ANWỌ ikpe buobu ze na, a wariẹ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures Oyibo na fa unuẹse buobu no, rekọ ọrọ ukpe 2013 na a mae jọ ru inwene. Wọhọ oriruo, a tẹ ghale eme Oyibo nọ a rọ fa erọ anwẹdẹ na kpohọ abakpe, eme ọnana e rehọ abọvo kawo vi erọ anwẹdẹ na. A wariẹ fa igogo eme Ebaibol na jọ vẹ. A nwene izou Ebaibol jọ kpohọ onaa ẹmeọta ọketa, a te je fi eme oruvẹ-obotọ fihọ eria ikere sa-sa. Ma sae jọ uzoẹme nana ta kpahe inwene kpobi nọ ma jariẹ ru hu, rekọ ma te ta kpahe ugogo ejọ.

Ugogo eme Ebaibol vẹ a nwene? Wọhọ epanọ ma ta evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, a rehọ ẹme ọfa fa eme na “Sheol,” “Hades,” gbe “soul.” U te no eyena no, u wo eme efa buobu nọ a nwene re.

Wọhọ oriruo, a nwene ẹme nọ otofa riẹ o rrọ “thọrọ fihọ ure” kpohọ “kare fihọ ure kpe” hayo “tehe fihọ ure,” re ahwo a siọ ororothọ ba ewo kpahe oghẹrẹ nọ a ro kpe Jesu. (Mat. 20:19; 27:31) A nwene ẹme nọ otofa riẹ o rrọ “uruemu uwhrewhrehe” kpohọ “uruemu nọ u fo ho nọ a re ru ababọ omovuọ,” onọ u wo otofa ọjẹfiẹ nọ o rrọ ẹme Griki nọ a fa ẹme na no ze. Ẹme na, “uye-oruẹ-krẹkri” nọ o romavia evaọ Ebaibol nọ ọ vrẹ na o rẹ sai wo otofa epanọ ohwo ọ rẹ ruẹ uye oke lelehie; rekọ “odiri” nọ a ro nwene iei u wo otofa ogbagba na. A nwene “ehaa-iyoma” kpohọ “ehaa nọ a rẹ jọ ru eware odode,” onọ ahwo a rẹ mai wo otoriẹ riẹ nẹnẹ. (Gal. 5:19-22) A nwene “uyoyou-ẹwo” kpohọ “uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” Onana o rrọ gbagba keme otofa riẹ o kẹle orọ ẹme na “evaifihọ,” yọ ẹsibuobu a rẹ jọ Ebaibol na fodẹ eme ivẹ nana ẹsiẹvo.—Ol. 36:5; 89:1.

Evaọ Ebaibol nọ e vrẹ na, u wo eme jọ nọ a rehọ oghẹrẹ ẹme ọvona fa evaọ eria kpobi nọ e jọ romavia, rekọ enẹna a fa eme itieye na lele otofa eme nọ e wariẹ e rai họ. Wọhọ oriruo, ẹme Hibru na ʽoh·lamʹ nọ a kake fa “oke nọ u wo oba ha” na o sai wo otofa “ebẹdẹ bẹdẹ.” Rri epanọ onana u ro kpomahọ oghẹrẹ nọ a fa ẹme Hibru nana evaọ Olezi 90:2 gbe Maeka 5:2.

Ẹme Hibru gbe Griki nọ a fa “ubi” o romavia unuẹse buobu evaọ Ikereakere na, a rehọ e riẹ dhesẹ ubi nọ a rẹ kọ hayo ọmọ. “Ubi” a fihọ oria kpobi nọ ẹme na ọ jọ romavia evaọ Ebaibol nọ i kpemu, te Emuhọ 3:15. Dede na, a gbẹ be rehọ “ubi” dhesẹ ọmọ enẹna ha evaọ ẹvẹrẹ Oyibo. Onana u ru nọ a rọ jọ Emuhọ 3:15 gbe eria ikere efa nọ e wọhọ e riẹ fa ẹme na, “ọmọ” evaọ Ebaibol ọkpokpọ na. (Emu. 22:17, 18; Evia.  12:17) A fa eria ikere efa nọ ẹme nana ọ jọ romavia rọwokugbe eme nọ e wariẹ e riẹ họ.—Emu. 1:11; Ol. 22:30; Aiz. 57:3.

