Rọ Aro Kele Ẹrọwọ Rai

O Wuhrẹ No Ethobọ Riẹ Ze

O JỌ Jona oma inọ dodokọ ọ rẹ sae whaha edo ọgaga na. Orọnikọ edo ofou ọgaga nọ o je fou ifi nọ a ro thuru emehọ okọ na ọvo ho; yọ o rọnọ edo ẹkporo ọgaga nọ ọ jẹ fa egbẹ okọ na nọ o jẹ lẹliẹ ire okọ na kpobi ru edo ọvo gbe he. Edo nọ ọ jẹ tubẹ mae voho Jona oma họ ubo ohwo nọ ọ be dhẹ okọ na avọ utu riẹ nọ a be rova re okọ na o seba ezue. Jona ọ riẹ inọ fiki riẹ ahwo yena kpobi a bi ti ro whu na.

Eme o fi Jona họ ọza otiọye? Ọ jẹ iroro thọ gaga evaọ oware jọ nọ Ọghẹnẹ riẹ, Jihova ọ gwọlọ mi ei. Eme ọye? Kọ eware na e thọ te epanọ ọ gbẹ sae rọ ruẹrẹhọ kugbe Ọghẹnẹ hẹ? Iyo enọ nana e rẹ sai wuhrẹ omai eware buobu. Wọhọ oriruo, iku Jona i re fi obọ họ kẹ omai riẹ oware nọ o soriẹ nọ makọ ahwo nọ a wo ẹrọwọ dede a sai ro zoruẹ—gbe epanọ a sae rọ kpọ idhere rai vi.

Ọruẹaro nọ O No Galili Ze

Eware nọ Jona o jo ru thọ, wọhọ aghẹmeeyo riẹ gbe udu-ogaga nọ o wo, eye iroro ahwo e rẹ kaki kpohọ nọ a tẹ fodẹ Jona. Rekọ u wo eware buobu efa nọ u fo nọ ma rẹ riẹ kpahe ọzae nana. Kareghẹhọ inọ Jihova Ọghẹnẹ ọ salọ Jona re ọ jọ ọruẹaro riẹ. Jihova ọ hae kẹe okpiruo yena ha o hae jọnọ ọ kare ẹrọwọ.

Obe 2 Ivie 14:25 o ta umutho eware jọ kpahe ohwo nọ Jona ọ jọ. O no ẹwho Gat-hefa ze, nọ o rehọ emaele ivẹ gbe ubro thabọ no Nazarẹt, oria nọ Jesu Kristi ọ jọ whẹro oware wọhọ ikpe egba eree nọ i lele i rie. * Jona ọ jọ ọruẹaro evaọ etoke nọ Jeroboam avivẹ o je su uvie erua-ikpe Izrẹl. Oke yena yọ Elaeja ọruẹaro na o whu kri no; Elaesha nọ ọ rọ kpahe iẹe o te je whu no evaọ etoke nọ ọsẹ Jeroboam ọ jọ ovie. Dede nọ Jihova ọ rọ ẹkwoma eruẹaro ivẹ yena si egagọ Ebale no otọ no, Izrẹl o gbe keke aro fihọ wariẹ kiuke ku Ọghẹnẹ. Whaọ enẹna ẹkwotọ na ọ rrọ otọ ovie nọ o bi “ru oware nọ uyoma eva aro ỌNOWO na.” (2 Ivie 14:24) Fikiere o jọ oware olọlọhọ hayo iruo esese kẹ Jona ha re ọ ruẹaro evaọ etoke yena. Ghele na, o ru iruo na dẹdẹ.

Rekọ evaọ ẹdẹ jọ, Jona ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ ilogbo jọ. Jihova ọ kẹ riẹ iruo jọ nọ o rri nọ e rro vi ei abọ. Didi iruo Jihova ọ kẹ riẹ?

