mẹ be romatotọ ru iruo Uvie na wọhọ epanọ mẹ jẹ hai ru? Pọl ukọ na o dhesẹ nọ ma tẹ be rehọ ẹgba mai kpobi ru iruo kẹ Jihova u re ru omai wo “ẹruore [nọ] o muẹro rite urere.” Rekọ eme ọ rẹ sae via nọ ma tẹ be tẹrovi ilale omobọ mai, wọhọ iruo nọ ma sae jọ wo okposa rekinọ i re ru omai wo uvẹ kẹ egagọ mai hi? Ẹrọwọ mai ọ sai whrehe, yọ ma sae “moyẹlẹ,” ma gbẹ sai ru te epanọ ẹgba mai o te evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ.—Hib. 6:10-12.

10. Ma tẹ rọvrẹ amọfa, ẹvẹ u re ro dhesẹ nọ ma fi ẹrọwọ họ Jihova?

¹⁰ Kọ o be hae jọ bẹbẹ re mẹ rọvrẹ amọfa nọ a ru omẹ thọ? Nọ amọfa a te ru omai eva dha, ma sae tẹrovi epanọ oware na o da omai te jẹ gwọlọ kpahe ẹme ọgaga kẹ ae hayo tube siomano ae riẹriẹriẹ dede. Evaọ abọdekọ riẹ, ma tẹ rọvrẹ ae, yọ ma bi dhesẹ nọ ma fi ẹrọwọ họ Jihova. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ahwo nọ a ru omai thọ a reosa mai, wọhọ epanọ ma reosa Ọghẹnẹ fiki izieraha mai na. (Luk 11:4) Ma re wo evaifihọ inọ ma ti wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ nọ ma tẹ rọvrẹ amọfa, yọ onana u woma vi orukele thethabọ. Ilele Jesu a riẹ nọ re a sae rọvrẹ amọfa, o gwọlọ ẹrọwọ. Okenọ Jesu ọ ta kẹ ilele na nọ jọ a hae rọvrẹ ahwo nọ a maki ru ae thọ unuẹse buobu, a yare nọ: “Tua ẹrọwọ mai.”—Luk 17:1-5.

11. Eme o rẹ sai ru nọ ma gbe ro wo erere no ohrẹ Ikereakere na ze he?

¹¹ Kọ mẹ be hai gbolo ovao kẹ uthubro Ikereakere? Ukpenọ ma rẹ gwọlọ edhere nọ ma re ro wo erere no ohrẹ nọ u no Ebaibol ze, ma sae tẹrovi oware nọ o jọ  ohrẹ na hayo oma ohwo nọ ọ be kẹ omai ohrẹ na thọ. (Itẹ 19:20) Onana o sai ru nọ ma re ro ku uvẹ nọ ma hae rọ kpọ iroro mai lele eriwo Ọghẹnẹ fiẹ.

12. Eme u dhesẹ nọ ohwo jọ ọ te be hae go noke toke kpahe inievo nọ Jihova ọ be rọ kpọ idibo riẹ nẹnẹ?

¹² Kọ mẹ be hai wo ẹgo kpahe ekpako hayo idibo iruiruo evaọ ukoko mẹ? Nọ emọ Izrẹl a tẹrovi iyẹrẹ iyoma ekiotọ ikpe nọ e kare ẹrọwọ na, a te muhọ ẹgo kpahe Mosis avọ Erọn. Kẹsena Jihova ọ tẹ nọ Mosis nọ: ‘Ẹvẹ a rẹ vro omẹ krite?’ (Ik. 14:2-4, 11) Ẹhẹ, ẹgo nọ emọ Izrẹl a jẹ go na u dhesẹ nọ a vro Ọghẹnẹ nọ ọ rehọ Mosis avọ Erọn mu, koyehọ a fievahọ iẹe he. Ma tẹ be hae go noke toke kpahe inievo nọ Jihova ọ be rọ kpọ idibo riẹ nẹnẹ, kọ oyena u gbe dhesẹ nọ ẹrọwọ nọ ma fihọ Ọghẹnẹ o bi whrehe no?

13. Fikieme u gbe ro fo re o kẹ omai uye he nọ ma tẹ ruẹ nọ ẹrọwọ mai o bi whrehe?

¹³ Rekọ, whọ jọ o kẹ owhẹ uye he otẹrọnọ ọkiẹriwo otiọna u ru owhẹ vuhumu nọ ẹrọwọ ra o bi whrehe. Makọ Pita nọ ọ jọ ukọ dede, ozọ u mu rie, o te je wo avro evaọ udu riẹ okejọ. Evaọ uzẹme, Jesu ọ whọku ikọ na kpobi okejọ fikinọ a wo “ẹrọwọ ọkakao.” (Mat. 16:8) Kareghẹhọ nọ ma rẹ sae jọ oware nọ o via kẹ Pita evaọ abade na wuhrẹ obọdẹ oware jọ, koyehọ oware nọ o ru evaọ okenọ ẹrọwọ riẹ o whrehe no, nọ o je muhọ ekiediwi.

