1, 2. Eme ahwo jọ a roro kpahe Ọghẹnẹ?

AHWO buobu a re roro nọ ahwo-akpọ a wo oware ovo kugbe Ọghẹnẹ hẹ. Ahwo jọ dede a tubẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ be daezọ oware nọ o be via kẹ ahwo-akpọ tere he. Ofou-owhre ologbo nọ ọ jọ obọ Philippines fou evaọ amara Akpegbọvo, ukpe 2013, ọ wha ọraha ologbo ze. Onana u ru nọ osu okpẹwho jọ evaọ obei ọ rọ ta nọ: “U mu omẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ jọ obọfa.”

² Amọfa jọ a re yeri uzuazọ wọhọ ẹsenọ Ọghẹnẹ ọ be ruẹ oware nọ a bi ru hu. (Aiz. 26:10, 11; 3 Jọn 11) A wọhọ ahwo nọ Pọl ukọ na ọ ta inọ: “A gwọlọ daezọ Ọghẹnẹ hẹ.” Ahwo otiọye na “a vọ avọ oghoghẹrẹ emuemu kpobi, uvou-uthei, gbe eyoma.”—Rom 1:28, 29.

3. (a) Enọ vẹ ma rẹ sae nọ omamai kpahe Ọghẹnẹ? (b) Ẹsibuobu nọ Ebaibol na ọ tẹ fodẹ “obọ” Ọghẹnẹ, yọ eme a be ta kpahe na?

³ Kọ ẹvẹ kpahe omai? Wo ohẹriẹ no ahwo nọ a fodẹ evaọ obehru na, ma riẹ nọ Jihova ọ be ruẹ oware kpobi nọ ma bi ru. Dede na, kọ ma vuhumu nọ ọ be daezọ mai je bi fiobọhọ kẹ omai evaọ uzuazọ? U te no ere no, kọ ma rrọ usu ahwo nọ Jesu ọ ta nọ “a te ruẹ Ọghẹnẹ”? (Mat. 5:8) Re ma wo otoriẹ ẹme yena, jọ ma kake ta kpahe iriruo ahwo jọ evaọ Ebaibol na nọ a ruẹ obọ Ọghẹnẹ  gbe amọfa nọ a rọwo muẹrohọ onana ha. Kẹsena ma ve ti wuhrẹ epanọ ẹrọwọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ omai muẹrohọ obọ Jihova evaọ uzuazọ mai. Nọ ma be ta kpahe eware nana, muẹrohọ inọ ẹsibuobu nọ Ebaibol na ọ tẹ fodẹ “obọ” Ọghẹnẹ, o be ta kpahe ogaga nọ o re ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ gbe onọ o re ro fi ewegrẹ riẹ kparobọ.—Se Iziewariẹ 26:8.

4. Fikieme ewegrẹ emọ Izrẹl a gbe ro muẹrohọ obọ Ọghẹnẹ hẹ?

⁴ Okenọ orẹwho Izrẹl u muhọ obọ, ahwo a wo uvẹ nọ a rẹ rọ ruẹ je yo kpahe epanọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rọ thọ emọ Izrẹl. Jihova ọ rọ edhere igbunu siwi idibo riẹ no obọ Ijipti, a te je fi ivie ewho sa-sa kparobọ. (Jos. 9:3, 9, 10) Ghelọ eware kpobi nọ ivie abọ ukiediwo-ọre Jọdan a yo jẹ ruẹ oke yena, a “koko oma kugbe re a họre Joshua avọ Izrẹl.” (Jos. 9:1, 2) Makọ okenọ ivie yena a mu emọ Izrẹl họ ẹhọre no dede, a wo uvẹ nọ a hae rọ ruẹ nọ obọ Ọghẹnẹ o rrọ ohọre na. Jihova o ru nọ “ọre avọ ọvẹre a [rọ] daji oria ovo, bẹsenọ orẹwho na u ro ru ewegrẹ rai kele.” (Jos. 10:13) Jihova “o ru rie nọ eva [ewegrẹ] rai e [rọ jọ] gaga re a lele ahwo Izrẹl fiẹmo.” (Jos. 11:20) Ewegrẹ Izrẹl a rọwo vuhumu hu inọ Ọghẹnẹ ọ be họre kẹ idibo riẹ, yọ onana u ru nọ emọ Izrẹl a ro fi ai kparobọ.