“Tovrẹ, re Who Kpohọ Ninẹve”

Jihova ọ ta kẹ Jona nọ: “Tovrẹ, re who kpohọ Ninẹve okpẹwho ọyena, re who bo kẹ ae; keme umuomu rai u do te omẹ oma.” (Jona 1:2) Oware nọ o lẹliẹ ozọ iruo nana mu Jona o rẹ bẹ ẹriẹ hẹ. No ẹwho nọ Jona ọ jọ rite Ninẹve nọ o rrọ ofẹ ovatha-ọre riẹ u thabọ te oware wọhọ emeale 500 (egba isoi), yọ o rẹ rehọ enwenọ amara ọsoso evaọ owotọ. Dede  na, ma sae tubẹ ta nọ uye onya na u tulo ho nọ who te roro kpahe eware efa jọ nọ iruo na e gwọlọ. Nọ o te te Ninẹve, Jona o ve ti whowho ovuẹ ẹdhoguo Jihova kẹ ahwo Asiria nọ a rẹ ruẹ ozighi ghọghọ jẹ geva thesiwa na. Otẹrọnọ ahwo Ọghẹnẹ a be rọwo gaviezọ kẹe he, kọ ahwo egedhọ yena a ti dede iei rehọ? Ẹvẹ odibo Ọghẹnẹ ọvo goli ọ sai ro whowho ovuẹ evaọ Ninẹve ologbo yena, onọ a se uwhremu na nọ “okpẹwho ijihẹ”?—Nahum 3:1, 7.

O sae jọnọ Jona o je roro kpahe eware yena kpobi, dede nọ ma sae nwane tae gbiae he. Rekọ oware nọ ma riẹ họ, nọ a vi ei uwou na, ọ dhẹ. Ofẹ ovatha-ọre Jihova o vi Jona kpohọ; rekọ ọ tẹ rọ ovao rri ofẹ ukiediwo-ọre, re ọ ruẹse dhẹ thabọ. O kpohọ ẹwho nọ a re se Jopa nọ o jọ unueri, oria nọ ọ jọ ruọ okọ nọ u bi kpobọ Tashish. Ahwo jọ nọ a wuhrẹ kpahe ekwotọ sa-sa a ta nọ Tashish ọ jọ orẹwho Spain. O tẹ rrọ ere, kiyọ obonọ Jona ọ rọ ovao rri na o rehọ oware wọhọ emaele 2,200 (idu ivẹ gbe egba ivẹ) thabọ no Ninẹve. Erẹ otiọye kpobọ oka Abade Ologbo na—wọhọ epanọ a je se Abade Mediterenia evaọ oke yena—o rẹ sae rehọ ukpe ososo! Rri epanọ Jona ọ gwọlọ dhẹ thabọ te siọ uwou nọ Jihova o vi rie ba!

Kọ onana u dhesẹ nọ ma re rri Jona wọhọ ọdhozọ? Joma nwane ta ere tao ho. Wọhọ epanọ ma be te ruẹ na, ọ jọ ohwo nọ o wo udu ziezi. Rekọ wọhọ mai ahwo-akpọ kpobi, Jona ọ gba ha, u wo eware buobu nọ e thọ riẹ obọ. (Olezi 51:5) Ono evaọ usu mai na ozọ u ri mu ẹdọvo ho?

Ẹsejọ ma rẹ sai rri oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi omai inọ o ga vi omai obọ, inọ o rrọ oware nọ ohwo ọ rẹ sai ru vievie he. Ma sai tube rri iruo usiuwoma ota Uvie Ọghẹnẹ nọ a kẹ Ileleikristi na wọhọ iruo egaga. (Matiu 24:14) Ugogo uzẹme nana nọ Jesu ọ ta via na inọ: “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru eware kpobi” na, u re kri omai ẹro ẹthọrọ họ. (Mak 10:27) Otẹrọnọ onana o be hae thọrọ omai ẹro ẹsejọ, kiyọ ma te sae riẹ epanọ o jọ kẹ Jona. Kọ eme o no odhẹ Jona na ze?

