1, 2. (a) Eme esẹgbini a rẹ ruawa riẹ nọ emọ rai a tẹ rrọ izoge? (b) Idhere vẹ emọ Ileleikristi a sai ro wo ẹnyaharo evaọ oke izoge rai?

A RẸ kake ruẹ oware nọ o rẹ kẹ esẹgbini Ileleikristi evawere te ugheriwo emọ rai nọ e be họ-ame he. Berenice nọ emọ ene riẹ e họ-ame taure a te ti te ikpe 14 ọ ta nọ: “A rẹ ruẹ unu gbiku oghọghọ nọ o jọ omai udu hu. Eva e were omai gaga inọ emọ mai a salọ nọ a rẹ gọ Jihova.” O fibae nọ: “Rekọ ma riẹ re inọ, nọ emọ mai a gbẹ rrọ izoge na, a te rẹriẹ ovao dhe ise-abọ buobu.” Otẹrọnọ ọmọ ra yọ uzoge, ẹsejọhọ who ti wo otoriẹ oware nọ Berenice ọ jẹ ruawa riẹ na.

² Ọbo-imu jọ nọ o wuhrẹ kpahe ẹvori na o vuhumu inọ oke uzoge o rẹ sae jọ oke obẹbẹ kẹ esẹgbini gbe izoge na omarai, ghele na ọ ta nọ: “Oke uzoge yọ oke nọ a re ro ru ‘ugberuo’ hayo eware ‘igheghẹ’ hẹ. Onana yọ obọdẹ okenọ ohwo ọ rẹ rọ kpako evaọ iroro, kuomagbe ahwo, je roro ku hayo ru eware ekpokpọ sa-sa.” Nọ emọ ra a gbẹ rrọ izoge na, a rẹ sai wo emamọ usu kugbe Jihova, fi itee họ evaọ iruo odibọgba na je le ai te obọ, fialoma ze kẹ iruo Uvie na nọ a be roma mudhe kẹ Jihova je ru lele eyaa omauromudhe rai na. A te ruẹ nọ oke uzoge yọ obọdẹ oke nọ a re ro wo ẹnyaharo ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ o  jọ kẹ Jesu okenọ ọ jọ uzoge. (Se Luk 2:52.) Eme whẹ ọyewọ whọ rẹ sai ru evaọ etoke ikpe nana nọ e rẹ jọ bẹbẹ na? Roro kpahe epanọ Jesu o ro dhesẹ uyoyou, omaurokpotọ, gbe orimuo evaọ okenọ ọ kpako te ohwo no. Ẹvẹ iruemu nana e rẹ sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ ọmọ ra nọ ọ rrọ uzoge re ọ gọ Jihova?

3. Fikieme Jesu ọ sai ro se ikọ riẹ egbẹnyusu riẹ?

³ Jesu ọ jọ ogbẹnyusu oyoyou nọ o wo omaurokpotọ. (Se Jọn 15:15.) Evaọ oke Jesu, olori ọ rẹ vuẹ idibo riẹ eware ididi nọ i kiekpahe ọyomariẹ hẹ. Dede na, Jesu ọ jọ olori gbe ogbẹnyusu rọkẹ ikọ riẹ nọ i wo ẹrọwọ. Ọ jẹ hae raha oke kugbe ai, lele ai ta kpahe eware nọ e be kẹe uye, gaviezọ kẹ ae nọ a tẹ be ta oware nọ o rrọ udu rai. (Mak 6:30-32) Emamọ ẹmeọta kugbe nana u ru nọ Jesu avọ ikọ riẹ a rọ jọ egbẹnyusu ekpekpe, o tẹ jẹ ruẹrẹ ae họ kẹ ewha-iruo nọ a ti wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ.

