OTẸRỌNỌ who wo uzoge jọ evaọ uwou, ẹsejọhọ oware nọ eyewọ nana a be ta na o via kẹ owhẹ no. Evaọ oke nọ u kpemu, ẹsejọhọ whẹ avọ ọmọ ra wha jẹ hae tẹme kugbe ziezi ẹsikpobi. Whaọ enẹna, o wọhọ nọ u gbe wo ẹmeọta-kugbe he. Oniọmọ jọ nọ a re se Angela evaọ obọ Italy ọ ta nọ: “Nọ ọmọzae mẹ ọ gbẹ jọ ọmaha, ọ jẹ hae nọ omẹ enọ buobu. Rekọ enẹna, mẹ họ ọnọ o re mi ei ẹme re o te rovie unu. Me gbe mu ẹme họ ze he, ẹsejọ ma rẹ jọ ere ọvo edẹ buobu ababọ ẹmeọta-kugbe.”

Wọhọ Angela, oniọmọ nọ ma fodẹ na, ẹsejọhọ whẹ omara who muẹrohọ no inọ ọmọ ra nọ unu riẹ o jẹ hae ka ha na, o zihe ruọ enwenọ odi no. Ẹme kpobi nọ whọ be gwọlọ lele iei ta, ọ vẹ be hae kpahe ẹme ibribro kẹ owhẹ ọvo. Whọ tẹ nọ ọmọzae ra nọ: “Ẹvẹ ẹdẹ inẹnẹ ra ọ jọ?” Ọ vẹ nwane kẹ uyo kpru inọ: “Ziezi.” Whọ tẹ nọ ọmọtẹ ra inọ: “Ẹvẹ isukulu e jọ nẹnẹ?” Ọ vẹ goo, inọ: “Ma kpozi no.” Nọ whọ jẹ gwọlọ do iẹe họ tẹme be nọe nọ, “Eme whọ gbẹ be rọ gwọlọ tẹme he?” ọ vẹ nwane fare unu kpro.

Uzẹme, ẹmeọta ọ rrọ ẹbẹbẹ kẹ izoge jọ họ. Rekọ ẹbẹbẹ na họ, eme nọ a rẹ ta i re kiehọ ọsẹgboni rai ezọ họ. Oni jọ evaọ Nigeria nọ a re se Edna ọ ta nọ: “Ẹme nọ ọmọtẹ mẹ ọ jẹ hae kpahe kẹ omẹ nọ mẹ tẹ ta kẹe inọ o ru oware jọ họ, ‘Komẹ uvẹ di.’” Ọsẹ jọ evaọ obọ Mexico nọ a re se Ramón ọ ruẹ nọ ere ọmọzae ikpe 16 riẹ o re ru re. Ọ ta nọ: “Enwenọ kẹdẹ kẹdẹ ma rẹ whọ. Oke kpobi nọ mẹ tẹ vuẹe inọ o ru oware, o ve mu inoma họ egu.”

U wo oghẹrẹ ovo nọ ọyewọ o re wo odiri te he, ẹmeọta-kugbe ọmọ nọ ọ rẹ bẹre urru, u re te ohwo uvo. Ebaibol e ta vevẹ inọ: “Ababọ ẹjiroro [hayo, ẹmeọta-kugbe] eware e rẹ nya thọ.” (Itẹ 15:22) Oni jọ evaọ obọ Russia nọ a re se Anna, ọnọ ọye ọvo ọ be yọrọ emọ riẹ ọ ta nọ: “Nọ mẹ gbẹ riẹ oware nọ o rrọ ọmọzae mẹ eva ha, yọ ọ be rọwo tẹme he, uzou u re dhe omẹ te epanọ mẹ rẹ rọ gwọlọ va notọ ze kẹe.” Fikieme o jẹ rọnọ evaọ etoke nọ ẹmeọta-kugbe ọ rọ mai wuzou, oye izoge avọ esẹgbini rai a be hai ro wo ẹbẹbẹ evaọ ẹmeọta-kugbe?

Orọnọ a ta ẹme no unu ze ọvo họ ẹmeọta-kugbe he. Jesu ọ ta nọ “ibuobu eva na unu o rẹ tae.” (Luk 6:45) Fikiere ẹkwoma ẹmeọta-kugbe  ziezi, ma sae riẹ iroro amọfa je dhesẹ oware nọ o rrọ omai iroro. Whaọ ẹtavia oware nọ o rrọ iroro rai o sae jọ bẹbẹ kẹ izoge, keme nọ a tẹ nwane ruọ udhu nọ a rẹ rọ jọ oma rai ruẹ inwene nọ i dhesẹ nọ a bi te ohwo no, makọ emọ nọ e rẹ sasa oma vẹre a sai mu oma họ ẹvo jẹ siọ ẹme ba ẹta. Ahwo nọ a wuhrẹ kpahe uruemu izoge a ta inọ ẹsibuobu izoge i re roro inọ ahwo a be tẹrovi ai, be gwọlọ oria nọ a jo ruthọ. Re a ruẹse whaha uriwo utioye na, izoge nana a vẹ gwọlọ kuoma dhere, wọhọ ẹsenọ a bọ ugbẹhẹ wariẹ oma rai họ nọ esẹgbini e gbẹ sai ro te ai oma ha.