Jihova Ọ Whọku Ọruẹaro Riẹ nọ Ọ jẹ Siọ Uwou nọ O Vi Rie

Ma rẹ sae jọ iroro mai ruẹ Jona nọ ọ be keria okọ na, ẹsejọhọ okọ ahwo Fonisia nọ a rẹ rọ fofa. O bi rri nọ ohwo nọ ọ be te dhẹ okọ na avọ utu riẹ a bi ru re a le okọ na họ na. Nọ a le họ no, be rọ ẹmẹrera ruọ udevie abade no, ẹsejọhọ o jọ Jona oma inọ ọ nwae vabọ  no iruo nọ o je bru uduama riẹ na no. Rekọ ẹsiẹvo na, ovao ehru u te nwene.

Ofou ọgaga ọ tẹ whẹ ẹvohẹ ologbo fihọ abade na, avọ ẹkporo ọgaga nọ o kpehru te epanọ ọ sai ro le ekọ ilogbo oke mai na dede. Ma be ta ẹme na, okọ ulogbo yena u te muhọ evieghe jẹ wọhọ orara gheghe evaọ abade na nọ ẹkporo ologbo gbe ofou ọwhibo o bi fi abade na kpenẹ avọ enẹ na. Kọ Jona ọ jọ oke yena riẹ inọ “ỌNOWO na o . . . vi ofou ologbo ze evaọ abade na,” wọhọ epanọ o kere fihotọ uwhremu na? Ma sae ta ha. Rekọ ọ ruẹ inọ ahwo nọ a jọ okọ na a je bo se ọvuọ ọghẹnẹ rai, yọ ọ riẹ inọ obufihọ ovuọvo u ti no obei tha ha. O kere nọ: “Okọ na u te je muegbe ẹbẹre.” (Jona 1:4; Iruo-Izerẹ 19:4) Kọ ẹvẹ Jona ọ te sae rọ rẹriẹ ovao ku jẹ lẹ se Ọghẹnẹ nọ o vi rie uwou nọ ọ be dhẹ seba na?

Fikinọ Jona ọ riẹ inọ u wo oware ovo nọ ọ rẹ sai ru nọ u ti fi obọ họ họ, o te kpobọ otọ okọ na nyai kiẹzẹ. Owezẹ u te mu ei vrẹ. * Nọ ọnọ o wuzou okọ na ọ ruẹ Jona, ọ tẹ rọwo iẹe jẹ ta kẹe nọ ọ lẹ se ọghẹnẹ riẹ wọhọ ahwo nọ a kiọkọ. Fikinọ u mu rai ẹro inọ onana yọ ẹkporo igheghe he, ahwo okọ na a te mu ẹta họ ẹma re a ruẹse riẹ ohwo nọ ọ rrọ emu onana evaọ usu rai. Avro ọ riẹ hẹ sọ udu u je bru Jona nọ ẹta nọ a jẹ ma na o je dhesẹ ahwo na unọjọ utọjọ fihọ evowa. O raha oke he, uzẹme na o tẹ bẹ via. Jihova ọ jẹ kpọ ẹkporo na, je ru nọ ẹta na o ro mu Jona!—Jona 1:5-7.

Jona ọ ta oware nọ o via kpobi kẹ ahwo nọ a jọ okọ na. Ọ ta nọ ọye yọ odibo Jihova, Ọghẹnẹ Erumeru na. Ọghẹnẹ nana ọ be dhẹ seba na, ọye o ru eva dha nọ u fi aikpobi họ uyero imuozọ nana. Ezae na a te whu dikihẹ; Jona ọ jọ ovao rai ruẹ nọ ozọ u bi mu ai gaga. A tẹ nọe oware nọ a re ru ei re okọ na o seba ezue, re a seba ewhu. Eme Jona ọ ta kẹ ai? Jona ọ hẹ sai guwẹ inọ, kọ ọye ọ be te da-ame whu evaọ abade ọraragha yena avọ ekpahe na? Ukpoye o roro inọ, kọ eme o je si uwhu kpe ahwo yena kpobi kpakiyọ ọ riẹ oware nọ o re ru nọ a jẹ zọ? Fikiere ọ tẹ ta kẹ ai nọ: “Wha tọlọ omẹ fihọ abade; abade na ọ rẹ te fọ kẹ owhai; keme mẹ riẹ nọ fiki mẹ ẹkporo ọgaga ọ nana o je bru owhai ze.”—Jona 1:12.

