“Whai Ohwo O You Ohwo”

“Mẹ kẹ owhai uzi okpokpọ, nọ, whai ohwo o you ohwo wọhọ epanọ me you owhai, re whai ohwo o you ohwo. Fiki onana ahwo kpobi a jẹ riẹ nọ whai ilele mẹ re whai ohwo o te you ohwo.”—JỌN 13:34, 35.

Oware nọ U Dhesẹ: Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ inọ a wo uyoyou kẹ ohwohwo wọhọ epanọ o you rai na. Oghẹrẹ vẹ Jesu o you ilele na? Jesu o wo uyoyou kẹ ahwo kpobi dede nọ ahwo oke yena a je mukpahe amọfa nọ i no uyẹ efa ze, yọ o you eyae na re, dede nọ ahwo oke yena a mukpahe eyae. (Jọn 4:7-10) Uyoyou nọ Jesu o wo kẹ ahwo o lẹliẹ e riẹ rehọ oke gbe ẹgba riẹ je fi obọ họ kẹ ahwo. (Mak 6:30-34) U kuhọ riẹ, Jesu o dhesẹ uyoyou nọ o mae rro kẹ ahwo-akpọ. Ọ ta nọ: “Mẹ họ othuru igodẹ owoma na. Othuru igodẹ owoma o re siobọno uzuazọ riẹ fiki igodẹ.”—Jọn 10:11.

Epanọ Ileleikristi Ikpe-Udhusoi Ọsosuọ A ro Ru Lele Onana: Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Ileleikristi a je se ohwohwo ‘inievo-emezae’ hayo ‘inievo-emetẹ.’ (Filimọn 1, 2) A je dede ahwo erẹwho kpobi rehọ ziọ ukoko Ileleikristi na, keme a riẹ inọ “ẹhẹriẹ ọvo ọ rọ udevie Ju gbe Griki hi; Ọnowo ọvo na họ Ọnowo ahwo kpobi.” (Ahwo Rom 10:11, 12) Nọ Pẹntikọst 33 C.E. o vrẹ no, ilele Jesu nọ e jọ Jerusalẹm “a tẹ zẹ . . . eware jẹ ghale kẹ ai kpobi, epepanọ o jẹ kare kohwo kohwo obọ.” Fiki ẹjiroro vẹ a je ro ru onana? Re otu nọ e họ-ame obọ na a ruẹse daji Jerusalẹm jẹ ruabọhọ “uwuhrẹ ahwo ikọ na.” (Iruẹru Ikọ Na 2:41-45) Eme o lẹliẹ e rai jẹ owọ nọ a jẹ na? Kawo vi ikpe udhusoi akuava (200) nọ ikọ na i whu no, ogbiku nọ a re se Tertullian ọ wariẹ eme nọ ahwo jọ a ta kpahe Ileleikristi oke yena, inọ: “A you ohwohwo gaga . . . yọ a rọwo inọ a re tube whu kẹ ohwohwo dede.”

Amono A bi Ru Lele Onana Nẹnẹ? Obe na The History of the Decline and Fall of the Roman Empire nọ a kere evaọ ukpe 1837, u dhesẹ nọ anwọ ikpe buobu ze ahwo nọ i se omarai Ileleikristi, “a wha enwoma ilogbe se ohwohwo no vi ahwo nọ a be tubẹ gọ Ọghẹnẹ hẹ.” Ekiakiẹ jọ nọ a ru kẹle na evaọ obọ America u dhesẹ nọ ibuobu ahwo nọ i se omarai Ileleikristi a mukpahe amọfa nọ i no uyẹ efa ze. Evaọ erẹwho jọ, ikpichọche nọ i no erẹwho efa ze a re ru eware kugbe ahwo ichọche evona nọ e rrọ ahwo erẹwho efa ha, yọ onana o be whae ze nọ a gbe bi ro fi obọ họ kẹ ohwohwo ho nọ o tẹ gwọlọ ere.

Nọ ifou-ọwhibo ene nọ e via lele ohwohwo evaọ emerae ivẹ evaọ Florida, evaọ ukpe 2004 e via vrẹ no, ohwo-agbara ogbodhẹ evaọ ẹkwotọ yena ọ tẹ jẹ kiẹ riwi sọ a be riẹ eware nọ a rọ dhogbo ze na ghale kẹ ahwo na ziezi. Ọ ta nọ egagọ evuọvo a riẹ eware nọ a kẹ rai ghale te Isẹri Jihova ha, fikiere ọ tẹ ta kẹ Isẹri na inọ ọ te kẹ ae oware kpobi nọ a gwọlọ. Evaọ emuhọ ukpe 1997, ogbẹgwae ogbodhẹ orọ Isẹri Jihova a rehọ eware usiwo imu, emuore, gbe iwu rọ dhogbo bru inievo mai gbe amọfa nọ e rrọ ukoko ho, evaọ orẹwho Democratic Republic of Congo, fiki okpẹtu nọ o te rai. Inievo mai nọ e rrọ orẹwho Europe a zọhọ igho nọ i bu te edọla America ima ọvo ze ro fi obọ họ kẹ ae.