1. Ẹvẹ ẹrọwọ o wuzou te? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

KỌ WHỌ nọ omara no ẹdẹjọ inọ, ‘Kọ mẹ yọ oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ te gwọlọ siwi evaọ etoke uye ulogbo na, jẹ zọ ruọ akpọ ọkpokpọ nọ ọ ya eyaa riẹ na?’ Uzẹme riẹ họ, u wo eware buobu nọ e rẹ sae lẹliẹ Jihova siwi ohwo, rekọ Pọl ukọ na ọ fodẹ ojọ nọ u wuzou gaga inọ: “Ababọ ẹrọwọ ohwo ọ rẹ sai ru Ọghẹnẹ eva were ziezi hi.” (Hib. 11:6) Ma sai roro nọ onana o bẹ hẹ, rekọ uzẹme na họ, “orọnikọ ahwo kpobi a wo ẹrọwọ họ.” (2 Tẹs. 3:2) Eme nana i fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ u gine wuzou gaga re ma daoma wo ẹrọwọ.

2, 3. (a) Eme ma wuhrẹ no ẹme Pita ze kpahe epanọ ẹrọwọ o wuzou te? (b) Enọ vẹ ma be te ta kpahe na?

² Pita ukọ na o si iroro mai kpohọ epanọ ẹrọwọ o wuzou te okenọ ọ fodẹ ẹrọwọ “nọ a dawo no” inọ o sae “wha ajiri gbe oruaro gbe orro ze evaọ oke edhesẹvia Jesu Kristi.” (Se 1 Pita 1:7.) Nọ etoke uye ulogbo na u si kẹle gaga no na, kọ ma gbẹ gwọlọ wo oghẹrẹ ẹrọwọ nọ Ovie oruaro mai na o ti jiri evaọ okenọ o te dhesẹ oma via no? Ababọ avro, ma gwọlọ jọ “oghẹrẹ ahwo nọ a wo ẹrọwọ nọ o re siwi uzuazọ mai.” (Hib. 10:39) Fikiere, ajọ ma lẹ wọhọ ọzae nọ ọ ta kẹ Jesu nọ: “Fiobọhọ kẹ omẹ evaọ abọ nọ mẹ jọ gwọlọ ẹrọwọ!” (Mak  9:24) Oma o sae jẹ wọ omai ta ọkpọ ẹme ikọ Jesu nọ e ta nọ: “Tua ẹrọwọ mai.”—Luk 17:5.

³ Nọ o rọnọ ma gbẹ gwọlọ ẹrọwọ na, enọ jọ e romavia. Ẹvẹ ma sai ro wo ẹrọwọ? Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ via nọ ma wo ẹrọwọ? Eme ọ kẹ omai imuẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te kuyo olẹ mai nọ ma tẹ yare nọ ọ tua ẹrọwọ mai?

4. Oriruo amono e rẹ sae wọ omai bọ ẹrọwọ mai ga?

⁴ Nọ orọnọ “eware kpobi nọ a kere fihọ otọ anwẹdẹ na a kere ai re ma wuhrẹ no ai ze” na, ma rẹ sai wuhrẹ eware sa-sa nọ ma te se kpahe oriruo idibo Ọghẹnẹ nọ i wo ẹrọwọ buobu nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. (Rom 15:4) Ma te se kpahe ahwo wọhọ Abraham, Sera, Aiziki, Jekọp, Mosis, Rehab, Gidiọn, Berak, gbe amọfa buobu, oma o rẹ sae wọ omai kiẹ ẹrọwọ mai riwi. (Hib. 11:32-35) U te no ere no, ma te se ikuigbe inievo jọ evaọ oke mai na nọ i wo ẹrọwọ ziezi, o rẹ sai ru nọ ma rẹ rọ daoma bọ ẹrọwọ mai ga re. *

5. Ẹvẹ Elaeja o ro dhesẹ via nọ o wo ẹrọwọ ọgaga, kọ eme oriruo riẹ ọ rẹ wọ omai roro kpahe omamai?