4. Ẹvẹ whọ sae rọ jọ ogbẹnyusu emọ ra jẹ jọ ọsẹ hayo oni nọ whọ rrọ na ghele? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁴ Ọsẹ jọ nọ a re se Michael nọ o wo emọ ivẹ ọ ta nọ: “Uzẹme o rrọ inọ mai esẹgbini ma sae jọ ehwa emọ mai hi, rekọ ma sae jọ egbẹnyusu rai.” Egbẹnyusu a rẹ jọ kugbe ẹsibuobu. Lẹ, re who je roro sọ whọ sai ru inwene jọ kpahe iruo ra gbe iruẹru ra efa re whọ sae ruẹ oke nọ whọ rẹ rọ jọ kugbe emọ ra ziezi. Egbẹnyusu a re je wo isiuru kpahe oghẹrẹ eware evona. Fikiere, daoma re eware nọ e rẹ were ọmọ ra e were owhẹ re, wọhọ oghẹrẹ ile, ifimu, hayo erozaha nọ e rẹ were iẹe. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Ilaria evaọ obọ Italy ọ ta nọ: “Ọsẹgboni mẹ a daoma wo isiuru kpahe ile nọ mẹ rẹ gaviezọ kẹ. Ọsẹ mẹ o te zihe ruọ ogbẹnyusu ezi mẹ, yọ onana u ru nọ mẹ jẹ sae rọ vuẹe oware kpobi nọ o be kẹ omẹ uye.” Who te ru omara họ ogbẹnyusu emọ ra nọ e rrọ izoge je fiobọhọ kẹ ae wo usu ‘kugbe ỌNOWO’ na, onana u dhesẹ hẹ inọ who no ọsẹ hayo oni nọ whọ rrọ no. (Ol. 25:14) Evaọ abọdekọ riẹ, u re dhesẹ nọ who you rai je wo adhẹẹ kẹ ae, yọ onana u re ru nọ a rẹ sae rọ nyabru owhẹ ze lọlọhọ. U ve ti ru nọ a te hae rọ vuẹ owhẹ oware kpobi nọ o be kẹ ae uye.

5. Ẹvẹ Jesu o ro fiobọhọ kẹ ilele riẹ wo oghọghọ nọ u re noi ze nọ ohwo o te bi wobọ ziezi evaọ egagọ Jihova?

⁵ Jesu ọ gwọlọ nọ ilele riẹ nọ e rrọ egbẹnyusu riẹ na a wo oghọghọ nọ u re noi ze nọ ohwo o te bi wobọ ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Fikiere, ọ jẹ hae gwọlọ nọ a rọ ajọwha ru iruo Uvie na. Jesu ọ ginẹ gwọlọ nọ a rọ ọwhọ ta usiuwoma na je wuhrẹ amọfa re a zihe ruọ ilele riẹ. Yọ ọ rọ edhere oyoyou ta kẹ ilele riẹ nọ o ti fiobọhọ kẹ ae kparobọ evaọ iruo na.—Mat. 28:19, 20.

6, 7. Fikieme o rọ rrọ oware uyoyou re esẹgbini a wo omaa iruẹru egagọ Ọghẹnẹ kugbe emọ rai je ru lele iei?

⁶ Whọ gwọlọ nọ izoge ra a kruga ziezi evaọ ukoko na. Yọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ whọ rọ “ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova rọ yọrọ ae.” (Ẹf. 6:4) Fikiere, rehọ owha-iruo ọyewọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ owhẹ na ru eware kugbe emọ ra, eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, whọ suobọhọ nọ emọ ra a kpohọ isukulu keme whọ riẹ nọ onana u wuzou, yọ whọ gwọlọ ru oghẹrẹ kpobi nọ ewuhrẹ ọ sae rọ were ae. Epọvo na re, esẹgbini iyoyou a rẹ suobọhọ nọ emọ a wo erere no “ehrẹ Jihova” ze, enọ ma be hai yo evaọ obọ iwuhrẹ gbe etoke omakugbe mai efa. Fikinọ ewuhrẹ egagọ Ọghẹnẹ o wuzou gaga, daoma ru oghẹrẹ kpobi nọ emọ ra a re ro wo uyoyou kẹ  ewuhrẹ nana, gbe areghẹ nọ ewuhrẹ nana o re fiobọhọ kẹ ai wo. (Itẹ 24:14) Wọhọ epanọ Jesu o fiobọhọ kẹ ilele riẹ na, daoma fiobọhọ kẹ izoge ra re a sai ru iruo odibọgba rai ziezi. Ru ai wo isiuru kẹ iruo usiuwoma ota na ẹkwoma obọ nọ who re fihọ kẹ ai wo emamọ omaa usiuwoma ota, re a je ru lele iei.

