1. (a) Oghẹrẹ iruo vẹ Ọghẹnẹ ọ kẹ Adamu? (b) Anwọ oke yena ze, ẹvẹ idibo Ọghẹnẹ a rọ rehọ okẹ nọ a sae rọ jẹ evẹrẹ sa-sa ruiruo no?

JIHOVA ỌGHẸNẸ ọ kẹ ahwo-akpọ okẹ ẹmeọta. Nọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu je fi ei họ ọgbọ owoma nọ ọ ruẹrẹhọ kẹe no, ọ tẹ kẹe iruo jọ nọ i wobọ kugbe ẹvẹrẹ; inọ o mu odẹ kẹ erao na. Adamu ọ rehọ onaa gbe areghẹ obọriẹ kẹ erao na kpobi ọvuọ odẹ nọ u fo rie. (Emu. 2:19, 20) Anwọ oke yena ze, idibo Ọghẹnẹ a be rọ okẹ ẹmeọta rai gbe onọ a sae rọ jẹ evẹrẹ sa-sa jiri Jihova jẹ vuẹ amọfa kpahe oreva riẹ. Anwọ oke jọ ze na, obọdẹ edhere jọ nọ a be rọ rehọ evẹrẹ wha egagọ efuafo haro họ, efafa Ebaibol.

2. (a) Ehri-izi vẹ Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na o ru lele evaọ efafa Ebaibol na? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Efafa Ebaibol buobu e riẹ, rekọ ejọ e gba vi ejọ nọ a tẹ rehọ ae wawo Ikereakere ọsosuọ na. Evaọ etoke ikpe 1940, Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na u te fi ehri-izi jọ họ rọkẹ iruo efafa nọ evẹrẹ nọ i bu te udhozeza gbe ikpe (130) i lele no. Ehri-izi na họ: (1) A re zihe odẹ Ọghẹnẹ fihọ oria nọ o jọ romavia evaọ Ikereakere ọsosuọ jẹ rọ ere ru odẹ na jọ fuafo. (Se Matiu 6:9.) (2) A rẹ fa eme ikere ọsosuọ na unọjọ utọjọ nọ o tẹ lọhọ, rekọ evaọ eria nọ onana o sae jọ nwene ovuẹ na, a vẹ rọ otofa  eme na ọvo lahwe. (3) A rẹ rehọ eme nọ a rẹ kaki wo otoriẹ rai je ru ohwo wo isiuru kẹ isase rọ fae. * (Se Nehemaya 8:8, 12.) Joma ruẹ epanọ a ro ru lele ehri-izi nana evaọ efafa Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 na gbe enọ a fa fihọ evẹrẹ efa.

3, 4. (a) Ikulu-ebe anwae vẹ ibieme ene nọ i dikihẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ nọ a se Tetragrammaton na e jọ romavia? (b) Ẹvẹ a ru odẹ Ọghẹnẹ evaọ efafa Ebaibol buobu?

³ Nọ a jẹ kiẹ ikulu Ebaibol Hibru oke anwae, wọhọ Iko-Ebe Abade Owhuowhu na, u gbunu gaga inọ unuẹse buobu a jarae ruẹ ibieme Hibru ene nọ a se Tetragrammaton nọ i dikihẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ. Orọnikọ ikulu-ebe Ebaibol erọ Hibru oke anwae ọvo odẹ na o jọ romavia ha rekọ te Septuagint Griki nọ ọ jariẹ ikpe egba ivẹ (200) taure oke Kristi u te ti te je rite ikpe ẹgba ọvo (100) nọ Kristi o whu no.