5. Eme Ehab ovie ọgeva na ọ rọwo vuhumu hu?

⁵ Evaọ oke ofa, Ehab ovie ọgeva na o wo uvẹ nọ ọ hae te rọ ruẹ obọ Ọghẹnẹ evaọ eware sa-sa nọ e via. Elaeja ọ ta kẹe nọ: “Ewhrọwhrọ hayo oso e rẹ jọ ikpe nana ha, ajokpa kiyọ u no unu mẹ ze.” (1 Iv. 17:1) O rrọ vevẹ inọ obọ Jihova ẹme nana o no ze, rekọ Ehab ọ rọwo vuhumu hu. Nọ oyena o vrẹ no, Ehab ọ ruẹ erae nọ i no obọ odhiwu ze okenọ Elaeja ọ lẹ re Ọghẹnẹ ọ rehọ idhe riẹ. Elaeja ọ tẹ jẹ ta nọ Jihova ọ be te rọ oso ze, onọ u ti ku etoke nọ oria kpobi o rọ ya fia na họ. Ọ vuẹ Ehab nọ: “Kpo obọ otọ, ogbẹrọ erehe oso ọ te whaha owhẹ.” (1 Iv. 18:22-45) Ehab ọ ruẹ eware nana kpobi nọ e via na, rekọ ọ rọwo vuhumu hu inọ ogaga Ọghẹnẹ o rrọ iruo na. Oriruo nana gbe efa nọ ma kake fodẹ na i wuhrẹ omai oware jọ nọ u wuzou gaga, inọ o roja re ma daoma ruẹ ogaga Ọghẹnẹ nọ o tẹ rrọ iruo.

6, 7. Eme ahwo jọ evaọ oke Joshua a vuhumu?

⁶ Wo ohẹriẹ no ivie egeva yena, amọfa jọ nọ ọkpọ eware evona e via kẹ a ruẹ obọ Ọghẹnẹ, a ru wọhọ ivie egeva na ha. Wọhọ oriruo, wo ohẹriẹ no erẹwho buobu nọ e họre Izrẹl evaọ oke Joshua, ahwo Gibiọn a reọvọ udhedhẹ kugbe ahwo Izrẹl. Fikieme? A ta nọ: “Obọ orẹwho uthabọ idibo ra i nọze, fiki odẹ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai; keme ma yo iku riẹ.” (Jos. 9:3, 9, 10) Ahwo Gibiọn a vuhumu nọ Ọghẹnẹ uzẹme na o je fiobọhọ kẹ Izrẹl.

⁷ Rehab omariẹ ọ ruẹ obọ Ọghẹnẹ evaọ eware nọ e jẹ via evaọ oke riẹ. Nọ o yo kpahe epanọ Jihova o ro siwi idibo riẹ, ọ ta kẹ ekiotọ ivẹ Izrẹl jọ nọ: “Mẹ riẹ nọ ỌNOWO na ọ kẹ owhai otọ na no.” Dede nọ ọ riẹ nọ eriwo riẹ na o sae wha enwoma sei, o fi ẹrọwọ họ Jihova inọ ọ sae thọe avọ uviuwou riẹ.—Jos. 2:9-13; 4:23, 24.

8. Ẹvẹ ahwo Izrẹl jọ a ro vuhu obọ Ọghẹnẹ mu?

⁸ Wo ohẹriẹ no Ehab ovie ọgeva na, ahwo Izrẹl jọ nọ a ruẹ epanọ Jihova ọ rọ kuyo olẹ Elaeja okenọ o vi erae ze te mahe idhe riẹ, a vuhu ogaga Ọghẹnẹ mu. Nọ a ruẹ erae Jihova nọ e mahe idhe Elaeja, a bo nọ: “ỌNOWO na, họ Ọghẹnẹ.” (1 Iv. 18:39) Rọkẹ ahwo Izrẹl yena, o jọ vevẹ inọ obọ Ọghẹnẹ o jọ iruo na.

9. Ẹvẹ ma sae rọ ruẹ Jihova gbe obọ riẹ nọ o rrọ iruo nẹnẹ?

