1, 2. Fikieme Jesu o ro you Mata, rekọ eme u dhesẹ nọ Mata ọ gba ha?

EME ọ rẹ ziọ owhẹ iroro nọ whọ tẹ kareghẹhọ Mata nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na? Dede nọ ọye ọvo họ aye nọ a se odẹ riẹ inọ Jesu o you, eyae efa e jariẹ nọ Jesu o you re. Wọhọ oriruo, o wo uyoyou kẹ Meri nọ ọ jọ oni ọyomariẹ, gbe Meri nọ ọ jọ oniọvo Mata. (Jọn 11:5; 19:25-27) Fikieme a rọ jọ ebe Usi Uwoma na fodẹ odẹ Mata inọ Jesu o you rie?

² Orọnikọ fikinọ Mata ọ jọ ọgba iruo hayo o wo uruemu nọ o re ro dede erara rehọ ọvo u ru nọ Jesu o ro you rie he, rekọ fiki ẹrọwọ nọ o wo. Mata ọ rọwo iwuhrẹ Jesu. O fi ẹrọwọ họ Jesu gaga inọ ọye họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na. (Jọn 11:21-27) Dede na, wọhọ omai ahwo-akpọ kpobi, ọ gba ha. Ẹdẹjọ nọ Jesu ọ kpahe uwou riẹ, Mata ọ tẹ jẹ vuẹe oware nọ u fo nọ o re ru kpahe oware jọ nọ ọyomariẹ o rri nọ o thọ. Mata ọ ta nọ: “Olori, kọ whọ be daezọ inọ oniọvo mẹ ọ nyasiọ omẹ ọvo ba bi ru eware? Ta kẹe nọ ọ nyaze ti fiobọhọ kẹ omẹ.” (Se Luk 10:38-42.) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nana nọ o via na ze?

3, 4. Ẹvẹ Meri ọ rọ salọ “abọ owoma,” kọ uthubro vẹ u muẹro nọ Mata ọ jẹrehọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ O were Jesu gaga inọ Mata avọ Meri a dede i rie rehọ, fikiere, ọ gwọlọ nọ ọ rẹ kẹ ae okẹ ewuhrẹ Ọghẹnẹ. Meri ọ tẹ rọ uvẹ na be rọ gaviezọ kẹ eriariẹ nọ i bi no unu Owuhrẹ Ologbo na ze, ọ keria “aro Olori na be gaviezọ kẹ eme nọ ọ jẹ ta.” Mata ọ hai ti ru epọvo na. Yọ Jesu ọ hai ti jiri ei kẹ onana.

⁴ Ukpoye Mata ọ ruabọhọ iruo ẹbẹ othere, gbe iruo efa re ọ ruẹ nọ Jesu ọ reawere iweze na. Rekọ iruo nana i ru nọ ọ jẹ rọ ruawa nọ o fo ho, onọ o soriẹ nọ ọ rọ dheva kẹ Meri. Jesu o muẹrohọ nọ eware nọ Mata o je ru na i bu hrọ, fikiere ọ tẹ rọ unu uwowolẹ ta kẹe nọ: “Mata, Mata, whọ be ruawa kpahe eware buobu.” Kẹsena ọ tẹ ta nọ udo emu ọvo u te. Jesu ọ tẹ rọ ovao rri Meri, je ru ei riẹ nọ o ru oware ovo thọ họ, ọ ta nọ: “Meri ọ salọ abọ owoma, yọ a te rehọ iẹe mi ei hi.” Ẹsejọhọ u ti kri hi re emu nọ Meri ọ re ẹdẹ obọdẹ yena ọ tẹ thọrọ iẹe ẹro, rekọ ujiro nọ Jesu o jiri rie gbe eriariẹ Ọghẹnẹ nọ o wo fikinọ ọ gaviezọ kẹ Jesu ababọ oware ofa nọ ọ kuvẹ re o rehọ iroro riẹ na e te thọrọ iẹe ẹro ho. Nọ ikpe 60 efa e ruemu no, Jọn ukọ na o kere nọ: “Jesu o you Mata, gbe oniọvo-ọmọtẹ riẹ, gbe Lazarọs.” (Jọn 11:5) Ẹme nana nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Jọn kere na u dhesẹ nọ Mata ọ jẹ uthubro Jesu rehọ gbe inọ ọ gọ Jihova avọ ẹrọwọ evaọ edẹ uzuazọ riẹ nọ i kiọkọ.