14, 15. (a) Eme Pita o ru okenọ o muhọ ekiedi? (b) Nọ o rọnọ ma rẹ sae ruẹ Jesu hu na, ẹvẹ ma sae rọ “tẹrovi” ei?

¹⁴ Okenọ Pita o rri ẹkporo na je muhọ ekiediwi no, ọ hae te sae daoma ya zihe kpobọ okọ na. Ọ riẹ ame ziezi, fikiere oware nọ o hae kake ziọ iẹe iroro họ epanọ ọ rẹ rọ ya zihe. (Jọn 21:7) Dede na, ukpenọ o re fievahọ omobọ riẹ, ọ wariẹ tẹrovi Jesu, ọ tẹ jẹ obufihọ riẹ rehọ. Ma te muẹrohọ nọ ẹrọwọ mai o bi whrehe, u fo nọ ma rọ aro kele oriruo Pita. Rekọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

¹⁵ Wọhọ epanọ Pita ọ wariẹ tẹrovi Jesu na, ere o gwọlọ nọ ma rẹ “tẹrovi Ọnọ ma rọ ẹkwoma riẹ wo ẹrọwọ gbe Ọnọ o bi ru ẹrọwọ mai gbunu na, Jesu.” (Se Ahwo Hibru 12:2, 3.) Ginọ uzẹme inọ ma rẹ sae rọ ibiaro mai ruẹ Jesu wọhọ epanọ Pita ọ ruẹ e riẹ na ha. Ukpoye, u re dhesẹ nọ ma “tẹrovi” Jesu nọ ma tẹ be kiẹ iwuhrẹ riẹ gbe iruẹru riẹ rri je bi lele oriruo riẹ kpekpekpe. Roro kpahe idhere jọ nọ ma sae rọ rehọ aro kele oriruo Jesu. Ma te ru eware nana, u ti fiobọhọ ru ẹrọwọ mai ga.

16. Edhere vẹ ma sai ro wuhrẹ Ebaibol na nọ o jẹ bọ ẹrọwọ mai ga?

¹⁶ Ru evaifihọ nọ who wo kpahe Ebaibol na ga.  U mu Jesu ẹro nọ Ebaibol na yọ Ẹme Ọghẹnẹ, onọ o rẹ kẹ ọkpọvio nọ ọ mai woma evaọ uzuazọ. (Jọn 17:17) Wọhọ Jesu, o gwọlọ nọ ma re se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ, wuhrẹ iẹe, je roro didi kpahe eware nọ ma wuhrẹ. U te no uwuhrẹ Ebaibol gheghe nọ who re ru no, u fo nọ whọ rẹ kiẹ didi kpahe eware jọ nọ i vẹ owhẹ ẹro tere he. Wọhọ oriruo, whọ sai wuhrẹ kokodo kpahe eria Ikereakere nọ e kẹ imuẹro inọ edẹ urere na ma be rria na, onọ u ti ru evaifihọ ra ga vi epaọ anwẹdẹ inọ urere akpọ nana o ginẹ kẹle gaga no. Kiẹ kokodo kpahe eyaa Ọghẹnẹ buobu nọ i rugba no evaọ Ebaibol na, re whọ rọ ere ru evaifihọ nọ who wo kpahe eyaa Ọghẹnẹ nọ i ri ti rugba ha ga vi epaọ anwẹdẹ. Se kpahe iriruo sa-sa nọ i dhesẹ epanọ Ebaibol na o ro nwene uzuazọ ahwo no, onọ u ti ru owhẹ fievahọ Ebaibol na inọ obe nọ u gine wo iruo kẹ omai. *—1 Tẹs. 2:13.

17. Fikieme Jesu ọ sai ro kru ẹrọwọ riẹ te urere ghelọ edawọ egaga, kọ ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele iei?

 ¹⁷ Tẹrovi eghale nọ Jihova ọ ya eyaa rai. Jesu ọ tẹrovi “oghọghọ nọ a fihọ aro riẹ,” onọ u ru nọ ọ sai ro kru ẹrọwọ riẹ te urere ghelọ edawọ egaga. (Hib. 12:2) Ọ kuvẹ re eware akpọ na i ru ei si ẹro no oware nọ o mai wuzou hu. (Mat. 4:8-10) Whọ sae rọ aro kele Jesu nọ whọ tẹ be hai roro didi kpahe eyaa iwoma nọ Jihova ọ ya kẹ owhẹ. Kere hayo drọ oware nọ who bi rẹro nọ who ti ru okenọ Ọghẹnẹ ọ tẹ nwane raha akpọ omuomu nana no, onana u ti ru owhẹ roro kpahe akpọ ọkpokpọ na wọhọ ẹsenọ whọ rrọ etẹe no. Kere edẹ ahwo nọ who bi rẹro nọ whọ te ruẹ hotọ evaọ okenọ a tẹ kpare ae ze no, gbe oware nọ whọ te gwọlọ lele ai ta. Who du rri eyaa Ọghẹnẹ nana wọhọ eyaa nọ a ya kẹ ahwo-akpọ kpobi ọvo ho, rekọ wọhọ eyaa nọ ọ ya kẹ whẹ omara.