 ⁹ Iriruo iwoma gbe iyoma nọ ma ta kpahe no na i fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ oware nọ u dhesẹ re ma ruẹ Ọghẹnẹ hayo obọ riẹ nọ o rrọ iruo. Nọ ma be riẹ Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ na, ma sae ruẹ obọ riẹ nọ o rrọ iruo keme ma bi muẹrohọ iruemu-aghae riẹ jẹ ruẹ iruẹru riẹ. (Ẹf. 1:18) Ababọ avro, ma gwọlọ jọ wọhọ ahwo oke anwae gbe erọ oke mai na nọ a muẹrohọ vevẹ inọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ idibo riẹ. Dede na, kọ ma gine wo imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ ahwo nẹnẹ?

10. Imuẹro vẹ i dhesẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ ahwo nẹnẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁰ Ma wo ẹjiroro sa-sa nọ ma rẹ rọ rọwo nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ ahwo nẹnẹ. Noke toke, ma be hai yo kpahe ahwo nọ a be lẹ nọ Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ ae riẹ uzẹme na, yọ obufihọ na u bi gine te ai obọ re. (Ol. 53:2) Okenọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Allan ọ jọ usiuwoma ota no uwou ruọ uwou evaọ ukoliko obọ Philippines jọ, ọ nyaku aye jọ. Aye na o te muhọ ẹviẹ. Allan ọ ta nọ: “Ohiohiẹ yena ọ lẹ inọ ajọ Ọghẹnẹ o vi Isẹri Jihova sei. Okenọ ọ jọ uzoge, Isẹri Jihova jọ a je wuhrẹ Ebaibol kugbe ei rekọ okenọ o wo ọzae no jẹ kwa kpohọ ukoliko Philippines na, ọ gbẹ ruẹ e rai ofa ha. Oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ uyo olẹ riẹ na vẹrẹ te u duobọte ei nọ irui oviẹ i je ro noi aro ze na.” Evaọ etoke ukpe ovo, ọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova.

11, 12. (a) Idhere vẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ? (b) Kẹ oriruo ohwo jọ nọ o wo obufihọ Ọghẹnẹ.

¹¹ Idibo Ọghẹnẹ buobu a ruẹ imuẹro obufihọ riẹ no evaọ okenọ a ro siobọno ikpehre iruemu jọ nọ e reria e rai obọ no wọhọ, ivovavovo, imu-egaga erehọ, hayo ifoto-ẹbẹba iriwo. Otu rai jọ ọ ta nọ, a daoma bẹ ẹsibuobu re a siobọno iruemu nana rekọ a sai ru ere he. Rekọ okenọ a lẹ se Jihova kẹ obufihọ, ọ kẹ rai “ogaga nọ u vi ogaga,” onọ u ru nọ a sai ro fi ẹbẹbẹ na kparobọ.—2 Kọr. 4:7; Ol. 37:23, 24.

¹² Jihova o fiobọhọ kẹ idibo riẹ buobu yerikugbe ebẹbẹ sa-sa no. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Amy ọ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ jọ okenọ a vi ei kpohọ iruo ebabọ Ọgwa Uvie gbe uwou imishọnare evaọ ukoliko Pacific jọ. Amy ọ ta nọ: “Ehọtẹle ọsese jọ ma jẹ rria, yọ kẹdẹ kẹdẹ ma jẹ hae nya iyẹrẹ nọ ame o ku kpohọ oria ebabọ na.” O tẹ jẹ gwọlọ nọ o re wuhrẹ uruemu ahwo ukoliko na, yọ ẹsibuobu ame gbe ikpẹ ẹlẹtriki e jẹ hae jariẹ hẹ. Oniọvo na o fibae nọ: “Tubẹ mai yoma na dede, u wo ẹdẹjọ nọ me do ku oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o je lele omai ru iruo. Udu mẹ u brukpe omẹ gaga nọ me te uwou ẹdẹ yena. Evaọ ubruwou mẹ nọ ukpẹ o jọ họ na, me te horie eva mẹ kẹ Jihova be lẹ sei kẹ obufihọ.” Nọ a rọ ikpẹ ze no, Amy ọ tẹ tọlọ Uwou-Eroro nọ uzoẹme riẹ jọ o ta kpahe ahwo nọ a nwrotọ no Isukulu Giliad obọ. A jọ uzoẹme na fodẹ ebẹbẹ kpobi nọ ọyomariẹ ọ jẹ rẹriẹ ovao dhe na: te uruemu ẹwho kpokpọ, ẹro ahwo obọ uwou nọ o re vo ohwo, gbe ahwo kpokpọ nọ a re lele rria. Amy ọ ta nọ: “O jọ omẹ oma nọ Jihova ọ jẹ ta ẹme kẹ omẹ aso yena. O kẹ omẹ ajọwha nọ mẹ rọ ruabọhọ iruo na.”—Ol. 44:25, 26; Aiz. 41:10, 13.