5. Ẹvẹ eware nọ e rẹ sae rehọ iroro ohwo i bu te nẹnẹ nọ ma tẹ rehọ iẹe wawo oke ikuigbe Ebaibol, kọ onọ vẹ onana o wha ze?

⁵ Ẹvẹ eware nọ e rẹ sae rehọ iroro ohwo i bu te nẹnẹ nọ ma tẹ rehọ iẹe wawo oke ikuigbe Ebaibol? Bu vi ikpe 60 nọ i kpemu a ta kẹ emọ isukulu jọ evaọ obọ America nọ: “Ahwo-akpọ a rri wo ekwakwa nọ i wo onaa te enẹ ẹdẹvo ho, evaọ ẹmeọta, epanọ a re ro printi ebe, iwoho nọ a bi ru fihọ ebe, iredio, isinima, gbe etẹlivisiọne. . . . A ku eware ekpokpọ nọ e rẹ rehọ iroro mai vọ oria kpobi . . . Omoke jọ nọ u kpemu, ma jẹ hai roro avọ evawere inọ oke mai na yọ ‘Oge Aruorovie.’ Rekọ nọ oke o be nyaharo na, u te bi zihe ruọ ‘Oge nọ Eware Buobu E be Jọ Rehọ Iroro Ohwo.’” Uwou-Eroro ọ Azie 15, 1958 (ọrọ Oyibo) o ta nọ, “o wọhọ nọ eware nọ e rẹ rehọ iroro ohwo i ti dhe ebuebu nọ akpọ nana o bi te ekuhọ no na.” Avro ọ rrọ ẹme nana ha! Onana o wha onọ jọ nọ u wuzou ze, inọ: Wọhọ Meri, eme ma rẹ sai ru rọ whaha eware nọ i fo ho nọ e rẹ rehọ iroro ohwo re ma sae tẹrovi egagọ Ọghẹnẹ mai?

6. Ẹvẹ idibo Jihova a rọ rehọ ekwakwa nọ akpọ na o bi ku nẹnẹ ro ruiruo ziezi no?

⁶ Ukoko Ọghẹnẹ o be rehọ eware nọ a rrọ akpọ na ku ruiruo ziezi, a be rehọ ae wha egagọ uzẹme haro. Wọhọ oriruo, roro kpahe “Photo-Drama of Creation,” isinima nọ a jẹ jọ dhesẹ iwoho nọ i wo ekọlọ avọ ikporakporo. Taure Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o te du lahwe, gbe okenọ o muhọ no ahwo buobu wariẹ akpọ na họ a wo omosasọ no isinima nana ze, onọ ekuhọ riẹ u dhesẹ udhedhẹ nọ o te jọ otọakpọ na evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Jesu Kristi. Nọ oke yena o vrẹ no, a tẹ jẹ rọ iredio whowho ovuẹ Uvie na, yọ ima ahwo buobu efa a rọ enẹ gaviezọ kẹ ovuẹ na. Nẹnẹ, ma be rọ ekwakwa ekọmputa gbe Itanẹte whowho emamọ usi na, onọ u ru nọ ovuẹ na u bi ro te ikoliko nọ i siomano, gbe oka avọ oka akpọ na.

7. (a) Fikieme o rọ rrọ oware enwoma re a rehọ akpọ nana ruiruo vrẹta? (b) Eme u fo nọ o rẹ mae jọ omai oja? (Rri oruvẹ obotọ.)

 ⁷ Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ vẹvẹ omai unu, o rẹ wha enwoma ze nọ ma tẹ rọ eware nọ akpọ na o bi ku ruiruo vrẹta. (Se 1 Ahwo Kọrint 7:29-31.) Oleleikristi ọ sae raha oke buobu kufiẹ lọlọhọ fihọ eware nọ e nwane thọ họ, wọhọ iruẹru oke gheghe, obe-use gheghe, ugheriwo etẹlivisiọne, onya ugheriwo, ugheriwo eware nọ a ro dhe eki, gbe ogbodhẹ epanọ a re ro wo eware ikporakporo hayo ifonu ekpokpọ nọ i kieze, gbe ikpeware. Oware ofa jọ nọ o rẹ raha oke mai, nọ ma rẹ sae tubẹ roma kẹ vrẹta họ, usu-onya evaọ Itanẹte, uwou nọ a rẹ rọ ifonu vi se amọfa, uwou nọ a rẹ rọ ekọmputa vi se ahwo buobu, usi okpokpọ gbe iyẹrẹ erozaha nọ ohwo ọ rẹ gwọlọ se ẹsikpobi. * (Ọtausi. 3:1, 6) Ma gbe si no okenọ ma be hae raha fihọ eware nọ i wuzou tere he, e sai ru omai gbabọ kẹ egagọ Jihova nọ e mai wuzou na.—Se Ahwo Ẹfisọs 5:15-17.