⁵ Odibo Ọghẹnẹ jọ nọ a gbiku riẹ fihọ Ebaibol na họ, Elaeja ọruẹaro na. Roro kpahe eware jọ nọ e via kẹe nọ ọ jọ dhesẹ via nọ o fi eva riẹ kpobi họ Jihova. Okenọ Elaeja ọ vuẹ Ehab ovie na nọ Jihova ọ gbẹ te rọ oso ze he evaọ etoke jọ, ọ ta ẹme na kẹe ududu inọ: “Nọ ỌNOWO na . . . ọ rọ na, ewhrọwhrọ hayo oso e rẹ jọ ikpe nana ha, ajokpa kiyọ u no unu mẹ ze.” (1 Iv. 17:1) Ofariẹ, Elaeja o wo imuẹro inọ Jihova ọ te rẹrote ei gbe amọfa evaọ etoke nana nọ oso ọ te rọ rrọ họ na. (1 Iv. 17:4, 5, 13, 14) Oke ofa o jariẹ re nọ Elaeja o fievahọ nọ Jihova ọ sae kpare ọmọ jọ nọ o whu zihe ziọ uzuazọ. (1 Iv. 17:21) Evaọ oke ofa jọ re, avro ọ jariẹ udu vievie he sọ Jihova ọ te sai vi erae ze te mahe idhe riẹ evaọ Ugbehru Kamẹl. (1 Iv. 18:24, 37) Nọ okenọ Jihova o fihọ nọ ọ te rọ wariẹ ru oso rrọ u te no, Elaeja ọ ta kẹ Ehab nọ, “nya kpobọ ehru re whọ re da; keme edo oso ọ be tha” dede nọ ọ re te ruẹ oka oso ho. (1 Iv. 18:41) Kọ ikuigbe itienana i gbe bi ru omai kiẹ omamai riwi sọ ma wo ẹrọwọ nọ ọ ga te ere?

6. Re ma sai wo ẹrọwọ, eme o gwọlọ nọ ma rẹ yare Jihova?

⁶ Ma sae rọ ẹgba obọmai wo ẹrọwọ họ. Ẹrọwọ yọ abọjọ ubi ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ. (Gal. 5:22) Fikiere, u fo nọ ma re ru lele uthubro Jesu re ma hae lẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ kẹ omai ẹzi riẹ, keme Jesu ọ kẹ omai imuẹro nọ Ọsẹ na ọ te rọ “ẹzi ọfuafo kẹ enọ e be yare iẹe.”—Luk 11:13.

7. Kẹ oriruo epanọ ma sai ro ru ẹrọwọ mai ga.

⁷ Nọ ma te wo ẹrọwọ no, o gwọlọ nọ ma rẹ bọe ga noke toke. Ẹrọwọ mai ọ wọhọ erae nọ a rọ ire kokohọ. Nọ a te koko erae na họ obọ, e rẹ ware gidi gidi. Rekọ a gbe ru oware ovo kpahe erae na ha, nọ oke o be nyaharo na e vẹ te to zihe ruọ iwowo-erae, yọ a tẹ nyasiọ ae ba vi ere, i ve zihe ruọ enwo gheghe nọ o dhẹ no. Evaọ abọdekọ riẹ, a tẹ be hai fi ire họ erae na noke toke, o rẹ sai ru nọ erae na i gbe ro fu hu. Epọvo na re, ma tẹ be hai wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ noke toke, ẹrọwọ mai ọ rẹ sae jọ gaga ẹsikpobi. Ma tẹ be hai wuhrẹ Ebaibol na kokodo, o rẹ sai ru omai wo uyoyou ulogbo kẹ Jihova nọ o  wo eme nọ e rrọ eva riẹ, onana u ve ti fiobọhọ tua ẹrọwọ mai.

8. Eme o re fiobọhọ kẹ omai wo ẹrọwọ jẹ bọe ga?

⁸ Eme ọfa whọ rẹ sai ru re who wo ẹrọwọ jẹ hae bọe ga? Who du ta nọ eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol na ze taure whọ tẹ te họ-ame i te kẹ owhẹ no ho. (Hib. 6:1, 2) Muẹrohọ eruẹaruẹ Ebaibol sa-sa nọ i rugba no keme onana o rẹ sai ru owhẹ wo ẹrọwọ. Whọ sae jẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ wawo omara sọ ẹrọwọ ra o bi ru owhẹ dhesẹ iruemu nọ a rẹro riẹ mi ahwo nọ a wo ẹrọwọ ọgaga.—Se Jemis 1:25; 2:24, 26.