13. Imuẹro vẹ i dhesẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ idibo riẹ thọ “je ru [usi uwoma na] dikihẹ evaọ abọ egọmeti”?

¹³ Usi uwoma na nọ Isẹri Jihova a be thọ “je ru . . . dikihẹ evaọ abọ egọmeti” avọ obokparọ na yọ oware ofa nọ o kẹ imuẹro nọ obọ Jihova o rrọ kugbe omai. (Fil. 1:7)  Egọmeti sa-sa a daoma no re a ruẹse whaha iruo idibo Ọghẹnẹ riẹriẹriẹ. Rekọ ma te rri kpemu jẹ ruẹ nọ Isẹri Jihova a fi edhọ ekọto ikpehru nọ i bu te egba ivẹ gbe udhosa gbe eree (268) kparobọ no, kugbe edhọ 24 nọ a rease rai evaọ okọto ulogbo nọ a re se European Court of Human Rights anwọ ukpe 2000 ze, u re mu omai ẹro inọ uvumọ ohwo ọ rẹ sae da obọ Ọghẹnẹ ji hi.—Aiz. 54:17; se Aizaya 59:1.

14. Ẹvẹ ma be rọ ruẹ obọ Ọghẹnẹ evaọ usiuwoma ota mai gbe okugbe nọ ma be reawere riẹ?

¹⁴ Obufihọ Ọghẹnẹ ọvo ma be sae rọ ta usi uwoma na evaọ akpọ na soso. (Mat. 24:14; Iruẹru 1:8) U te no ere no, a rẹ jọ oria ofa ruẹ okugbe nọ ọ rrọ udevie idibo Ọghẹnẹ akpọ-soso nẹnẹ hẹ, enọ i no erẹwho sa-sa ze. Agbẹta nọ ahwo a be hae rọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ udevie rai.” (1 Kọr. 14:25) Enana kpobi yọ imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ idibo riẹ kpobi evaọ akpọ na soso. (Se Aizaya 66:14.) Rekọ, ẹvẹ kpahe omai omomọvo? Kọ whọ be ruẹ obọ Ọghẹnẹ evaọ uzuazọ ra?

15. Eme o rẹ whae ze ẹsejọ nọ ma gbẹ rọ ruẹ obọ Jihova vevẹ evaọ uzuazọ mai hi?

¹⁵ Eware jọ vẹ e rẹ sae whae ze nọ ma gbẹ rọ ruẹ obọ Ọghẹnẹ vevẹ evaọ iruẹru mai hi? Ebẹbẹ uzuazọ e sae wọ ruru omai. O tẹ via enẹ, oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ omai no evaọ okenọ u kpemu o sae thọrọ omai ẹro. Okenọ Jezibẹl ovie-aye na ọ ta kẹ Elaeja nọ o ti kpei no, okioke yena, Elaeja ọ gbẹ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ thọe no ho evaọ okenọ u kpemu. Ebaibol na ọ ta nọ Elaeja “ọ tẹ yare re o whu.” (1 Iv. 19:1-4) Eme o hai ti fiobọhọ kẹ Elaeja oke yena? O gwọlọ nọ ọ rẹ rẹroso Jihova kẹ ọbọga.—1 Iv. 19:14-18.

16. Eme ma rẹ sai ru re ma ruẹ Ọghẹnẹ wọhọ epaọ Job?

¹⁶ Job ọ tẹrovi ebẹbẹ riẹ te epanọ ọ gbẹ jẹ sai ro rri eware epanọ Ọghẹnẹ o rri rai hi. (Job 42:3-6) Wọhọ Job, o sae jọnọ o  gwọlọ omodawọ mi omai re ma sae ruẹ obọ Ọghẹnẹ nọ o rrọ iruo evaọ uzuazọ mai. Ẹvẹ ma sai ro ru onana? Ma te bi se Ebaibol na, o gwọlọ nọ ma re roro didi kpahe epanọ oria ikere nọ ma se u ro wobọ kugbe uyero mai. Enẹ ma te rọ ruẹ obufihọ Jihova evaọ uzuazọ mai ziezi, je vuhumu nọ ọ ginẹ rrọ kugbe omai. Wọhọ Job, onana u ve ti ru nọ ma te sae rọ ta nọ: “Mẹ rehọ ezọ mẹ yo kpahe owhẹ, rekọ enẹna ibiaro mẹ e ruẹ owhẹ no.”