8. Fikieme uthubro nọ o ta nọ ma you eware nọ e rrọ akpọ na ha na u ro wuzou gaga?

⁸ Setan o ru eware nọ e rrọ akpọ na re i si omai urru jẹ rehọ iroro mai. Ere o jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, yọ u yoma viere no nẹnẹ. (2 Tim. 4:10) Fikiere, o gwọlọ nọ ma re lele uthubro nọ o ta nọ: “Wha you . . . eware nọ e rrọ evaọ akpọ na ha.” Ma tẹ be hai ru lele uthubro yena noke toke, u ti ru nọ eware efa e gbẹ te rọ rehọ iroro mai hi, ma ve ti “you Ọsẹ na” vi epaọ anwẹdẹ. U ve ti ru ei lọhọ nọ ma re ro ru oreva Ọghẹnẹ je wo ọjẹrehọ riẹ bẹdẹ bẹdẹ.—1 Jọn 2:15-17.

9. Eme Jesu ọ ta kpahe ubiẹro ẹwoho mai na, kọ ẹvẹ o ro fi oriruo na hotọ?

⁹ Ohrẹ uwowou nọ Jesu ọ kẹ Mata na o rọwokugbe eware nọ o wuhrẹ gbe oriruo nọ o fihotọ. Ọ tuduhọ ilele riẹ awọ nọ a jọ ubiẹro ẹwoho rai o “tọvi oware ovo” re a ruẹsi ru iruo Uvie na ababọ eware efa nọ e rẹ rehọ iroro rai. (Se Matiu 6:22, 33.) Jesu o wo ekwakwa efe akpọ na ha; o wo uwou hayo otọ obọriẹ hẹ.—Luk 9:58; 19:33-35.

10. Oriruo vẹ Jesu o fihotọ evaọ emuhọ iruo odibọgba riẹ?

¹⁰ Eware buobu e via evaọ etoke usiuwoma ota Jesu nọ e hae te rehọ iroro riẹ, rekọ ọ kuvẹ kẹ ae he. Nọ o mu iruo  usiuwoma ota riẹ họ obọ, u wo okejọ nọ ahwo a jẹ lẹe inọ o du no Kapaniọm ho okenọ ọ jọ okpẹwho yena wuhrẹ ogbotu na je ru iruo igbunu sa-sa no. Rekọ eme Jesu o ru kpahe ayare nana? Ọ ta nọ: “O gba omẹ họ nọ me re whowho usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ ewho efa re, keme fiki onana a ro vi omẹ ze.” (Luk 4:42-44) Jesu o ru lele ẹme riẹ, ọ nya kpohọ ekwotọ sa-sa nọ e maki thabọ, be ta usi uwoma na kẹ ahwo je wuhrẹ ai. Dede nọ ọ jọ gbagba, ọ jọ wọhọ omai ahwo-akpọ nọ i wo ẹgwọlọ sa-sa re, yọ ẹsejọ dede oma o jẹ hae rrọ e fiki iruo usiuwoma ota na.—Luk 8:23; Jọn 4:6.

11. Eme Jesu ọ ta kẹ ọzae jọ avọ oniọvo riẹ a wo ẹme, kọ unuovẹvẹ vẹ Jesu ọ kẹ?

¹¹ Evaọ oke ofa jọ nọ Jesu o je wuhrẹ ilele riẹ kpahe epanọ a sai ro thihakọ ọwọsuọ, ọzae jọ o te bru ẹme dhei unu inọ: “Owuhrẹ, ta kẹ oniọvo mẹ re ọ ghale uku ọsẹ mai re ọvuọ ẹkẹ riẹ ọ rehọ.” Rekọ Jesu ọ rọwo dhomahọ ẹme yena ha. Ọ ta kẹe nọ: “Ọzae, ono ọ rehọ omẹ mu obruoziẹ kẹ owhai imava?” Kẹsena Jesu ọ tẹ ruabọhọ ewuhrẹ riẹ, be vẹvẹ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe unu kpahe enwoma nọ e rẹ sai noi ze nọ ohwo ọ tẹ kuvẹ re eware akpọ na i si iroro riẹ no egagọ Ọghẹnẹ.—Luk 12:13-15.