⁷ Ẹvẹ emamọ omaa iruẹru egagọ Ọghẹnẹ nọ a re ru lele o sai ro fiobọhọ kẹ izoge? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Erin evaọ obọ South Africa ọ ta nọ: “Okenọ ma jọ emaha, mai emọ na ma jẹ hae go je gu inoma kpahe ewuhrẹ Ebaibol, iwuhrẹ ukoko, gbe usiuwoma ota. Ẹsejọ, ma jẹ hai keke aro fihọ ru oghẹrẹ eware jọ evaọ etoke ewuhrẹ uviuwou, re ma ruẹse kpama siọ iẹe ba. Rekọ ọsẹgboni mẹ a jẹ hae rọwo ho.” Erin o fibae nọ: “Onana u fiobọhọ kẹ omẹ riẹ epanọ a rẹ rọ talamu omaa. Mẹ gbẹ sai ru lele omaa mẹ jọ nọ u wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ fiki oware jọ, mẹ rẹ daoma wariẹ muhọ ababọ oke oraha. Me roro nọ mẹ hae te sai wo ọtamuo nana ha, ogbẹrọnọ ọsẹgboni mẹ a jẹ hae talamu omaa iruẹru rai nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ. Ogbẹrọnọ a jẹ hai ru lele ọtamuo rai hi, u mu omẹ ẹro nọ iwuhrẹ gbe iruẹru ukoko na efa e hai ti vo omẹ lọlọhọ enẹna.”

8. (a) Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ o wo ọnyaba? (b) Eme omaurokpotọ Jesu o lẹliẹ ilele riẹ ru?

⁸ Dede nọ Jesu ọ jọ gbagba, o vuhumu nọ o wo ọnyaba yọ ọ rẹroso Jihova. (Se Jọn 5:19.) Kọ omaurokpotọ Jesu u ru nọ ilele riẹ a gbe je ro wo adhẹe kẹe he? Ijo. Ukpoye, epanọ Jesu ọ rẹroso Jihova te, ere ilele riẹ a fievahọ iẹe te re. Uwhremu na a tẹ rọ aro kele omaurokpotọ Jesu.—Iruẹru 3:12, 13, 16.

9. Nọ whọ tẹ be hai wounu avọ omaurokpotọ je vuhu ọnyaba ra mu, ẹvẹ onana o sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra?

⁹ U wo eware buobu nọ ma rẹ sai ru hu, yọ wo ohẹriẹ no Jesu, ma gba ha. Eware buobu e rẹ thọ omai obọ. Riẹ nọ who wo ọnyaba jẹ hae rọwo ethobọ ra. (1 Jọn 1:8) Roro kpahe onana: Oghẹrẹ ọga iruo vẹ whọ rẹ mae kẹ adhẹẹ, ọnọ ọ rẹ rọwo ethobọ riẹ manikọ ọnọ ọ rẹ rọwo wounu hu? Uzoge ra ọ tẹ ruẹ nọ who re wounu nọ who te ruthọ, o sai ru ei wo adhẹe kẹ owhẹ vi epaọ anwẹdẹ. O sai je ru ei rọwo ethobọ riẹ. Oni emọ esa jọ nọ a re se Rosemary ọ ta nọ: “Ma jẹ hae rọwo ethobọ mai, onana u ru nọ emọ mai a jẹ hai ro horie eva kẹ omai nọ a te wo ẹbẹbẹ. Ma riẹ nọ eware kpobi ma rẹ sae kẹ iyo rai hi, fikiere ma wuhrẹ emọ mai oria nọ a rẹ jọ ruẹ ifue nọ e mai woma nọ a te wo ebẹbẹ. Oke kpobi nọ a gwọlọ obufihọ, ma jẹ hae rọ ebe ukoko na fiobọhọ kẹ ae, ma vẹ jẹ lẹ kugbe ai.”

10. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ omaurokpotọ ẹsibuobu nọ ọ jẹ hai jie uzi kẹ ilele riẹ?

¹⁰ Jesu o wo udu nọ o re ro jie izi kẹ ilele riẹ. Ghele na, ẹsibuobu ọ jẹ hae vuẹ ae ẹjiroro nọ o ro jie uzi kẹ ae. Wọhọ oriruo, orọnikọ ọ vuẹ ilele riẹ nọ a kake gwọlọ Uvie na gbe ẹrẹreokie Ọghẹnẹ ọvo ho, ukpoye o fibae nọ: “A ve ti fi eware efa nana kpobi ba kẹ owhai.” Nọ Jesu ọ ta nọ, “Wha siọ ahwo ẹdhọ ba eguo” no, ọ vuẹ rae ẹjiroro na inọ: “Re Ọghẹnẹ ọ gbẹ rọ owhai gu ẹdhọ họ; keme oghẹrẹ nọ wha bi ro gu ahwo ẹdhọ, a ti ro gu owhai ẹdhọ.”—Mat. 6:31–7:2.

11. Nọ u te fo, fikieme o rọ rrọ oware areghẹ re ọyewọ ọ fodẹ ẹjiroro nọ o ro fi uzi jọ họ?

¹¹ Oke kpobi nọ u fo, hae fodẹ ẹjiroro nọ who ro fi uzi jọ họ hayo jẹ oghẹrẹ iroro jọ. Uzoge o te wo otoriẹ iroro ra kpahe ẹme na, o te mae lẹliẹ iẹe rọ unevaze yoẹme kẹ owhẹ. Ọzae jọ nọ a re se Barry nọ ọ yọrọ  emọ ene ọ ta nọ: “Whọ tẹ be hae fodẹ ẹjiroro na, u re ru nọ izoge a re ro fievahọ owhẹ keme a rẹ ruẹ nọ iroro-ejẹ ra na i fo, orọnikọ who mu jiroro na ha.” Uzoge ọ be jẹ rọ ẹmẹrera kpako te ohwo no re evaọ “ẹgba iroro” riẹ. (Rom 12:1) Barry ọ ta re inọ: “O gwọlọ nọ izoge a re wuhrẹ epanọ a rẹ rọ jẹ emamọ iroro fiki ẹjiroro jọ, orọnikọ onosarai kpobi hi.” (Ol. 119:34) Whọ tẹ be hae rọ omaurokpotọ fodẹ ẹjiroro nọ whọ rọ jiroro jọ, u re ru uzoge ra riẹ nọ who vuhumu inọ ọ be kpako te ohwo no. U re je ru ei wuhrẹ epanọ ọ rẹ rọ rehọ “ẹgba iroro” riẹ jiroro kẹ omobọ riẹ.

12. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rehọ orimuo fiobọhọ kẹ Pita?

¹² Jesu o dhesẹ orimuo, yọ ọ jẹ hae riẹ abọ nọ ilele riẹ a jọ gwọlọ obufihọ. Wọhọ oriruo, emamọ eva Pita ọ rọ ta nọ Jesu o du rọ uye bẹ omariẹ hẹ, re Jesu ọ seba ewhu. Rekọ Jesu ọ riẹ nọ ororothọ ọ wọ Pita ta ẹme yena. Re Jesu o fiobọhọ kẹe avọ ikọ nọ i kiọkọ, ọ tẹ kẹ ae obọdẹ ohrẹ jọ, jẹ vuẹ ae enwoma nọ i re noi ze nọ ohwo o gbe wo ẹzi omolahiẹ hẹ gbe eghale nọ i re te enọ i wo ẹzi otiọye. (Mat. 16:21-27) Onana o lẹliẹ Pita vuhu ethobọ riẹ mu.—1 Pita 2:20, 21.