18. Ẹvẹ olẹ o sai ro fiobọhọ bọ ẹrọwọ ra ga?

¹⁸ Lẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ kẹ owhẹ ẹrọwọ. Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a yare Jihova kẹ ẹzi ọfuafo. (Luk 11:9, 13) Nọ whọ be yare ẹzi ọfuafo na, lẹ re who gbe wo ẹrọwọ; onọ o rrọ abọjọ ubi ẹzi na. Hae fodẹ ugogo oware nọ whọ gwọlọ evaọ elẹ ra. Who te muẹrohọ nọ u wo uruemu jọ evaọ omara nọ u dhesẹ nọ ẹrọwọ ra o bi whrehe, wọhọ oriruo, inọ o be hae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ rọvrẹ amọfa, yare Ọghẹnẹ re ọ fiobọhọ kẹ owhẹ fi onana kparobọ.

19. Eme ma re rri gwọlọ nọ ma tẹ be salọ egbẹnyusu?

¹⁹ Mu usu kugbe ahwo nọ ẹrọwọ rai ọ ga ziezi. Jesu ọ romatotọ salọ egbẹnyusu riẹ, maero kọ enọ e mae kpekpe iẹe oma. Ikọ na, nọ e jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ a yo ẹme riẹ, jẹ rọ ere dhesẹ nọ a wo ẹrọwọ gbe omaurokpotọ. (Se Jọn 15:14, 15.) Fikiere nọ whọ tẹ be salọ egbẹnyusu, gwọlọ ahwo nọ a be rọ ẹmeoyo kẹ Jesu dhesẹ ẹrọwọ rai via. Kareghẹhọ re nọ imava a tẹ be hae ta ẹme kugbe ziezi, u re dhesẹ nọ a rrọ emamọ usu, o tẹ make rọnọ ẹsejọ onana o rẹ gwọlọ nọ whọ kẹ hayo jẹ ọwhọkuo rehọ.—Itẹ 27:9.

20. Erere vẹ ma re wo nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa bọ ẹrọwọ rai ga?

²⁰ Fiobọhọ kẹ amọfa bọ ẹrọwọ rai ga. Jesu ọ rọ ẹme gbe iruẹru riẹ bọ ẹrọwọ ilele riẹ ga. (Mak 11:20-24) U fo re ma lele oriruo riẹ keme nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa bọ ẹrọwọ rai ga, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga re. (Itẹ 11:25) Evaọ okenọ whọ tẹ rrọ usiuwoma gbe okenọ who te bi wuhrẹ ohwo obe, hae kẹ imuẹro nọ i dhesẹ inọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ, ọ be daezọ mai, gbe nọ Ebaibol na yọ Ẹme riẹ nọ a rọ ẹzi riẹ kere. Fiobọhọ kẹ ibe Ileleikristi ra bọ ẹrọwọ rai ga re. Who te muẹrohọ nọ ejọ i bi wo avro, ẹsejọhọ be go kpahe inievo nọ a ro mu evaọ ukoko na, whọ nwane kẹnoma kẹ ae he. Ukpoye, daoma rọ onaa fiobọhọ kẹ ae re a wariẹ bọ ẹrọwọ rai ga. (Jud 22, 23) A tẹ be jọ obọ isukulu wuhrẹ owhai kpahe uwuhrẹ uzuazọ-umurọ, ta oware nọ whọ rọwo kpahe emama via ududu. U re gbe owhẹ unu inọ ẹme ra na ọ sai duobọte amọfa udu.

21. Eyaa vẹ Jihova ọ ya kẹ omai omomọvo kpahe ẹrọwọ mai?

²¹ Ọghẹnẹ ọ rọ Jesu fiobọhọ kẹ Pita nọ ọ sai ro fi avro gbe ozodhẹ riẹ kparobọ, onọ u ru nọ ẹrọwọ ọgaga riẹ o rọ jọ obọdẹ oriruo kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ. Epọvo na re, Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai kpobi dikihẹ ga evaọ ẹrọwọ na. (Se 1 Pita 5:9, 10.) Ẹrọwọ mai u te oware nọ ma rẹ daoma kpobi re ma ruẹ nọ ọ ga, keme a rẹ ruẹ unu gbiku eghale nọ ma ti wo fiki onana ha.