12, 13. (a) Omoke jọ u kiọkọ taure Jesu o te ti whu, eme Jesu o ru nọ o were ahwo Griki jọ nọ a kurẹriẹ gaga? (b) Eme Jesu o ru kpahe oware jọ nọ o jẹ te rehọ iroro riẹ?

¹² Eware e jọ bẹbẹ kẹ Jesu gaga evaọ oka urere taure o te ti whu. (Mat. 26:38; Jọn 12:27) Iruo e vọ riẹ abọ, ọ tẹ jẹ rẹriẹ ovao dhe ẹdhoguo nọ a te jọ kpe omovuọ họ iẹe oma gbe uwhu oja. Wọhọ oriruo, roro kpahe oware nọ o via evaọ Nisan 9 ọrọ 33 C.E. Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, Jesu ọ ruọ ehru ọmọ eketekete ziọ Jerusalẹm, ogbotu na ọ tẹ jẹ koyẹ kẹe jẹ be ta nọ, “ọnọ ọ rrọ Ovie nọ ọ be rọ odẹ Jihova nyaze!” (Luk 19:38) Okiokiọ riẹ, Jesu ọ tẹ rueva etẹmpol na je le ehreki nọ e jẹ jọ uwou Ọghẹnẹ fru igho mi ibe ahwo Ju rai ruọ otafe.—Luk 19:45, 46.

¹³ Ahwo Griki nọ a kurẹriẹ a jọ usu ogbotu nọ ọ jọ Jerusalẹm, yọ oware nọ Jesu o ru na o were rai gaga. Fikiere a tẹ vuẹ Filip ukọ na inọ o fiobọhọ kẹ ai ru ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro lele Jesu ta ẹme. Rekọ Jesu ọ kuvẹ kẹ ọruẹrẹfihotọ utiona ha, onọ u ti si iroro riẹ no oware nọ o mai wuzou nọ o ti ru evaọ obaro. Ababọ avro, ọ jẹ gwọlọ nọ a riẹe odẹ re ọ rọ ere whaha uwhu oja nọ o ti whu evaọ obọ ewegrẹ Ọghẹnẹ hẹ. Fikiere nọ ọ ta nọ o bi ti whu kẹle no, ọ tẹ vuẹ Andru avọ Filip nọ: “Ohwo kpobi nọ o you uzuazọ riẹ ọ te raha iẹe kufiẹ, rekọ ohwo kpobi nọ o mukpahe uzuazọ riẹ evaọ akpọ nana ọ te rọ ere sẹro riẹ kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Viukpenọ o ru ẹgwọlọ ahwo Griki na, o ru ahwo riẹ inọ u fo re a lele oriruo uzuazọ omarodhidhe riẹ, kẹsena ọ tẹ ya eyaa kẹ ae nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ rẹ gbodibo kẹ omẹ, Ọsẹ na o ti bru ọghọ họ iẹe oma.” U muẹro inọ Filip ọ wha obọdẹ ovuẹ nana zihe se ahwo nọ a vi rie uwou na.—Jọn 12:20-26.

14. Dede nọ usiuwoma ota na Jesu ọ rọ karo, eme u dhesẹ nọ iruo na ọvo o je roro kpahe ẹsikpobi hi?

¹⁴ Dede nọ Jesu ọ kuvẹ re oware ọvo o rehọ iroro riẹ no iruo usiuwoma ota na ha, orọnikọ iruo ọvo ọ jẹ nwani roro kpahe ẹsikpobi hi. Okenọ a zizie iei kpohọ ehaa orọo jọ, ọ nya, yọ ọ tubẹ rọ edhere igbunu zihe ame ruọ udi, onọ o lẹliẹ eva were ahwo nọ a jọ ehaa na gaga. (Jọn 2:2, 6-10) Yọ ọ jẹ hae nyai lele egbẹnyusu ekpekpe riẹ gbe ilele riẹ re emu evaọ owọwọ nọ a te zizie iei. (Luk 5:29; Jọn  12:2) Mai wuzou na, Jesu ọ jẹ hae ruẹrẹ oke họ nọ ọ rẹ rọ lẹ, roro didi, je serihọ nọ o tẹ gwọlọ ere.—Mat. 14:23; Mak 1:35; 6:31, 32.