⁴ Dede nọ imuẹro ivevẹ e riẹ nọ i dhesẹ inọ odẹ Ọghẹnẹ o rrọ ikulu-ebe Ebaibol ọsosuọ, efefafa buobu a fi odẹ na họ efafa Ebaibol rai hi. Nọ a siobọno Ebaibol New World Translation of the Christian Greek Scriptures evaọ ukpe 1950 no, ikpe ivẹ nọ i lele i rie amọfa a tẹ wariẹ fa Ebaibol American Standard Version je sei Revised Standard Version. Odẹ Ọghẹnẹ o romavia evaọ Ebaibol nana ha, onana u nwene uzi ọ ahwo nọ a kake fa American Standard Version na evaọ ukpe 1901. Fikieme a ro ru onana? Eme emuhọ Ebaibol nọ a wariẹ fa na e ta nọ: “Re a rọ ugogo odẹ jọ se Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ ọvuọvo na . . . u fo vievie he rọkẹ orọwọ Ichọche Ileleikristi akpọ-soso na.” Efefafa Ebaibol buobu a te mu onana họ erulele, te enọ e be fa fihọ Oyibo hayo evẹrẹ efa.

5. Fikieme u ro wuzou re a nyasiọ odẹ Ọghẹnẹ ba Ebaibol na?

⁵ Fikieme odẹ Ọghẹnẹ nọ a re fihọ hayo sino Ebaibol na o rọ rrọ okpoware? Ọfefafa nọ o wo onaa ziezi ọ riẹ nọ u wuzou gaga re o wo otoriẹ oware nọ ohwo nọ o kere obe o wo họ iroro; onana u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ fa obe na. Eria ikere buobu i ru omai riẹ epanọ odẹ Ọghẹnẹ gbe erufuọ riẹ u wuzou te. (Ọny. 3:15; Ol. 83:18; 148:13; Aiz. 42:8; 43:10; Jọn 17:6, 26; Iruẹru 15:14) Jihova Ọghẹnẹ nọ o wo eme nọ e rrọ Ebaibol na ọ rọ ẹzi riẹ kẹ ahwo nọ a ro kere odẹ riẹ fihọ eria buobu evaọ Ebaibol na. (Se Izikiẹl 38:23.) Re a si odẹ nana nọ o romavia asia idu buobu evaọ ikulu-ebe Ebaibol oke anwae na no, yọ orivo ologbo rọkẹ ohwo nọ o wo eme Ebaibol na.

6. Fikieme a ro fi odẹ Ọghẹnẹ họ eria ezeza efa evaọ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 na?

⁶ Eware nọ e be kẹ imuẹro nọ u fo re a nyasiọ odẹ Ọghẹnẹ ba Ebaibol na i bi dhe ebuebu. Asia idu ihrẹ gbe egba ivẹ gbe ikpegbezeza (7,216) odẹ Ọghẹnẹ o romavia evaọ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 na, onana u kugbe eria 6 efa jọ nọ odẹ na o jọ romavia evaọ ọrọ ukpe 1984 họ. Eria ikere isoi jọ nọ ma jọ ru onana họ, 1 Samuẹle 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Ma zihe odẹ Ọghẹnẹ fihọ eria ikere nana fikinọ odẹ na o jọ eria nana evaọ Iko-Ebe Abade Owhuowhu na nọ e jariẹ no ikpe odu ọvo (1,000) taure ikere Hibru Masoretic ọ tẹ te romavia. Epọvo na re, ma zihe odẹ na fihọ Ibruoziẹ 19:18 keme ọkiẹriwo nọ a ru evaọ ikulu-ebe Ebaibol anwae i dhesẹ nọ odẹ Ọghẹnẹ o jọ etẹe romavia ẹsiẹvo.

7, 8. Ẹvẹ odẹ nọ otofa riẹ o rrọ “O re Ru Zihe Ro” na u wuzou te?