Fikieme a ro nwene eme buobu nọ a fa lele edhere ẹmeọta ẹvẹrẹ ọsosuọ nọ a ro kere Ebaibol na? Appendix A1 ọrọ Ebaibol nọ a siobọno evaọ 2013 na o ta nọ, Ebaibol nọ a riẹ fa o rẹ daoma rehọ “otoriẹ ogbagba ẹme hayo uhie-eme lahwe, otẹrọnọ a tẹ fa eme na lele edhere ẹmeọta ẹvẹrẹ ọsosuọ na o rẹ kẹ otofa ofa hayo vẹ te he.” Otẹrọnọ eme ẹvẹrẹ ọsosuọ na e rẹ sai wo otofa ovona evaọ evẹrẹ efa, a sae fa ae epanọ e rrọ. Onana u ru nọ a rọ nyasiọ ẹme na, “kiẹ . . . udu na riwi” nọ o rrọ Eviavia 2:23 ba keme u wo otofa ovona evaọ evẹrẹ buobu. Rekọ evaọ oria ikere ọvo yena, ẹme na “kiẹ ibieku na riwi” ọ rrọ ẹme nọ a re wo otoriẹ riẹ tere he, fikiere a te nwene “ibieku” kpohọ “iroro ididi,” onọ o rehọ otofa ẹme ẹvẹrẹ ọsosuọ na via ziezi. Epọvo na re, evaọ Iziewariẹ 32:14, a fa ẹme na “iwhri ibieku eka” epanọ o nwane rrọ evaọ ikere ọsosuọ na ha, ukpoye, a fa riẹ “eka nọ e mai woma.” Fiki ẹjiroro ọvona, ẹme na “mẹ yọ ọnọ a yawo igbenu riẹ hẹ” u vẹ hẹ evaọ evẹrẹ buobu, fikiere a te nwene iei kpohọ, “Me wo ẹbẹbẹ ẹmeọta.”—Ọny. 6:12.

Fikieme a ro nwene eme na, “emezae Izrẹl” gbe “emezae nọ i wo esẹ hẹ” kpohọ “ahwo Izrẹl” gbe “emọ nọ i wo esẹ hẹ”? Evaọ ẹvẹrẹ Hibru, u wo ugogo ẹme nọ u re dhesẹ sọ ohwo nọ a be ta ẹme kpahe yọ ọzae hayo aye. Dede na, u wo eme jọ nọ a re ro dhesẹ ọzae nọ e rẹ sai kiekpahe aye re. Wọhọ oriruo, evaọ eria ikere jọ nọ a jọ fodẹ “emezae Izrẹl,” eme nọ e wariẹ e riẹe họ i dhesẹ nọ onana o kẹre te ezae gbe eyae. Fikiere a tẹ jọ eria ikere itiena nwene ẹme na kpohọ “ahwo Izrẹl.”—Ọny. 1:7; 35:29; 2 Iv. 8:12.

Evaọ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures nọ i kpemu, a jọ Emuhọ 3:16 fa ẹme Hibru nọ ọ jọ etẹe nọ u wo otofa “emezae” vẹre “emọ,” fikiere ma nyase iẹe ba epanọ o rrọ na. Rekọ evaọ Ọnyano 22:24, ma wariẹ fa ẹme yena inọ: “Emọ [evaọ Hibru, “emezae”] rai a gbe ti wo esẹ hẹ.” Fiki ẹjiroro ọvona, ma nwene ẹme na “emezae nọ i wo esẹ hẹ” nọ o romavia evaọ eria ikere efa kpohọ “emọ nọ i wo esẹ hẹ” hayo “emọ nọ i wo esẹgbini hi.” (Izie. 10:18; Job 6:27) Enwenọ epọvo na a fa ẹme nana evaọ Septuagint Griki na. Onana u ru nọ a rọ fa ẹme na “edẹ nọ whọ rọ rrọ udhu ọzae” fihọ “edẹ uzoge ra” evaọ Ọtausiuwoma Na 12:1.

Fikieme a rọ rehọ edhere ọlọlọhọ fa eme Hibru buobu nọ i wobọ kugbe iruo? Evaọ Hibru, u wo edhere ẹmeọta ivẹ nọ a re ro dhesẹ oware nọ u wobọ kugbe iruo. Ojọ u re dhesẹ nọ oware nọ a be ta na o gbẹ rrọ iruo, odekọ u re dhesẹ nọ iruo na i te oba no. Evaọ Ebaibol nọ i kpemu, ma fa ẹme Hibru nọ a re ro dhesẹ oware nọ o gbẹ rrọ iruo inọ “o te je” hayo “o te muhọ,” onọ u re ru ei vẹ inọ iruo hayo ẹme nọ a be ta kpahe na o rehọ etoke lelehie hayo o romavia unuẹse buobu. * Kẹsena ma tẹ rehọ eme nọ i re fiẹgba họ oware, wọhọ “uzẹme,” “hrọ,” gbe “ababọ avro” rọ fa eme hayo iruo nọ i rugba ẹsiẹsiẹe.