15. Ohrẹ vẹ Pọl ọ kẹ, kọ ẹvẹ ọyomariẹ o ro ru lele ohrẹ na?

¹⁵ Pọl ukọ na ọ rehọ uzuazọ Oleleikristi nọ ọ rọ oma mudhe no dhesẹ ohrẹ nọ o gwọlọ akothiho. O kere nọ: “Joma gbolo owha ogbẹgbẹdẹ kpobi kufiẹ.” (Se Ahwo Hibru 12:1.) Ababọ avro, Pọl o ru lele ẹme nana nọ ọ ta na, o siobọno utee ukpehru isu egagọ ahwo Ju, onọ o hae lẹliẹ iẹe fe jẹ viodẹ. Ọ tẹrovi “eware nọ e mae roja,” ọ jọ ọgbodibo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. O kpohọ Siria, Esia Minor, Masidonia, gbe Judia unuẹse buobu. Pọl o kere kpahe ẹruore uzuazọ obọ odhiwu nọ o wo inọ: “Mẹ be kpairoro vrẹ eware nọ e rrọ obemu jẹ be daoma kpobi le eware nọ e rrọ obaro, mẹ be daoma kpobi le utee orọ osa” na. (Fil. 1:10; 3:8, 13, 14) Fikinọ Pọl ọ salọ nọ ọ rẹ rọo ho, u ru nọ ọ sae rọ rehọ uvẹ riẹ kpobi “gbodibo kẹ Olori na kẹse kẹse ababọ oware jọ nọ o rẹ rehọ iroro [riẹ].”—1 Kọr. 7:32-35.

16, 17. Te ma rọo hayo ma rọo ho, ẹvẹ ma sai ro lele oriruo nọ Pọl Oleleikristi na o fihotọ? Kẹ oriruo.

¹⁶ Wọhọ Pọl, idibo Ọghẹnẹ jọ a salọ nọ a rẹ rọo ho re ewha-iruo uviuwou ibuobu e siọ oke rai ba ẹrehọ, onọ u ru nọ a be sai ro wo oke ziezi kẹ iruo Uvie na. (Mat. 19:11, 12) Ẹsibuobu, idibo Ọghẹnẹ nọ e rọo no a re wo ewha-iruo uviuwou buobu. Rekọ te ma rọo no hayo ma rọo ho, mai kpobi ma sai “gbolo owha ogbẹgbẹdẹ kpobi kufiẹ” jẹ gọ Jihova ababọ eware ibuobu nọ e rẹ rehọ iroro mai. Onana o sae gwọlọ nọ ma siobọno iruẹru jọ nọ e rẹ raha oke mai kufiẹ je fi utee họ nọ ma sae rọ jọ egagọ Ọghẹnẹ wobọ vi epaọ anwẹdẹ.

¹⁷ Roro kpahe ọzae-avọ-aye jọ nọ a re se Mark avọ Claire nọ a no Wales obọ Britain ze. Aimava na a mu iruo ọkobaro họ nọ a nwani no ekọleji nwrotọ no, jẹ ruabọhọ iruo ọkobaro na nọ a rọo no. Mark ọ ta nọ: “Re ma sae ruọ iruo ebabọ akpọ-soso na, ma siobọno eware jọ, onọ u kugbe uwou mai gbe iruo ubroke nọ ma je ru.” Anwọ ikpe 20 na nọ a bi ro fiobọhọ bọ Egwa Uvie evaọ erẹwho Africa sa-sa. U wo oke jọ nọ ugho nọ a wo evaọ akpọ rai kpobi o jọ ₦3,000, rekọ Jihova ọ rẹrote ai. Claire ọ ta nọ: “O be kẹ omai evawere gaga inọ ma be rọ ẹdẹ kpobi evaọ uzuazọ mai gọ Jihova. Nọ ma bi no oria ruọ oria na, ma wo egbẹnyusu buobu no, yọ oware ovo o kare omai hi. Umutho eware nọ ma siobọno i te oware ovo ho nọ ma te roro kpahe evawere nọ ma bi wo evaọ iruo odibọgba oke-kpobi na.” Inievo buobu nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi na a rọ ẹro ruẹ ọkpọ oware ovona no re. *

18. Enọ vẹ mai otujọ ma rẹ sai roro kpahe?

¹⁸ Kọ whẹ omara? Eme whọ rẹ sai ru nọ who te muẹrohọ nọ eware efa e be rehọ iroro ra, yọ onana u ru nọ whọ gbẹ be sae rehọ iruo Uvie na karo wọhọ epaọ anwẹdẹ hẹ? Ẹsejọhọ ewuhrẹ omobọ ra gbe isase Ebaibol nọ whọ rẹ romatotọ ru e sai fiobọhọ. Ẹvẹ whọ sai ro ru onana? Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.