⁷ Ileleikristi uzẹme a se odẹ Jihova gboja  gaga. Ẹme-Ofiba Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 na i wo evuẹ ekpokpọ nọ e ta kpahe onana. Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ a vuhumu inọ odẹ Ọghẹnẹ u tho ọkpọ ẹme Hibru nọ a re se ha·wah,’ yọ otofa odẹ na họ, “O re Ru Zihe Ro.” * Evaọ oke nọ u kpemu, ebe mai e ta nọ otofa odẹ na u wobọ kugbe ugogo eme nọ e rrọ obe Ọnyano 3:14 evaọ efafa New World Translation of the Holy Scriptures nọ o ta nọ: “Me ti Zihe Ro Oghẹrẹ Kpobi nọ Mẹ Gwọlọ Zihe Ro.” Onana o soriẹ nọ a rọ jọ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 1984 na ta nọ otofa odẹ na họ, O re “ru omariẹ zihe ro Ọnọ o re ru eyaa gba.” * Rekọ Appendix A4 evaọ New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 na o ta nọ: “Dede nọ odẹ Jihova u kugbe otofa nana, orọnikọ oware nọ ọyomariẹ ọ salọ nọ o re zihe ro ọvo otofa odẹ na o nyaba ha. O kẹre te oware nọ o re ru kpahe emama riẹ gbe erugba ẹjiroro riẹ.”

⁸ Jihova o re ru emama riẹ zihe ruọ oghẹrẹ kpobi nọ ọyomariẹ ọ gwọlọ. Wọhọ oriruo, re Ọghẹnẹ o ru otofa odẹ riẹ gba, o ru nọ Noa ọ rọ jọ oku-okọ, o ru nọ Bẹzalẹl ọ rọ jọ ọwena ologbo, o ru nọ Gidiọn ọ rọ jọ ọgbaẹmo nọ o wo obokparọ, o te je ru nọ Pọl ọ rọ jọ ukọ rọkẹ erẹwho na. O rrọ vevẹ inọ odẹ Ọghẹnẹ u wo otofa ulogbo rọkẹ idibo riẹ. Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na a rri odẹ na vo vievie he, a si rie no Ebaibol na ha.

9. Ẹjiroro jọ vẹ a ro sei gboja inọ a rẹ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ sa-sa?

⁹ Evẹrẹ nọ i bu vi udhozeza gbe ikpe (130) nọ e fa Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na a fi odẹ Ọghẹnẹ họ oria nọ u fo nọ o rẹ jọ evaọ efafa rai, jẹ rọ enẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ orro. (Se Malakae 3:16.) Wo ohẹriẹ, efefafa Ebaibol ọgbọna buobu a bi si odẹ Ọghẹnẹ no Ebaibol na jẹ be rehọ odẹ-ova wọhọ “Olori” hayo odẹ ẹdhọ rai jọ nwene iei. Onana yọ ugogo ẹjiroro jọ nọ Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova u ro sei gboja inọ a re ru Ebaibol nọ ọ rehọ adhẹẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ te ahwo buobu obọ.

10, 11. Ebẹbẹ jọ vẹ efefafa buobu nọ e rrọ erọ ẹvẹrẹ Oyibo ho a rẹriẹ ovao dhe?

¹⁰ U wo ebẹbẹ efafa sa-sa nọ e romavia evaọ etoke nọ a jẹ rọ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ buobu. Wọhọ oriruo, evaọ oke nọ u kpemu, Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures o lele onaa efafa Ebaibol Oyibo efa nọ i wo ẹme Hibru na “Sheol” evaọ eria ikere jọ, wọhọ Ọtausiuwoma Na 9:10. A fa oria ikere yena vẹre nọ: “Oware kpobi nọ who bi ru, rehọ ẹgba ra kpobi ru ei, keme iruo hayo omaa hayo eriariẹ hayo areghẹ e rrọ Sheʹol hu, obonọ who bi kpohọ na.” Onana o jọ ẹbẹbẹ kẹ efefafa buobu nọ e rrọ utu ẹvẹrẹ Oyibo ho. Ahwo evẹrẹ nana buobu a riẹ oware nọ a bi se “Sheol” hu, o rrọ obe-ofeme rai hi, yọ a re roro nọ ẹme yena yọ odẹ oria. Fikiere, a tẹ kẹ Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na uvẹ nọ a rọ fa “Sheol” gbe “Hades” nọ ọ rrọ ọkpọ riẹ evaọ Griki “Uki,” onọ o rrọ otofa ogbagba ẹme na.