9, 10. Ẹvẹ eware nana e sae rọ bọ ẹrọwọ mai ga: (a) emamọ usu? (b) iwuhrẹ ukoko? (c) usiuwoma ota?

⁹ Pọl ukọ na ọ ta kẹ ibe Ileleikristi riẹ nọ a sae “tuduhọ ohwohwo awọ ẹkwoma ẹrọwọ ohwohwo.” (Rom 1:12) Nọ ma be hai kuomagbe ibe Ileleikristi mai na, ma sae bọ ẹrọwọ ohwohwo ga, maero nọ ma tẹ rrọ kugbe inievo nọ e rehọ uruemu rai dhesẹ epanọ ẹrọwọ rai nọ “a dawo” no ọ ga te. (Jem. 1:3) Ekpehru usu o re whrehe ẹrọwọ ohwo, rekọ emamọ usu o rẹ bọe ga. (1 Kọr. 15:33) Onana yọ ẹjiroro jọ nọ a rọ kẹ omai ohrẹ inọ ma hai gbabọkẹ “omakokohọ mai” hi, ukpoye ma hae “tuduhọ ohwohwo awọ.” (Se Hibru 10:24, 25.) Ẹjiroro ọfa họ, eware nọ ma be hai wuhrẹ evaọ eria omakugbe mai i re fiobọhọ bọ ẹrọwọ mai ga. Onana o rọwokugbe ẹme Pọl ukọ na, inọ: “Ẹme nọ ohwo o yo oye u re ru ei wo ẹrọwọ.” (Rom 10:17) Kọ ma rehọ iwuhrẹ enya ẹsikpobi wọhọ abọjọ uzuazọ mai?

¹⁰ Ma tẹ be hae ta usi uwoma na kẹ amọfa, orọnikọ ma re fiobọhọ kẹ ai wo ẹrọwọ ọvo ho rekọ u re ru ẹrọwọ mai ga re. Wọhọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ma wuhrẹ epanọ ma re ro fi ẹrọwọ họ Jihova jẹ ta usi uwoma na ududu evaọ otọ uyero kpobi.—Iruẹru 4:17-20; 13:46.

11. Ẹvẹ Joshua avọ Kelẹb a ro wo ẹrọwọ ọgaga, kọ ẹvẹ ma sae rọ jọ wọhọ ae omarai?

¹¹ Nọ ma bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai evaọ uzuazọ gbe epanọ ọ be rọ kuyo elẹ mai na, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga. Ere o via kẹ Kelẹb avọ Joshua. A fi ẹrọwọ họ Jihova evaọ okenọ a nyai rri Ẹkwotọ Eyaa na. Rekọ, nọ a ruẹ epanọ Jihova ọ jẹ rọ kpọ ae evaọ uzuazọ, ẹrọwọ rai o te je dhe ẹgẹga. Agbẹta nọ Joshua ọ rọ ta kẹ emọ Izrẹl avọ udu inọ: “Eware iwoma kpobi nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ yeya kẹ owhai na o ru rai gba re.” Kẹsena o te fibae nọ: “Fikiere enẹna wha dhozọ ỌNOWO na, wha gọ e uvi ẹgọ eva orọwọ. . . . Rọ kẹ omẹ avọ uwou mẹ ỌNOWO na ma rẹ gọ.” (Jos. 23:14; 24:14, 15) Nọ ma be rọ ẹro ruẹ ewoma Jihova na, ma rẹ sai wo imuẹro gbe ọtamuo ọvona re.—Ol. 34:8.