Ọdhozọ ọ rẹ sae ta eme itiena ha, o gbẹ rrọ ere? Avro ọ riẹ hẹ, aruọwha Jona gbe uzuazọ riẹ nọ o fihọ ọza re amọfa a ruẹse zọ u ru eva were Jihova gaga. Ẹrọwọ ọ gbẹ ga vi onọ Jona ọ jọ etenẹ dhesẹ hẹ. Ma rẹ sai dhesẹ ọkpọ ẹrọwọ otiọye nẹnẹ ẹkwoma ewoma amọfa nọ ma rẹ rọ karo kẹ ọmai. (Jọn 13:34, 35) Nọ ma tẹ ruẹ ohwo nọ ọ rrọ ẹbẹbẹ jọ, te idhovẹ iroro, hayo nọ ọ gwọlọ obufihọ evaọ Ọghẹnẹ ọgọ, kọ ma te lahiẹ oma kpobi ro fi obọ họ kẹe? O rẹ were Jihova gaga nọ ma te ru ere!

Ẹsejọhọ onana u duobọte udu ahwo nọ a jọ okọ na re, keme ọsosuọ a jẹ kake rọwo gbolo Jona fihọ abade na ha! Ukpoye, a tẹ jẹ gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ a sai ro bi ẹkporo na ghele—rekọ o lọhọ họ. Ẹkporo na o je dhe ẹgẹga. Ukuhọ riẹ, a tẹ te ruẹ nọ u wo oware ovo nọ a rẹ sai ru hu. A te bo se Jihova, Ọghẹnẹ Jona re ọ rọvrẹ ai, a te gbolo Jona fihọ abade na.—Jona 1:13-15.

A Re Jona Ohrọ je Siwi Ei

Jona o te kie fihọ ẹkporo na. Ẹsejọhọ ọ jẹ daoma ya re ọ seba ekiedi, jẹ kpare ovao ruẹ okọ na nọ u bi si awọ vrẹ avọ ẹvohẹ ame nọ o bi lele iei. Rekọ ẹkporo ọ tẹ wọ ruru Jona, o te muhọ ediwi. O te bi kie diwi vrẹ ọvo, u te mu ei ẹro inọ u re kẹe no.

Uwhremu na o dhesẹ epanọ oma o jariẹ evaọ etoke nana. Ọ jẹ ruẹ ẹmẹvo oghẹrẹ eware sa-sa. O da riẹ gaga inọ ọ te gbẹ sae ruẹ etẹmpol owoma Jihova evaọ obọ Jerusalẹm hu. Ọ jọ oma riẹ inọ o bi kie diwi kpobọ otọ abade na, kẹle itho nọ e rrọ edidi na, oria nọ  ẹbe ọ jọ gbae. Evaọ iroro riẹ, etẹe ọ be te jọ uki riẹ.—Jona 2:2-6.

Rekọ hẹrẹ tao! Oware jọ u bi go kẹle iẹe—oware ulogbo ubiebi jọ, o be ya-ame. Nọ o ya kẹle iẹe no, o tẹ họrọ mu ei. U te rie unu ulogbo riẹ jẹ lọe!