¹¹ Evaọ evẹrẹ jọ, re a rehọ ẹme Oyibo nọ a se “soul” fa ẹme Hibru na neʹphesh gbe ọrọ Griki na psy·kheʹ evaọ oria kpobi nọ o jọ romavia, u re ru ohwo nwane riẹ ugogo oware nọ a be ta ha. Fikieme? Keme a sai roro nọ ẹme na “soul” yọ abọjọ oma ohwo-akpọ nọ a rẹ ruẹ hẹ. A re je roro nọ onana  yọ ẹzi ohwo, orọnikọ ohwo na dẹẹ hẹ. Fikiere a tẹ kẹ Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na uvẹ re a rọ ẹkwoma eme nọ e wariẹ “soul” họ evaọ oria ikere nọ o jọ romavia kẹe otofa nọ u fo. Yọ onana o rẹ jẹ rọwokugbe otofa sa-sa ẹme nana nọ e rrọ eme ofiba New World Translation of the Holy Scriptures—With References na. A fi otofa eme efa fihọ oruvẹ-obotọ re Ebaibol na ọ sae lọhọ ese, re a sai je wo otoriẹ riẹ ziezi.

12. Inwene jọ vẹ a ru evaọ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na? (Rri uzoẹme na “New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ 2013 nọ A Wariẹ Fa Na” evaọ uvitha nana.)

¹² Enọ sa-sa nọ efefafa a nọ i ru nọ ma rọ ruẹ ebẹbẹ sa-sa nọ ahwo nọ a bi se Ebaibol mai na a bi wo. Fikiere evaọ Azie ọrọ ukpe 2007, Utu Ẹruorote Na o tẹ kuvẹ inọ a wariẹ fa Ebaibol Oyibo na fihọ epanọ a sai ro wo otoriẹ riẹ lọlọhọ. Evaọ okenọ a je ru efafa nana, a kiẹ enọ buobu nọ efefafa Ebaibol a nọ riwi. A rọ eme Oyibo nọ a be ta nẹnẹ ro nwene enọ i kiekpo no, yọ a daoma gaga re a ruẹ nọ eme na e rrọ vevẹ, a rẹ sai wo otoriẹ rai lọlọhọ, e tẹ jẹ rrọ gbagba. A fi iroro-ejẹ sa-sa nọ efefafa a rọ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ efa hiruo, yọ onana u fiobọhọ nọ eme Ebaibol Oyibo nọ a wariẹ fa na i ro woma gaga.—Itẹ 27:17.

13. Eme a ta kpahe Ebaibol nọ a siobọno evaọ 2013 na no?

¹³ Ẹvẹ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures ọrọ ukpe 2013 nọ a siobọno na o rrọ ahwo oma? Ahwo a kere ileta uyere buobu kpobọ ehri ukoko Isẹri Jihova nọ o rrọ obọ Brooklyn no. Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta ọkpọ ẹme nọ inievo mai buobu a ta, inọ: “Ebaibol nana yọ ẹkpẹti nọ ọ vọ kiọkọ avọ ifiare eghaghae nọ i bi lo. Me te bi se ẹme Ọghẹnẹ nọ a kere vevẹ evaọ Ebaibol nana o wọhọ ẹsenọ mẹ be romatotọ rri ifiare na ọvuọvo, be nabe rri rai wariẹ, ruẹ ekọlọ gbe erru rai gbe epanọ i bi lo te. Ikereakere nọ a rọ eme elọlọhọ fa na, i fiobọhọ kẹ omẹ riẹ Jihova gaga no, ọnọ ọ wọhọ ọsẹ nọ o fi obọ họ omẹ ẹkoko bi se eme riẹ nọ i re ru udu kie ohwo vi na kẹ omẹ.”

14, 15. Ẹvẹ Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures nọ a fa fihọ evẹrẹ efa u ro fiobọhọ kẹ ahwo gaga no?

