‘Didi Oware Ma te Re?’

ẸME kpahe emu gbe udi ọ roma via unuẹse buobu evaọ etoke odibọgba Jesu. Oware igbunu ọsosuọ nọ o ru họ ame nọ o zihe ruọ udi, yọ isiava ọ rọ umutho ebrẹdi gbe imiyei ko ogbotu ahwo. (Matiu 16:7-10; Jọn 2:3-11) Orọnikọ iyogbere ọvo Jesu o lele re emu hu, rekọ te edafe re. Ewegrẹ riẹ a tubẹ bọwo iẹe ota inọ Jesu yọ ọgbore gbe ọgbidi. (Matiu 11:18, 19) Rekọ Jesu ọ jọ ohwo otiọye he. Dede na, ọ riẹ inọ emu gbe udi e rrọ oja kẹ ahwo, fikiere ọ jẹ hae rọ ona rehọ eware nana kẹ ọtadhesẹ re u fi obọ họ kẹ ahwo wo otoriẹ eware ididi ẹme Ọghẹnẹ.—Luk 22:14-20; Jọn 6:35-40.

Didi oghẹrẹ emu gbe udi a riẹ evaọ oke Jesu? Ẹvẹ a jẹ hai ro there emu evaọ oke yena? Kọ ẹvẹ iruo riẹ e ga te? Iyo kẹ enọ yena i ti fi obọ họ kẹ owhẹ wo otoriẹ iku gbe eme jọ nọ e rrọ ikere Usiuwoma na ziezi.

Kẹ Omai “Emu Inẹnẹ”

Okenọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ epanọ a rẹ lẹ, o dhesẹ inọ u fo re a yare Ọghẹnẹ eware nọ i wuzou kẹ uzuazọ uyero—wọhọ oriruo, “emu inẹnẹ.” (Matiu 6:11) Ebrẹdi o jọ emu nọ a jẹ hae re ẹsikpobi evaọ oke Jesu, te epanọ otọ ẹme na “re emu” o rọ rrọ “re ebrẹdi” evaọ ẹvẹrẹ Hibru gbe ọrọ Griki. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, eka gbe ekakọ efa sa-sa nọ a je ro ru ebrẹdi e jẹ hai bu emu ahwo Ju gaga. Ekiotọ e ta nọ evaọ oke yena, unu eka nọ omọvo ọ rẹ re evaọ ẹgbukpe e rẹ sae gbẹdẹ te ekpa isimeti ene, onọ o rẹ kẹ abọvo ẹgba nọ ugboma riẹ o gwọlọ.

A jẹ hae ruẹ ebrẹdi dẹ evaọ eki. Rekọ iviuwou buobu a jẹ hai ru ebrẹdi obọrai—onọ o jọ iruo egaga. Obe jọ nọ a re se Bread, Wine, Walls and Scrolls, o ta nọ: “Fikinọ eka nọ a wuhu fihotọ i re kri ẹraha ha, aye uwou-orọo o re wuhu utho eka nọ a gwọlọ kẹdẹ kẹdẹ.” Ẹvẹ onana o rẹ rehọ oke te? Obe ovona o ta nọ: “Re a rọ obọ wuhu eka nọ e rẹ vọ igbogbo imiliki ikpe o rẹ rehọ auwa ọsoso avọ ẹroyẹ, yọ a te wuhu ai no e rẹ vrẹ igbogbo eree he. Nọ emu okpẹdẹ omọvo o rẹ rehọ enwenọ igbogbo eka isoi na, o rẹ rehọ euwa esa re aye ọ sai wuhu eka nọ i re te uviuwou imasoi hayo imazeza.”

Whaọ, roro kpahe Meri, oni Jesu. U te no iruo uwou efa no, ọ jẹ hai there ebrẹdi nọ i re te ọzae riẹ, emezae isoi, gbe o tẹ  kawo, emetẹ ivẹ rai. (Matiu 13:55, 56) Avro ọ riẹ hẹ, wọhọ eyae Ju efa Meri ọ jẹ hai ru iruo gaga re ọ sae ruẹrẹ “emu inẹnẹ” họ.