Evaọ iroro riẹ, u re no na. Rekọ Jona ọ ruẹ nọ oware igbunu jọ o be via. Ọ gbẹ rrọ uzuazọ! Eri na o gbakọ họ iẹe he, ọ re riẹ hẹ, yọ ofu o dhe rie gbe he evaọ eva riẹ. Jona ọ gbẹ be wẹ, dede nọ ọ rrọ eva oria nọ o hae te jọ uki riẹ. Ẹmẹrera na, ọwhewhe o te mu Jona. Ababọ avrọ, Jihova, Ọghẹnẹ riẹ ọye ọ “ruẹrẹ eri ologbo jọ kpahe re ọ lọ Jona.” *—Jona 1:17.

Iminiti jọ e vrẹ no, bi kpohọ euwa buobu no. Jona ọ rrọ evaọ okpa-ebi nọ ọ re ruẹ ẹdẹvo ho, ghele na ọ jọ etẹe roro kpahe eme nọ ọ rọ lẹ se Jihova Ọghẹnẹ. Olẹ riẹ nọ a kere fihọ uzou avivẹ obe Jona na u dhesẹ eware buobu via kpahe iẹe. U dhesẹ nọ Jona ọ riẹ Ikereakere na ziezi keme ọ wariẹ eme Ilezi na unuẹse buobu evaọ olẹ na. U te je dhesẹ uruemu aghae jọ via: edẹro. Enẹ Jona o ro ku olẹ na họ: “Mẹ rẹ rọ uru akpẹwẹ ro dheidhe kẹ owhẹ; re mẹ hwosa eya nọ mẹ yae. Usiwo o rọ obọ ỌNOWO na!”—Jona 2:9.

Onana u wuhrẹ Jona inọ Jihova ọ rẹ sai siwi ohwo kpobi, evaọ oghẹrẹ oria kpobi hayo oke kpobi. Makọ “evaọ eri na,” Jihova ọ ruẹ odibo riẹ nọ ọ jọ uye je siwi ei. (Jona 1:17) Jihova ọvo ọ rẹ sai ru nọ ohwo ọ sae rọ jọ uzuazọ ọkọkọ edẹ-esa gbe eso-esa soso evaọ eri ologbo otiọye. U woma re ma kereghẹhọ nẹnẹ inọ Jihova họ “Ọghẹnẹ nọ uzuazọ [mai] o rọ obọ.” (Daniẹl 5:23) Obọ riẹ ẹwẹ gbe uzuazọ mai kpobi o rrọ. Kọ ma bi dhesẹ edẹro kẹe? Kọ u gbe fo re ma hai yoẹme kẹe ẹsikpobi?

Kọ ẹvẹ Jona omariẹ? Kọ o wuhrẹ no oware nọ o via kẹe na ze inọ u fo re ọ rọ ẹkwoma ẹmeoyo dhesẹ edẹro riẹ kẹ Jihova?  Ee. Nọ edẹ-esa gbe eso-esa e vrẹ no, eri na ọ tẹ ziọ akotọ okpa jẹ “kpa Jona fihọ otọ oyaya.” (Jona 2:10) Dai roro iei—u gbe du gwọlọ nọ Jona ọ ya re o te ti te okpa ha! Dede na o gwọlọ nọ ọ rẹ jọ etẹe gwọlọ edhere nọ o re ro kpohọ obonọ ọ gwọlọ nya. U kri hi, Jona ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe oware ofa nọ u bi ti dhesẹ via sọ o gine wo edẹro. Jona 3:1, 2 o ta nọ: “Koyehọ ẹme ỌNOWO na o te bru Jona ze orọ avisiava, anọ, ‘Kparoma, who kpo obọ Ninẹve okpẹwho ologbo ọyena, re who woro kẹ ae uwou nọ me re ti vi owhẹ na.’” Kọ eme Jona o bi ti ru na?

Jona o si uke kpemu hu. Ma se nọ: “Jona ọ tẹ kparoma ọ jẹ nya kpobọ Ninẹve wọhọ epa ẹme ỌNOWO na.” (Jona 3:3) Ẹhẹ, o yoẹme. O rrọ vevẹ inọ o wuhrẹ no ethobọ riẹ ze. U fo nọ ma rẹ raro kele ẹrọwọ Jona evaọ abọ nana re. Mai kpobi ma rẹ raha uzi; oware o rẹ thọ omai obọ ẹsejọ. (Ahwo Rom 3:23) Kọ ma rẹ nwani no ere fi oma hotọ manikọ ma re wuhrẹ no ethobọ mai ze, ku oma rẹriẹ je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ?