¹⁴ Orọnikọ Ebaibol Oyibo nọ a ru eme riẹ vẹ jẹ lọhọ na ọvo a ta eme itiena kpahe  no ho. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ kpako no evaọ Sofia, obọ Bulgaria, ọ ta kpahe ọrọ ẹvẹrẹ Bulgaria nọ a siobọno inọ: “Me se Ebaibol ikpe buobu no, rekọ me ri ti se efafa Ebaibol nọ o vẹ tenẹ hayo nọ o re duobọte ohwo udu enẹ hẹ.” Epọvo na re, nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Albania o wo Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na evaọ ẹvẹrẹ Albania, ọ ta nọ: “Ẹme Ọghẹnẹ ọ jọ ẹvẹrẹ Albania were kẹhẹ! Uvẹ-ọghọ ulogbo o rrọ inọ Jihova ọ be rọ ẹvẹrẹ obọmai ta ẹme kẹ omai!”

¹⁵ Evaọ ekwotọ buobu, Ebaibol e rrọ ghaghae yọ a rẹ kake ruẹ e rai hi, fikiere nọ Ebaibol o te te ohwo obọ ọvọvẹ yọ oghale ulogbo. Iyẹrẹ jọ nọ i no obọ Rwanda ze i dhesẹ nọ: “Evaọ etoke lelehie, ahwo buobu nọ inievo na a je wuhrẹ Ebaibol kugbe a je wo ẹnyaharo ho fikinọ a wo Ebaibol obọrai hi. A jẹ sae ruẹ ugho dẹ Ebaibol nọ ahwo ichọche a fa ha. Yọ u wo eria ikere jọ nọ a jẹ sai wo otoriẹ rai hi, onana o jẹ whaha ae ẹnyaharo re.” Eware i nwene nọ a siobọno Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na evaọ ẹvẹrẹ rai. Ahwo uviuwou jọ nọ emọ ene e rrọ evaọ obọ Rwanda a ta nọ: “Ma yere Jihova gbe ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na gaga nọ a rọ kẹ omai Ebaibol. Ma yogbe gaga, ma wo ugho nọ ma sae rọ dẹ Ebaibol kẹ ohwo kpobi evaọ uviuwou na ha. Rekọ obọnana mai kpobi ma wo ọvuọ Ebaibol riẹ. Mai uviuwou na soso ma be hai se Ebaibol na kugbe kẹdẹ kẹdẹ ro dhesẹ edẹro mai kẹ Jihova.”

16, 17. (a) Eme Jihova ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re ru? (b) Eme u fo nọ o rẹ jọ ọtamuo mai?

¹⁶ Nọ oke o be nyaharo na a te fa Ebaibol nọ a siobọno evaọ ukpe 2013 na fihọ evẹrẹ efa buobu. Setan ọ be daoma kpobi re ọ whaha iruo nana, rekọ ma wo imuẹro inọ Jihova ọ gwọlọ nọ idibo riẹ kpobi a gaviezọ nọ ọ be rọ ẹvẹrẹ nọ a rẹ sai wo otoriẹ riẹ ta ẹme kẹ ae na. (Se Aizaya 30:21.) Oke o be tha nọ “akpọ na ọ te vọ avọ eriariẹ ỌNOWO na wọhọ epanọ ame ọ vọ abade.”—Aiz. 11:9.

¹⁷ Ajọ o jọ ọtamuo mai inọ ma rẹ rọ okẹ kpobi nọ u no obọ Jihova ze ru iruo ziezi, te Ebaibol nana nọ ọ rehọ orro kẹ odẹ Ọghẹnẹ na. Jọ ọ rọ Ebaibol na hae ta ẹme kẹ owhẹ kẹdẹ kẹdẹ. Jihova ọ rẹ gaviezọ ziezi kẹ elẹ mai kpobi. Ẹmeọta-kugbe nana o ti ru nọ uyoyou mai kẹ Jihova o ti ro dhe ẹgẹga je fiobọhọ kẹ omai sikẹle iẹe vi epaọ anwẹdẹ.—Jọn 17:3.