Evaọ Ebaibol ọkpokpọ na, ma rehọ eme itienana rọ fa eme Hibru nọ i wobọ kugbe iruo ho, eria nọ ma riẹ nọ e te jọ fiba otofa ẹme na ọvo ma jọ ru ere. Wọhọ oriruo, ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta inọ “Jọ elo ọ romavia” u du gwọlọ ẹgba ofihọ họ, ro dhesẹ nọ ọ ta ẹme na vrẹ ẹsiẹvo, fikiere evaọ Ebaibol 2013 na ma gbẹ fa ẹme na “ta” evaọ oghẹrẹ nọ u re ro dhesẹ nọ oke lelehie Ọghẹnẹ ọ jẹ rọ ta ẹme na ha. (Emu. 1:3) Uzẹme o rrọ  inọ Jihova o se Adamu vrẹ ẹsiẹvo, fikiere evaọ Emuhọ 3:9, ma fa ẹme nana inọ o “te je se,” onọ o rehọ otofa ikere yena via ziezi. Ẹme nọ ma be ta na họ, edhere ọlọlọhọ ma rọ fa eme Hibru buobu nọ i wobọ kugbe iruo, ma daoma tẹrovi oware nọ o via na, viukpọ edhere nọ eme itieye na i dhesẹ nọ oware na o rọ via evaọ etata ẹme ahwo Hibru. Onana u fiobọhọ re nọ eme Oyibo na e rọ kpẹre te enwenọ epanọ eme Hibru na dẹẹ e rrọ.

Fikieme ma rọ rehọ onaa ẹmeọta ọketa ruẹrẹ eme Ebaibol na buobu họ? Onaa ẹmeọta ọketa a ro kere abọjọ Ebaibol na buobu evaọ oke ọsosuọ. Evaọ evẹrẹ ọgbọna buobu, epanọ edo eme i tho ohwohwo je siuru te a re ro vuhu eme ọketa, rekọ evaọ ẹvẹrẹ Hibru, epanọ igogo eme i tho ohwohwo te hayo wo ohẹriẹ no ohwohwo te evaọ uhie ẹme a re ro vuhu ẹme ọketa. Orọnikọ edo eme nọ i tho ohwohwo nọ a dhe ẹwẹwariẹ a re ro vuhu eme ole evaọ Hibru hu, ukpoye kọ epanọ a riẹ eme na kere fihotọ othotha woma te.

Evaọ Ebaibol nọ i kpemu, ma ruẹrẹ eme nọ e rrọ obe Job gbe Olezi họ evaọ edhere nọ i re ro dhesẹ nọ e jọ ole nọ a rẹ so hayo nọ ohwo ọ rẹ wariẹ kẹ omobọ riẹ. Oghẹrẹ utiona nọ a rọ ruẹrẹ eme na họ na u ru nọ eme ọketa na i ro dhesẹ oma via, onọ u fiẹgba họ ae je ru nọ a rẹ rọ kareghẹhọ ae. Evaọ Ebaibol 2013 na, a ruẹrẹ eme obe Itẹ, Ole nọ O Vi Ile, gbe izou buobu evaọ ebe eruẹaro na fihọ oghẹrẹ nọ e rọ wọhọ eme ole no re. A rehọ ọruẹrẹhọ nana dhesẹ nọ oke ọsosuọ a kere eme nana wọhọ epaọ eme ọketa, jẹ rọ enẹ dhesẹ epanọ eme na i ro tho je wo ohẹriẹ no ohwohwo. Oriruo otiọna jọ họ, obe Aizaya 24:2, onọ ma jọ uhie riẹ kpobi wo ẹme jọ kugbe abọdekọ riẹ, gbe onọ uhie ẹme jọ o jọ fiẹgba họ onọ o kẹle riẹ bi ro dhesẹ nọ uvumọ ohwo ọ te vabọ no ẹdhoguo Ọghẹnẹ hẹ. Ohwo nọ o bi se oria utiona o te vuhumu nọ a ruẹrẹ eme na họ wọhọ epaọ ẹme ọketa, u re fiobọhọ kẹe riẹ nọ ohwo nọ o kere etẹe Ebaibol na o mu eme na wariẹ hẹ, ukpoye kọ ọ rehọ onaa utiona fiẹgba họ ovuẹ Ọghẹnẹ.