12. Eme Jemis olele na o dhesẹ nọ a rẹ rọ riẹ sọ ohwo o wo ẹrọwọ?

¹² Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ via nọ ma gine wo ẹrọwọ? Jemis olele na ọ kuyo onọ nana nọ ọ ta nọ: “Mẹ te rọ iruo mẹ dhesẹ via kẹ owhẹ nọ me wo ẹrọwọ.” (Jem. 2:18) Iruẹru mai i re dhesẹ nọ ma wo uvi ẹrọwọ. Joma ta kpahe iriruo jọ.

13. Ẹvẹ iruo usiuwoma ota na o rọ rrọ obọdẹ edhere nọ ma re ro dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ?

¹³ Iruo usiuwoma ota na nọ ohwo ọ rẹ jọ wobọ yọ obọdẹ edhere jọ nọ o re ro dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ. Fikieme o rọ rrọ ere? O rrọ ere keme, nọ ma tẹ be jọ iruo nana wobọ, kiyọ ma wo ẹrọwọ inọ Ọghẹnẹ o fi oke họ no nọ ọ te rọ raha uyerakpọ nana, yọ u mu omai ẹro nọ o “te raha oke he.” (Hab. 2:3) Oware jọ nọ ma re ro vuhu epanọ ẹrọwọ mai ọ ga te họ, oghẹrẹ  nọ ma be jọ iruo usiuwoma ota na wobọ te. Kọ ma bi ru utho ẹgba mai kpobi, be tubẹ gwọlọ idhere nọ ma sai ro ru iruo odibọgba mai kẹre? (2 Kọr. 13:5) Avro ọ riẹ hẹ, unu nọ ma re ro “whowho via kẹ amọfa re [ma] wo esiwo” yọ obọdẹ edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma gine wo ẹrọwọ.—Se Ahwo Rom 10:10.

14, 15. (a) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹvia evaọ iruẹru uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ mai inọ ma wo ẹrọwọ? (b) Kẹ oriruo ohwo jọ nọ o dhesẹvia nọ o wo ẹrọwọ ọgaga.

¹⁴ Ma re je dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ nọ ma bi lele ebẹbẹ ikẹdẹ kẹdẹ muabọ na. O tẹ make rọnọ ma rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ẹyao, udu nọ u re whrehe omai, ọkora, uvuhu, hayo ebẹbẹ efa, ma wo imuẹro nọ Jihova avọ Ọmọ riẹ a ti fiobọhọ kẹ omai evaọ “okenọ ma tẹ gwọlọ obufihọ.” (Hib. 4:16) U re dhesẹ nọ ma wo evaifihọ itieye nọ ma tẹ be hae lẹ se Jihova kẹ obufihọ evaọ eware nọ i wobọ kugbe egagọ riẹ hẹ. Jesu ọ ta nọ ma rẹ sae lẹ kẹ ẹgwọlọ ugboma mai, onọ u kugbe “emu okpẹdoke mai kẹdẹ kẹdẹ.” (Luk 11:3) Ikuigbe Ebaibol e kẹ omai imuẹro nọ Jihova ọ rẹ sae rẹrote ẹgwọlọ mai. Evaọ etoke jọ nọ oria kpobi o rọ ya fia evaọ Izrẹl fiki oso nọ ọ jẹ rrọ họ, Jihova ọ rọ emu gbe ame kuọ Elaeja. “Ekọlọbe e tẹ jẹ wọ ebrẹdi gbe ekẹ-erao ro se ei te ohiohiẹ te owọwọ; ọ vẹ jọ eva oko na da ame,” wọhọ epanọ Jihova ọ ta. (1 Iv. 17:3-6) Ma wo ẹrọwọ nọ Jihova ọ sae kpọ eware evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro wo ẹgwọlọ mai tobọ.