“Wha ti Furie Ohọwo Rai”

Nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze no, ọ roma via kẹ ilele riẹ ohiohiẹ ẹdẹjọ. Ilele na a kpohọ iyei ikpe aso okioke, rekọ a kpe oware ovo ho. Nọ ọ ruẹ nọ oma o lọhọ e rae no, Jesu o te se ai nọ: “Wha ti furie ohọwo rai.” Ọ tẹ kẹ ae emeri gbe ebrẹdi re. (Jọn 21:9-13) Dede nọ etenẹ ọvo a jọ fodẹ emuore ohiohiẹ evaọ ikere Usiuwoma na, emu nọ ahwo oke yena a jẹ hae mae re ohiohiẹ họ ebrẹdi, epapa, ibi olivi hayo ibi ire nọ e ya no.

Kọ eme a jẹ hae re oke uvo? Oghẹrẹ emu vẹ iruiruo e jẹ hae re? Obe na Life in Biblical Israel o ta nọ: “Emu ovovo a jẹ hae re evaọ uvo, onọ u kugbe ebrẹdi, eka, ibi olivi, gbe ibi ure ojo.” Ẹsejọhọ eware nana ilele na a dẹ no obọ Saeka ze, nọ a zihe ze ti di Jesu họ nọ o je lele aye Sameria jọ ta ẹme evaọ akotọ ozae. O jọ “auwa avọ ezeza,” koyehọ uvo, yọ ilele na a “nya vrẹ kpo obọ ẹwho e dẹ emuore.”—Jọn 4:5-8.

Owọwọ uviuwou u re kuomagbe kẹ uzedhe emu okpẹdẹ na. Nọ u je dhesẹ emu yena, obe na Poverty and Charity in Roman Palestine, First Three Centuries C.E. o ta nọ: “Oware nọ ahwo buobu a jẹ hae re họ ebrẹdi hayo epọteji nọ a rọ eguae, ezaa hayo eka there. A jẹ hai fi uwhei avọ ewhri hayo olivi ba emu na, yọ ẹsejọ, a re ku ọnyọ, hayo ame ibi ire nọ e rẹ mere ziezi kugbei.” Ẹsejọhọ, eware efa wọhọ imiliki, ame-ivie arao nọ o dhẹmu, ẹbe, gbe ibi ire ekpokpọ hayo eyaya e jọ usu emu nọ a jẹ hae re owọwọ na. Oghẹrẹ ẹbe gbe ekakọ nọ a rẹ re nọ e jariẹ oke yena i bu te ọgba—ejọ rai họ arubasa, egaliki, gbe karọt—yọ oghoghẹrẹ ibi ire nọ e jariẹ i bu vrẹ udhegbisoi, ejọ họ (1) ibi-ure ojo, (2) ibi oriẹ jọ nọ a re se date, gbe (3) pomẹgraneti.

Kọ whọ sae jọ iroro ra ruẹ eware nana jọ nọ a ruẹrẹ họ emẹjẹ kẹ emuọriọ owọwọ okenọ Jesu o weze bru Lazarọs gbe inievo ivẹ riẹ, Mata avọ Meri? Whaọ, dai roro epanọ ore awere o rẹ da uwou na fia te okenọ Meri o ku “udẹ nad” ku awọ Jesu, nọ ore emu na avọ ore awere udẹ oghaghae na o gua kugbe.—Jọn 12:1-3.

“Okenọ Who ti Ru Eha”

Oke ofa jọ nọ ọ jẹ re emu evaọ “uwou okpohwo otu Farisi jọ,” Jesu o wuhrẹ ahwo nọ e jọ etẹe obọdẹ uwuhrẹ jọ. Ọ ta nọ: “Okenọ who ti ru eha, zizie iyogbere, enọ i wo eka, enọ eko, gbe ituaro, who re ti wo oghale, keme a wo nọ a rẹ sae rọ hwa e kẹ owhẹ hẹ. Rekọ a rẹ te hwa osa kẹ owhẹ ẹdẹ ẹkparomatha i kiẹrẹe.” (Luk 14:1-14) Nọ  ohwo Farisi na o te lele ohrẹ Jesu na, oghẹrẹ emu vẹ ọ rẹ ruẹrẹhọ evaọ ẹkeriotọ otiọye?