Kọ Jihova ọ ghale Jona fiki ẹmeoyo riẹ? Ee. Orọ ọsosuọ, o wọhọ nọ Jona ọ riẹ uwhremu na inọ ahwo nọ a dhẹ okọ na a zọ. Ẹkporo na o serihọ nọ a nwani gbolo Jona fihọ abade na no wọhọ epanọ ọ ta nọ a ru ei, “ozọ ỌNOWO na u te mu ahwo na gaga,” a te dhe idhe kẹ Jihova viukpọ eghẹnẹ erue rai.—Jona 1:15, 16.

Jona o tube wo oghale ulogbo ofa uwhremuna. Jesu ọ rehọ oke nọ Jona ọ jọ evaọ eri ologbo na dhesẹ etoke nọ ọyomariẹ ọ te rọ jọ evaọ uki. (Matiu 12:38-40) Ẹvẹ eva e te were Jona te okenọ a te kpare iẹe ze uzuazọ nọ ọ jẹ te riẹ inọ Jesu ọ rehọ oware nọ o via kẹe na kẹ oriruo kpahe omariẹ! (Jọn 5:28, 29) Jihova ọ gwọlọ nọ eghale riẹ i te owhẹ re. Wọhọ Jona, kọ who ti wuhrẹ no ethobọ ra ze, je dhesẹ ẹzi omolahiẹ gbe ẹmeoyo?

[Oruvẹ-obotọ]

 [Ẹkpẹti/Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]

Egbavro A Rọso Jona

▪ Kọ eware nọ a gbiku rai fihọ obe Jona evaọ Ebaibol na e ginẹ via? No anwae ze, ahwo jọ a be rọ vro ikuigbe obe Ebaibol nana. Evaọ oge nana nọ ahwo a bi jo se ebe gaga sọ a rẹ ruẹ oware jọ kru dhobọ rọ vro ẹgbagba ebe itieye na, ẹsibuobu a bi mienu kẹ obe nana—wọhọ iku-ọrue, hayo iku-esia gheghe nọ i no anwae ze. Okere-ebe ọrọ ikpe-udhusoi avọ ikpegbizii jọ o kere kpahe olorida ichọche jọ nọ o dhesẹ ikuigbe Jona gbe eri ologbo na wọhọ iku ọtadhesẹ oghẹrẹsa jọ gheghe, enẹ olorida na o dhesẹ i rie: Jona o wohọ ehọtẹle jọ evaọ Jopa nọ a re se The Sign of the Whale (Oka Eri Ologbo Na). Fikinọ ọ sae hwosa gba ha, ọnọ o wo ehọtẹle na o te gele iei ruọ otafe. Olorida na ọ ta nọ onana họ eri ologbo nọ ọ “lọ” Jona jẹ “kpae ze” na! Uzẹme, oghẹrẹ nọ egbavro nọ e wọso Ebaibol na a rọ bakọ hotọ be gwọlọ lọ Jona u vi orọ eri ologbo na!

Fikieme ahwo a be rọ vro ikuigbe Ebaibol nana te enẹ? Fikinọ o ta kpahe eware igbunu. O wọhọ nọ eriwo nọ egbavro buobu a wo kpahe eware igbunu họ: Eware itieye na e rẹ sae via vievie he. Kọ eriwo otiọye na ọ ginẹ gba? Nọ omara nọ, ‘Kọ mẹ rọwo ẹme umuhọ Ebaibol na?’ O ta na: “Evaọ emuhọ Ọghẹnẹ ọ ma odhiwu gbe akpọ.” (Emuhọ 1:1) Wariẹ akpọ na họ, ima ahwo buobu nọ a wo iroro a rọwo uzẹme uvevẹ yena. Rekọ, ma te rri rie ziezi, ẹme yena ọvo dede o tube gbunu vi eware igbunu efa nọ a jọ Ebaibol na tẹme te.