Orọnikọ ẹsikpobi a rẹ riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eme Hibru nọ a kere gheghe gbe enọ a rọ onaa ẹmeọta ọketa kere he. Fikiere, efafa Ebaibol sa-sa i wo ohẹriẹ no ohwohwo evaọ eria ikere nọ a rọ onaa ọketa ruẹrẹhọ. Enọ efefafa a rri nọ i wo onaa ọketa a ruẹrẹhọ oghẹrẹ utioye. Eria jọ nọ a kere gheghe i wo onaa ẹmeọta ọketa. A rehọ eme nọ i re ru ohwo ruẹ oware nọ a be ta na, eme nọ i re ru isase were oma, gbe enọ i tho ohwohwo ro fiẹgba họ eria ikere itieye na.

Oware okpokpọ jọ nọ a fihọ Ebaibol 2013 na họ, Outline of Contents (Eware nọ E Rrọ Eva Riẹ). Oria nana u wiruo gaga evaọ obe Ole nọ O Vi Ile keme u re fiobọhọ kẹ omai riẹ ahwo nọ a ta eme sa-sa evaọ ole oke anwae yena.

Ẹvẹ ikulu-ebe anwae nọ a romatotọ kiẹ riwi i ro kpomahọ Ebaibol 2013 na? Ikere Hibru Masoretic gbe erọ Griki nọ Westcott avọ Hort a fa nọ egba-uwuhrẹ Ebaibol a fievahọ gaga na, ma rọ fa Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọsosuọ na. Enẹna ahwo a bi wuhrẹ kpahe ikulu-ebe Ebaibol oke anwae na vi epaọ anwẹdẹ kpobi, onọ u bi fi elo họ eria ikere Ebaibol sa-sa. A tẹ be jẹ jọ eria sa-sa ruẹ eme nọ a se ku evaọ Iko-Ebe Abade Owhuowhu na enẹna. Egba-uwuhrẹ Ebaibol a ru ekiakiẹ kpahe ikulu-ebe Griki efa gaga no re. Enẹna whọ rẹ jọ ekọmputa ruẹ evuẹ ekpokpọ nọ a rehọ no ikulu-ebe Ebaibol anwae ze nọ e kẹ imuẹro inọ a re fievahọ kpahe Ebaibol na, onọ u ru rie lọhọ nọ whọ sae rọ ruẹ ohẹriẹ nọ o rrọ ikulu-ebe Ebaibol sa-sa jẹ riẹ erọ Hibru hayo Griki nọ e mae gba. Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na o tẹ rọ uvẹ nana ru ekiakiẹ efa kpahe eria Ebaibol jọ, je ru nọ a ro ru inwene jọ evaọ eria itienana.

Wọhọ oriruo, eme na: “Rekọ ọ gwọlọ ru oware nọ o rẹ kpare ofu Amnọn ho keme o you rie, epanọ ọ jọ ọmọ otuyẹ riẹ” e rrọ Septuagint Griki evaọ 2 Samuẹle 13:21. Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures mai nọ i kpemu i wo eme nana ha keme e rrọ ikere Masoretic hi. Rekọ Iko-Ebe Abade Owhuowhu na i wo eme nana evaọ oria ikere yena, onọ u ru nọ ma ro fi ai họ Ebaibol 2013. Ẹjiroro ọvona u ru nọ ma ro zihe odẹ Ọghẹnẹ fihọ eria isoi evaọ obe Samuẹle Ọsosuọ. Ikere Griki nọ ma wariẹ romatotọ kiẹ riwi u te je ru nọ ma ro nwene oghẹrẹ nọ ma ruẹrẹ eme nọ e rrọ Matiu 21:29-31 họ. Fikiere, ukpenọ ma rẹ rehọ eme uko-obe ikere Griki jọ nọ o viodẹ ọvo, imuẹro nọ ma duku evaọ ikulu-ebe Ebaibol anwae sa-sa u ru nọ ma ro ru inwene jọ.

Enana yọ umutho inwene jọ nọ i bi fiobọhọ kẹ ahwo buobu se je wo otoriẹ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na ziezi. A rri Ebaibol na wọhọ okẹ oghaghae nọ u no obọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ta ẹme kẹ idibo riẹ na ze.