Ọdafe ọ rẹ sae rọ ebrẹdi obọdẹ ze, enọ a fi udi, ọnyọ, imiliki, gbe ekwakwa awere sa-sa efa ba ru je ru ona fihọ ziezi. Ọ sae jẹ rọ ame-ivie arao nọ o dhẹmu gbe eware itieye na efa ze. Ababọ avro, ibi olivi hayo ewhri olivi e rẹ jariẹ re. Wọhọ epanọ obe na Food in Antiquity o ta, “ewhri olivi nọ omọvo ọ rẹ re evaọ ẹgbukpe u re te egalọno ọvo, u te no onọ a re ro wholo je ro tu ikpẹ no.”

Otẹrọnọ ohwo Farisi na ọ jẹ rria kẹle abade, ọyomariẹ avọ erara riẹ a sae ruẹ iyei ekpokpọ re. Ahwo nọ a kẹle abade he a jẹ hae ruẹ iyei nọ a fihọ ame uwhei hayo oware ofa re e seba egbo. Ohwo na ọ sae rọ arao ghọ ọrara riẹ—yọ a rẹ kake rọ onana ghọ oyogbe he. Emu ike-arifẹ a jẹ mae rọ ghọ erara oke yena. (Luk 11:12) Ẹsejọhọ eware wọhọ egbrọge, irovrẹ, izuwo-aka, gbe ibi ahe a je ro fi awere họ eghẹrẹ emu otiọye na. (Matiu 13:31; 23:23; Luk 11:42) Nọ ọrara na ọ tẹ re uzedhe emu na no, ẹsejọhọ ọ vẹ jẹ rọ eka nọ a rọ tọ, gbe almọnd avọ ọnyọ ro worie unu.

Oware jọ nọ o sae jọnọ a jẹ hae rọ ghọ erara evaọ etoke ehaa họ, ibi ire wọhọ izuzu hayo udi nọ a rọ ibi ire itieye na ru. A jọ ẹkwotọ Palẹstain ruẹ imiudi buobu no, onọ o kẹ imuẹro inọ ahwo a jẹ da idi tioye na. Ekiotọ a jọ oria jọ evaọ ẹkwotọ Gibiọn ruẹ ighogho udhosa gbe esa nọ a bru fihọ utho jọ, enọ a rẹ sae wọ egalọno idi esese idu udhegbisoi (25,000) fihọ.

“Wha Ruawa Ha”

Nọ who bi se ikere Usiuwoma na, muẹrohọ unuẹse nọ Jesu ọ jọ etadhesẹ riẹ fodẹ emu hayo udi, hayo epanọ ọ rọ jọ udevie emuọriọ wuhrẹ ahwo obọdẹ eware jọ. Evaọ uzẹme, Jesu avọ ilele riẹ a reawere emamọ emu gbe udi, maero nọ a jọ kugbe egbẹnyusu ekpekpe rai, dede na, a rehọ emuore gbe udi-oda wọhọ eware nọ e karo evaọ uzuazọ họ.

Jesu o fi obọ họ kẹ ilele riẹ wuhrẹ epanọ a rẹ rọ yọrọ eriwo owowa kpahe emu gbe udi nọ ọ ta kẹ ae nọ: “Wha ruawa ha, nnọ, Didi oware ma rẹ ria? hayo oware nọ ma rẹ da? hayo eme ma rẹ rehọ gọ egọ? Keme eware enana kpobi ahwo Egedhọ na erẹ guọlọ; keme Ọsẹ obọ odhiwu rai ọ riẹ nọ eware enana kpobi i kiọkọ kẹ owhai.” (Matiu 6:31, 32) Ilele na a jẹ uwuhrẹ nana rehọ, yọ Ọghẹnẹ ọ rẹrote ẹgwọlọ rai. (2 Ahwo Kọrint 9:8) Ẹsejọhọ emu ra nẹnẹ o wo ohẹriẹ no orọ ahwo ikpe-udhusoi ọsosuọ. Rekọ o rẹ sai mu owhẹ ẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te rẹrote ẹgwọlọ ra otẹrọnọ who fi egagọ riẹ họ oria ọsosuọ evaọ uzuazọ.—Matiu 6:33, 34.