Oware ofa nọ o rẹ sae jọ ọzadhe kẹ ẹmeọta-kugbe evaọ udevie izoge gbe esẹgbini rai họ, isiuru nọ izoge e rẹ rọ gwọlọ jọ orọ obọrai. A rẹ sae la onana vrẹ hẹ—ọmọ ra ọ be kpako, yọ oware jọ nọ u re lele onana họ epanọ ọ te rọ jọ orọ obọriẹ. Ozọ u mu owhẹ hẹ, orọnọ o nwani dhesẹ nọ ọmọ ra o no otọ awọ ra no ho. U wo eware buobu nọ ọmọ ra ọ jọ gwọlọ obufihọ ra gaga enẹna. Ẹdẹvo a re ro te ohwo ho. Evaọ etoke nana, izoge buobu a rẹ gwọlọ ku iroro-ejẹ họ kẹ omarai re a tẹ ta kẹ omọfa.

Uzẹme, izoge e rẹ sae ta eva kẹ ehwa rai—wọhọ epanọ aye jọ evaọ obọ Mexico nọ a re se Jessica o muẹrohọ. Ọ ta nọ: “Nọ ọmọtẹ mẹ ọ gbẹ maha, ọ jẹ hae wọ ebẹbẹ riẹ bru omẹ ze ẹsikpobi. Enẹna, egbẹnyusu riẹ ọ be wọ ebẹbẹ riẹ bru.” Otẹrọnọ ere ọmọ ra o bi ru, whọ nwani ku ei họ nọ ọ “siọ” owhẹ no ho. Ukpoye, eware nọ a kiẹ via i dhesẹ inọ a tẹ make be siọ ọsẹgboni ba nyae ta eva kẹ ehwa rai, uzẹme riẹ họ izoge a riẹ inọ ohrẹ esẹgbini rai o rẹ mae kẹ ae erere. Ghele na, ẹvẹ whọ sae rọ ruẹ inọ whẹ avọ ọmọ ra wha ta ẹme kugbe ziezi?

Ma rehọ iẹe nọ whọ be dhẹ omoto evaọ edhere ọliọliọ nọ o re vevẹ. Fikiere, whọ re te kpọ omoto na ruọ akotọ hayo oria ogẹgẹle ovuọvo ho nọ whọ be dhẹ anwẹsiẹ na. Rekọ idudhe na, whọ tẹ ruẹ nọ edhere na ọ gẹle kurẹriẹ evaọ obaro. Re whọ ruẹse siọ ẹwọ ba ẹruọ, whọ rẹ kpọ omoto ra lele ẹgẹgẹle na. Epọvo na o rrọ nọ ọmọ ra ọ be rro te ohwo na. Ẹsejọhọ anwẹdẹ o jẹ hae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ hẹ re whọ ta ẹme kugbe ọmọ ra. Rekọ enẹna, uzuazọ ọmọ ra u kurẹriẹ no yọ o gwọlọ nọ who re ‘ku rẹriẹ lele iei’ ẹkwoma ona ẹmeọta-kugbe ra nọ who re nwene. Nọ omara enọ nọ e rrọ obotọ na.

‘Nọ ọmọzae hayo ọmọtẹ mẹ ọ tẹ gwọlọ ta ẹme kẹ omẹ, kọ mẹ be hae kẹe uvẹ na?’ Ebaibol e ta nọ: “Ẹme nọ a ta evaọ ẹruoke riẹ ọ wọhọ ibi igoru nọ a fihọ udevie isiliva.” (Itẹ 25:11, NW) Wọhọ epanọ Ebaibol i dhesẹ na, re a ru uvẹ kẹ oware evaọ ẹruoke riẹ u wuzou. Wọhọ oriruo: Ọwhẹrẹ ọ rẹ sai go oke ivuẹvu kẹle hayo vae kpohọ aro ho. Ọ rẹ rehọ oma kẹ ivuẹvu na ọvo nọ oke na u te te. O sai wo oke nọ o rẹ mai kiehọ ọmọ ra oma re ọ ta ẹme. Whọ jọ uvẹ yena o va owhẹ abọ họ. Oniọmọ jọ nọ a re se Frances, nọ ọye ọvo ọ be yọrọ emọ riẹ evaọ obọ Australia ọ ta nọ: “Ẹsibuobu ọmọtẹ mẹ o re bru omẹ ziọ obọ ukpẹ evaọ aso ti lele omẹ ta ẹme, yọ ẹsejọ o rẹ rehọ auwa soso. Mẹ riẹ epanọ a rẹ kpama kẹ ẹmeọta evaọ udevie-aso ho, fikiere o jọ bẹbẹ kẹ omẹ, rekọ evaọ udevie-aso utioye na ọ rẹ ta eva riẹ kpobi kẹ omẹ.”