17, 18. (a) Idhere sa-sa vẹ ma sae rọ ruẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai? (b) Kẹ oriruo nọ o dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o bi ro fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ.

¹⁷ Ẹvẹ ma sae rọ ruẹ obọ Jihova? Joma ta kpahe iriruo jọ: Ẹsejọhọ o rrọ owhẹ oma nọ, Ọghẹnẹ ọ kpọ eware jabọ nọ whọ sae rọ riẹ uzẹme na. Kọ u wo ẹdẹjọ nọ who yo ẹme jọ nọ a ru evaọ obọ ewuhrẹ kẹsena whọ tẹ ta nọ: “Nwanọ oware nọ mẹ gwọlọ ona”? Hayo whọ sai roro kpahe okejọ nọ Ọghẹnẹ ọ kuyo olẹ ra jọ. O sae jẹ jọ okejọ nọ whọ ma omaa inọ who re ru iruo odibọgba ra kẹre jẹ ruẹ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ owhẹ le utee nana tobọ. Hayo kọ o sae jọnọ who siobọno iruo ra hayo okọ nọ whọ jẹ kọ fiki iruo Uvie na jẹ ruẹ epanọ eyaa Ọghẹnẹ nana i ro rugba kẹ owhẹ inọ: “Me ti gbabọkẹ owhẹ vievie he”? (Hib. 13:5) Ma tẹ jaja aro vi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, ma rẹ sae ruẹ idhere sa-sa nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ omai no.

¹⁸ Oniọvo-ọmọtẹ mai jọ nọ a re se Sarah evaọ obọ Kenya ọ ta nọ: “Mẹ lẹ kpahe ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol mẹ jọ nọ me roro nọ o bi se uwuhrẹ Ebaibol riẹ gboja ha. Mẹ jọ olẹ mẹ na nọ mi Jihova sọ mẹ rẹ dhugbẹ siọ uwuhrẹ na ba. Nọ mẹ nwane ta nọ ‘Ami’ no, ifonu mẹ o te do. Ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol na o se omẹ be nọ sọ ọ sai lele omẹ kpohọ ewuhrẹ! U gbe omẹ unu gaga!” Who te muẹrohọ ziezi, whọ sae ruẹ idhere sa-sa nọ Ọghẹnẹ o bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ uzuazọ re. Oniọvo-ọmọtẹ ọfa nọ a re se Rhonna evaọ obọ Asia ọ ta nọ: “Re ohwo ọ sai muẹrohọ epanọ Jihova ọ be rọ kpọe evaọ uzuazọ, o dina gwọlọ orimuo. Rekọ whọ tẹ sai wo orimuo nọ o gwọlọ, oghẹrẹ nọ who ti ro muẹrohọ ọdawẹ nọ Jihova o wo kẹ omai u ti gbe owhẹ unu!”

19. Re ma sae jọ usu ahwo nọ a rẹ ruẹ Ọghẹnẹ, eme ọfa o gwọlọ?

¹⁹ Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ udu rai o rrọ fuafo, keme a te ruẹ Ọghẹnẹ.” (Mat. 5:8) Ẹvẹ ‘udu mai o sae rọ jọ fuafo’? O gwọlọ nọ ma rẹ jọ fuafo evaọ obeva jẹ whaha ekpehre uruemu kpobi. (Se 2 Ahwo Kọrint 4:2.) Nọ ma bi ru usu mai kugbe Ọghẹnẹ ga je bi ru iruemu ezi ẹsikpobi na, ma bi fi omamai họ usu ahwo nọ a rẹ sae ruẹ Ọghẹnẹ. Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe oware nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ruẹ obọ Jihova evaọ uzuazọ mai vi epaọ anwẹdẹ kpobi, oyehọ ẹrọwọ mai.