Kọ Ọghẹnẹ Ọ be Kẹ Omai Uye?

Nọ otọ-nuhu ulogbo jọ gbe ẹkporo-ame nọ ọ wọ no abade ze e jọ orẹwho Japan raha ọraha evaọ March 2011, ọgba esuo-ohrowo jọ ọ ta nọ: “Dede nọ o da omẹ gaga kẹ ahwo nọ uye na u t’oma, me roro nọ onana yọ uye nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze.”

Nọ ahwo nọ a bu vi idu udhusoi akuava gbe udhe (220,000) a whu evaọ otọ-nuhu nọ o romavia evaọ orẹwho Haiti evaọ January 2010, ohwo jọ nọ ọ rẹ jọ etẹlivisiọno ta usiuwoma nọ ọ viodẹ ọ ta nọ otọ-nuhu na o romavia fikinọ a “riọvọ kugbe ẹdhọ” gbe inọ o gwọlọ nọ a re “kurẹriẹ bru ọghẹnẹ ze.”

Nọ ahwo 79 a whu evaọ ẹwho Manila evaọ Philippines fikinọ ahwo a jẹ dhẹ zighi zighi kie ruru ohwohwo nọ oware jọ o via, ozerẹ Kathọlik jọ ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nwene udu-ogaga mai.” Obe-usi jọ evaọ orẹwho yena o ta nọ “ahwo udhegbọvo evaọ usu udhusoi kpobi nọ a kiẹriwi a ta nọ Ọghẹnẹ o bi dhesẹ evedha riẹ kẹ orẹwho na ẹkwoma otọ-nuhu, ofou-ọwhibo gbe okpẹtu efa” nọ i bi te orẹwho na ẹsikpobi na.

ORỌNỌ inẹnẹ iroro na inọ Ọghẹnẹ ọ be rọ okpẹtu kẹ ahwo oyoma uye u muhọ họ. Evaọ ukpe ọ 1755, nọ ahwo idu udhosa (60,000) a whu fiki otọ nọ u nuhu, erae, gbe ẹkporo nọ ọ wọ no abade ze evaọ ẹwho Lisbon, evaọ Portugal, ọgba-iroro jọ nọ ọ viodẹ nọ a re se Voltaire ọ nọ inọ: “Kọ ahwo Lisbon nọ okpẹtu ọ via kẹ na a yoma vi ahwo Paris, oria nọ omawere nọ u thesiwa o jọ r’obọ duotọ?” Evaọ uzẹme, ahwo buobu a be hae nọ omarai sọ Ọghẹnẹ ọ be rọ okpẹtu nọ a r’obọ so ho kẹ ahwo uye. Evaọ erẹwho buobu, a bi se ikpẹtu itienana iruo-abọ Ọghẹnẹ.

Fiki onana, u fo re ma nọ inọ: Kọ ginọ uzẹme inọ Ọghẹnẹ ọ be rọ okpẹtu nọ a r’obọ so ho kẹ ahwo uye? Kọ ikpẹtu nọ e be romavia kiti kiti enẹna yọ uye nọ u bi no obọ Ọghẹnẹ ze?

Nọ ahwo jọ a te roro kpahe ọraha sa-sa nọ Ọghẹnẹ ọ wha ze nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na, a ve muọ Ọghẹnẹ họ ẹfo inọ ọye ọ be wha erọ inẹnẹ ze. (Emuhọ 7:17-22; 18:20; 19:24, 25; Ikelakele 16:31-35) Dede na, nọ ma tẹ romatotọ kiẹ ikuigbe eraha yena riwi, ma rẹ ruẹ nọ ugogo eware esa jọ i ru rai wo ohẹriẹ. Orọ ọsosuọ, Ọghẹnẹ ọ jẹ hae vẹvẹ ahwo unu taure ọraha ọ tẹ romavia. Orọ avivẹ, ọraha inẹnẹ o bi kpe ahwo owoma gbe ahwo oyoma, rekọ onọ u je no obọ Ọghẹnẹ ze o jẹ hae salọ ahwo kpe. Ahwo imuomu nọ a rọwo kurẹriẹ hẹ hayo nọ a gaviezọ kẹ unuovẹvẹ hẹ ọvo a whu evaọ ọraha otiọye na. Orọ avesa, Ọghẹnẹ o ru uvẹ fihọ nọ ahwo owoma a jẹ hae rọ zọ.—Emuhọ 7:1, 23; 19:15-17; Ikelakele 16:23-27.

Evaọ usu eraha kpobi nọ i te ima ahwo-akpọ buobu no evaọ oke mai na, imuẹro evo e riẹ hẹ inọ obọ Ọghẹnẹ i noze. O tẹ rrọ ere, kọ eme ọ wha riẹ ze nọ ọraha otiọye ọ be rọ via kiti tenẹ? Ẹvẹ ma sai ro yerikugbe ebẹbẹ nọ i bi no ọraha otiọna ze? Kọ oke jọ o te jariẹ nọ okpẹtu nọ a r’obọ so ho o ti ro n’otọ riẹriẹriẹ? Whọ te ruẹ iyo enọ nana evaọ izoeme nọ e rrọ aro na.