‘Kọ mẹ be hae daoma wo otoriẹ iroro nọ e rrọ emu ẹme nọ ọmọ mẹ ọ ta?’ Job 12:11 o ta nọ: “Kọ ozọ o rẹ dawo ẹme wọhọ epanọ ẹrọo ọ rẹ dawo emu?” Oke nana o mae gwọlọ nọ whọ rẹ “dawo” ẹme nọ ọmọ ra ọ be hae ta. Izoge i re bru okpa họ ẹme gaga. Wọhọ oriruo, ọmọ ọ sae ta nọ, “Who bi ru omẹ ẹsikpobi wọhọ ẹsenọ mẹ rrọ ọmọboba!” hayo “Whọ rẹ gaviezọ kẹ omẹ vievie he!” Ukpenọ whọ rẹ rehọ eme riẹ na, “ẹsikpobi” hayo “vievie he” lele iei sikẹ, daoma vuhumu inọ okpa gheghe ọmọ ra o bi bru họ ẹme na. Wọhọ oriruo, nọ ọmọ ọ tẹ ta nọ: “Who bi ru omẹ ẹsikpobi wọhọ ẹsenọ mẹ  rrọ ọmọboba,” ẹsejọhọ oware nọ ọ be ta na họ: “Whọ be nwane k’omẹ umuvẹ ru oware nọ mẹ gwọlọ họ,” yọ ọ tẹ ta nọ: “Whọ rẹ gaviezọ kẹ omẹ vievie he” o sae jọnọ oware nọ o wo họ iroro họ, “Mẹ tẹ be gwọlọ ta oghẹrẹ nọ oma o rrọ omẹ k’owhẹ, who re rri omẹ mu hu.” Daoma wo otoriẹ iroro nọ e rrọ emu ẹme nọ ọmọ ọ ta.

‘Kọ o sae jọnọ mẹ be rọ ogbori bru ẹmeọta-kugbe dhe ẹkwoma ọmọ mẹ nọ mẹ be hae gba họ ta ẹme?’ Ebaibol e ta nọ: “Ahwo nọ a rẹ ruẹrẹ ahwo họ a rẹ kọ ubi udhedhẹ a ve vu ẹrẹreokie.” (Jemis 3:18) Rọ ẹme gbe uruemu ra “kọ ubi udhedhẹ” re udu o ruẹsi kie ọmọ ra vi lele owhẹ ta ẹme. Kareghẹhọ nọ whẹ avọ ọmọ ra abọ, orọnọ ewegrẹ hẹ. Fikiere nọ whẹ avọ ọmọ ra wha tẹ be ta ẹme, who ru wọhọ ẹsenọ wha rrọ okọto, whẹ kọ elọya nọ o bi keke ẹme bae ro brukpei hi. Ọsẹ jọ evaọ obọ Korea nọ a re se Ahn ọ ta nọ: “Ọyewọ nọ o wo orimuo ọ rẹ ta oghẹrẹ eme itiena ha, ‘Dẹvẹ who ti wo areghẹ?’ hayo, ‘Brẹse mẹ ta oware ovo nana kẹ owhẹ no?’” O fibae nọ: “Evaọ oke ọsosuọ nọ me ri ro rri otọ mu hu, ẹme mẹ gbe oghẹrẹ nọ mẹ jẹ hae rọ tae o jẹ hae dha emọ mẹ eva.”

Ẹmeọta-kugbe izoge o rrọ oware nọ o ga vi eyewọ abọ họ. Hae nwene idhere gbe ona ra lele ẹgwọlọ ọmọ na. Nọ mi eyewọ nọ i bi okọ na te uwou no re a vuẹ owhẹ eware nọ i fi obọ họ kẹ ae. (Itẹ 11:14) Nọ who te bi lele ọmọ ra ta ẹme, daoma “he yo vẹrẹ, [jẹ] rọ ẹrera ruọ ẹme-ọta, je muofu ẹrera.” (Jemis 1:19) Maero na, ajọ obọ o rrọ owhẹ hẹ nọ who bi wuhrẹ izoge ra “re a yo ẹme je [bi] wuhrẹ ai orọ Ọnowo na.”—Ahwo Ẹfẹsọs 6:4..