Roro kpahe onana: Rọkẹ Ọnọ ọ ma idedeghe nọ e vọ avọ ima isi buobu, jẹ ma koghẹrẹ koghẹrẹ eware igbunu nọ e vọ otọakpọ na, eme ọ rrọ ikuigbe obe Jona nọ o rẹ bẹe eru? Kọ ẹkporo? Kọ eri nọ o re vi re ọ lọ ohwo? Manikọ eri nọ o re ru re ọ kpa ohwo ze? Rọkẹ Ọnọ o wo ogaga nọ o basa ha na, eware yena e rẹ bẹ vievie he.—Aizaya 40:26.

Ẹsejọ dede, eware igbunu e rẹ sae romavia ababọ omudhehọ Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, ahwo jọ a ta nọ evaọ ukpe 1758, ọdhẹ-okọ jọ o kie no okọ fihọ Abade Mediterenia, eri ologbo jọ ọ tẹ lọe. Ahwo nọ a dhẹ ogbo ze a tẹ rọ ọwhunu sa eri ologbo na. Fiki iguegue na, eri ologbo na ọ tẹ kpa ọzae na, a tẹ wọe ruọ okpa, yọ ọ nwa oma tere he. Iku yena e tẹ rrọ uzẹme, ma sai dhesẹ iẹe wọhọ oware oghẹrẹsa, nọ u gbunu—dedenọ o nwane jọ iruo igbunu nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze he. Kọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ sae rọ ogaga riẹ ru eware nọ i vi oyena?

Egbavro a bi je sikẹ inọ ohwo-akpọ ọ rẹ sae jọ evaọ eri edẹ esa ababọ ofu nọ o re dhei kpe he. Rekọ ahwo-akpọ a wo eriariẹ te epanọ a be sai ro se ofou họ ẹkpa lele oma kpobọ otọ ame nọ o rẹ sae lẹliẹ ae jọ obotọ ame wẹ etoke krẹkri. Kọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ sae rehọ ogaga gbe areghẹ riẹ nọ e basa ha ru Jona jọ uzuazọ edẹ esa evaọ eri? Wọhọ epanọ ukọ-odhiwu jọ ọ vuẹ Meri, oni Jesu, “oware ovuovo nọ o rẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo orọ họ.”—Luk 1:37.

Eme ọfa o dhesẹ nọ ikuigbe obe Jona na ginọ uzẹme? Oghẹrẹ uruemu ahwo nọ a jẹ dhẹ ekọ gbe epanọ ekọ oke yena e jọ, ere Jona ọ nwani dhesẹ ai totọ. Evaọ Jona 1:5, ọ ta nọ edhẹ-okọ na a je gbolo eware no okọ na fihọ abade re okọ na o ruẹsi vori. Igbiku anwae gbe iwuhrẹ ahwo Ju i dhesẹ nọ enẹ edhẹ-okọ e jẹ hai ru nọ ẹkporo ọgaga o te bi fi. Oghẹrẹ nọ Jona o dhesẹ Ninẹve uwhremu na u te je kiehọ ikuigbe gbe eware nọ a kiẹ via. Maero na, Jesu Kristi ọ ta nọ edẹ esa nọ Jona ọ jọ evaọ eri na yọ oriruo eruẹaruẹ kpahe epanọ ọyomariẹ ọ te rọ jọ evaọ uki edẹ esa. (Matiu 12:38-40) Ẹme Jesu nana ọ kẹ imuẹro inọ ikuigbe Jona na yọ oware nọ o ginẹ via.

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]

“Oware ovuovo nọ o rẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo orọ họ.”—LUK 1:37

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 26]

Edhokọ na a gbolo Jona fihọ abade na wọhọ epanọ ọ ta kẹ ae