¹⁵ Ma wo evaifihọ nọ ma tẹ be hai fi izi Ebaibol hiruo, u re fiobọhọ kẹ omai ruẹ emu okpẹdoke mai. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Rebecca nọ o wo ọzae no evaọ obọ Asia ọ ruẹ nọ onana ginọ uzẹme. Tei te ahwo uviuwou riẹ a fi ẹme nọ ọ rrọ Matiu 6:33 gbe Itẹ 10:4 họ iruo ẹkwoma iruo Uvie na nọ a rọ karo gbe obọ nọ a bi kruga evaọ iruo rai. Rebecca ọ ta nọ u wo okejọ nọ ọzae riẹ o muẹrohọ nọ iruo riẹ i bi ti kpomahọ usu nọ uviuwou na u wo kugbe Jihova yoyoma, fikiere o te no iruo na. Dede na, a wo emọ ene nọ a be rẹrote. Rebecca ọ ta nọ: “Ma tẹ jẹ hae zẹ enuawere. Evaọ ikpe buobu nọ ma jẹ rọ  rehọ edhere otiọna rẹrote omamai na, ma ruẹ nọ Jihova ọ nyasiọ omai ba ha. Ohọo u kpe omai ẹdẹvo ho.” Kọ whọ sai dhesẹvia no okejọ inọ who wo evaifihọ nọ Ebaibol na o wo ekpọvio nọ e mai woma?

16. Eme u re noi ze nọ ma te fievahọ Ọghẹnẹ?

¹⁶ Ajọ ma roro vievie he inọ ma te ru lele ọkpọvio Ọghẹnẹ ẹsejọhọ eware i ti woma kẹ omai hi. Nọ Pọl ukọ na ọ jẹ wariẹ ẹme Habakuk, o kere nọ: “Fiki ẹrọwọ ohwo okiẹrẹe o ti ro wo uzuazọ.” (Gal. 3:11; Hab. 2:4) Fikiere, u wuzou gaga inọ ma re fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ, Ọnọ ọ rẹ sai gine fiobọhọ kẹ omai. Pọl ọ kareghẹhọ omai nọ Ọghẹnẹ “ọ rẹ sae rehọ ogaga riẹ nọ u bi ru iruo evaọ oma mai ru eware buobu gbidigbidi kẹ omai vi eware kpobi nọ ma yare hayo nọ ma roro.” (Ẹf. 3:20) Idibo Jihova a rẹ dawo ẹgba rai kpobi re a sai ru oreva Ọghẹnẹ, rekọ fikinọ a riẹ nọ u wo umuo nọ a rẹ sai ru te, a fievahọ Jihova nọ ọ te ghale utho nọ a sai ru. Kọ eva e gbẹ be were omai nọ Ọghẹnẹ mai ọ rrọ kugbe omai?

17. (a) Ẹvẹ a rọ kuyo olẹ ikọ Jesu okenọ a lẹ nọ a tua ẹrọwọ rai? (b) Fikieme ma sai ro rẹro nọ a te kuyo olẹ mai nọ ma tẹ lẹ nọ a tua ẹrọwọ mai?

¹⁷ Nọ ma wuhrẹ eware buobu no na, ẹsejọhọ ma ti wo ọkpọ iroro ikọ Jesu nọ e yare riẹ nọ: “Tua ẹrọwọ mai.” (Luk 17:5) A kuyo olẹ rai evaọ Pẹntikọst 33 C.E., okenọ ẹzi ọfuafo na o te ai obọ, onọ u ru nọ a ro wo otoriẹ ẹjiroro Ọghẹnẹ didi. Onana o bọ ẹrọwọ rai ga. U te ru nọ a rọ ruabọhọ iruo usiuwoma ota na vi epaọ anwẹdẹ kpobi. (Kọl. 1:23) Kọ ma sai rẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te kuyo olẹ mai nọ ma tẹ yare nọ ọ tua ẹrọwọ mai? Ebaibol ọ ta nọ ma sai wo imuẹro itieye nọ ma tẹ “yare [oware] nọ o rọwokugbe oreva riẹ.”—1 Jọn 5:14.

18. Ẹvẹ Jihova ọ rẹ rọ ghale ahwo nọ a wo ẹrọwọ?

¹⁸ O rrọ vevẹ, ahwo nọ a fi eva rai kpobi họ Jihova a rẹ were iẹe. Jihova ọ te kuyo olẹ mai nọ ma tẹ yare nọ ọ tua ẹrọwọ mai, yọ ẹrọwọ mai o ti dhe ẹgẹga, onọ u ti ru nọ ma ti ro “te kẹ Uvie Ọghẹnẹ.”—2 Tẹs. 1:3, 5.