13, 14. (a) Eme o rẹ sai dhesẹ nọ ẹrọwọ ọmọ ra nọ ọ rrọ uzoge o muhọ ewhrehe no? (b) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ orimuo wo otoriẹ ọmọ ra je fiobọhọ kẹe?

¹³ Lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ orimuo nọ whọ sai ro wo otoriẹ abọ nọ uzoge ra ọ jọ gwọlọ obufihọ. (Ol. 32:8) Wọhọ oriruo, eme o rẹ sai dhesẹ nọ ẹrọwọ ọmọ ra o muhọ ewhrehe no? O sae jọnọ ọ gbẹ be wereva te epaọ ọsosuọ họ, ọ gbẹ be ta emamọ ẹme kpahe ibe Ileleikristi mai hi, yọ ọ gbẹ be rọwo ta eva riẹ kẹ owhẹ hẹ. O tẹ via ere, who du nwani ku ei họ nọ uzoge ra o mu uzuazọ agbava họ eyeri no ho, inọ ọ be thọ izi ilogbo jọ. * Evaọ abọdekọ riẹ, who du gbolaro kẹ eware oka itieye na ha, hayo kpairoro vrẹe he nọ ọ tẹ be hae gwọlọ jọ oriẹ sa, inọ ọ te kpako siọ uruemu nana ba.

¹⁴ Wọhọ Jesu, rọ edhere owowou nọ enọ avọ adhẹẹ. Wọhọ oriruo, nọ ohwo o te  bi si ame no ozae ze gidi gidi, ame jọ o re whẹ kufiẹ. Epọvo na re, whọ tẹ be rọ enọ zere uzoge ra, o sae whae ze nọ whọ gbẹ rọ riẹ oware nọ o rrọ iẹe eva ha. (Se Itẹ 20:5.) Ilaria nọ ma wariẹ ẹme riẹ ẹsejọ na ọ ta nọ: “Okenọ mẹ jọ uzoge, u wo oke jọ nọ mẹ riẹ onọ me re ru hu, sọ mẹ rẹ roma kẹ iruẹru ukoko na hayo raha oke mẹ kugbe ibe emọ eklase mẹ. Iroro onana e jẹ hae kẹ omẹ ọkora, yọ ọsẹgboni mẹ a muẹrohọ nọ oware jọ o be kẹ omẹ uye. Owọwọ ẹdẹjọ, a tẹ ta nọ a muẹrohọ nọ mẹ rrọ ọkọkora, jẹ nọ omẹ oware nọ o be kẹ omẹ uye. Me te muhọ ẹviẹ, vuẹ ae oware nọ o be via kẹ omẹ, jẹ yare obufihọ. Kẹsena a tẹ gbalọ omẹ, vuẹ omẹ nọ a wo otoriẹ ẹbẹbẹ mẹ na, jẹ ta nọ a ti fiobọhọ kẹ omẹ.” O raha oke he, ọsẹgboni Ilaria a te je fiobọhọ kẹe wo emamọ egbẹnyusu evaọ ukoko na.

15. Ta epanọ Jesu o ro dhesẹ orimuo evaọ oghẹrẹ nọ o yerikugbe amọfa.

¹⁵ Jesu o dhesẹ orimuo evaọ abọ ọfa jọ re, o muẹrohọ oria nọ ilele riẹ a jọ gwọlọ obufihọ gbe oria nọ a be jọ riẹ ru. Wọhọ oriruo, okenọ Nataniẹl o yo nọ Jesu o no obọ Nazarẹt ze, ọ ta nọ: “Kọ oware uwoma jọ o sai no Nazarẹt ze?” (Jọn 1:46) Ẹvẹ ẹme nana nọ Nataniẹl ọ ta na ọ hae te lẹliẹ owhẹ rri rie? Kọ wọhọ ohwo nọ ọ rẹ jọ oria hayo oma omọfa ruẹ oware uwoma ha? Nọ ọ rẹ jọ emu bruoziẹ ohwo? Manikọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ họ? Jesu o dhesẹ orimuo, ọ tẹrovi ewoma evaọ oma Nataniẹl. Jesu o se rie “ohwo Izrẹl dẹẹ ọnọ eviẹhọ e rrọ oma ha.” (Jọn 1:47) Jesu ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ amọfa udu, yọ ọ rọ ẹgba nana rri gwọlọ ewoma evaọ oma amọfa.

16. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ọmọ ra nọ ọ rrọ uzoge wo emamọ iruemu?

¹⁶ Whọ sae riẹ oware nọ o rrọ udu omọfa ha, rekọ whọ sai dhesẹ orimuo avọ obufihọ Ọghẹnẹ. Kọ whọ te rọ okẹ nana rri gwọlọ ewoma ọmọ ra nọ ọ rrọ uzoge? Uvumọ ohwo ọ gwọlọ nọ a sei “ọgbuthu” hu. Who mu odẹ kẹ ọmọ ra ha inọ “ọmọ aghẹmeeyo” hayo “okpeke” makọ evaọ udu ra dede. O tẹ make rọnọ ẹbẹbẹ jọ ọ gbẹ be kẹ uzoge ra uye, ru ei riẹ nọ who muẹrohọ inọ ọ be daoma epanọ o re ro siobọno uruemu na, yọ ọ ginẹ gwọlọ ru oware uwoma. Muẹrohọ abọ nọ ọ be jọ wo ẹnyaharo je jiri ei. Hae kẹe ewha-iruo nọ o tẹ lọhọ re whọ rọ ere fiobọhọ kẹe wo emamọ iruemu. Jesu o ru ere kẹ ilele riẹ. Oware wọhọ ukpe ovo gbe ubro o ruemu rono okenọ ọ rọ ruẹ Nataniẹl (ọnọ a jẹ hai se Batolomio) no, Jesu ọ tẹ salọ iẹe re ọ jọ omọvo ikọ riẹ. Yọ Nataniẹl ọ jọ Oleleikristi nọ o wo ajọwha. (Luk 6:13, 14; Iruẹru 1:13, 14) Ujiro gbe uduotahawọ ra u ti fiobọhọ kẹ ọmọ ra riẹ nọ ọyomariẹ yọ Oleleikristi nọ Jihova ọ sai ro ruiruo, orọnikọ ofogori hi.

17, 18. Eme o rẹ sai noi ze nọ whọ tẹ be daoma ẹsikpobi wuhrẹ emọ ra re a gọ Jihova?

¹⁷ Nọ whọ be yọrọ emọ ra na, ẹsejọhọ oma o sae jọ owhẹ wọhọ epanọ oma o jọ Pọl ukọ na, ọnọ ọ jọ wọhọ ọsẹ kẹ idibo Ọghẹnẹ buobu. Ọ rẹriẹ ovao dhe “uye gbe ẹrova” fiki “epanọ uyoyou nọ [o] wo” kẹ ibe Ileleikristi nọ e jọ wọhọ emọ kẹe evaọ obọ Kọrint “o ga te.” (2 Kọr. 2:4; 1 Kọr. 4:15) Victor nọ ọ yọrọ emezae ivẹ gbe ọmọtẹ ọvo ọ ta nọ: “O lọhọ vievie he evaọ okenọ a jọ uzoge. Ghele na, evawere nọ ma je wo u vi ebẹbẹ nọ ma rẹriẹ ovao dhe oke yena. Avọ obufihọ Jihova, ma sae wo usu okpekpe kugbe emọ mai.”

¹⁸ Gbẹ daoma ruẹ nọ who wuhrẹ emọ ra re a gọ Jihova. Nọ who bi dhesẹ nọ who you rai gaga na, who ti wo oghọghọ ulogbo nọ whọ te ruẹ nọ emọ ra a dikihẹ ga evaọ uzẹme na, jẹ rrọ usu emọ Ileleikristi nọ e “gbẹ be nya evaọ uzẹme na.”—3 Jọn 4.