TIMOTI ọ ruọ otafe no, ọ be rọ ẹmẹrera nyavrẹ, ọ be nyasiọ uwou rai ba, yọ ọ tẹrovi oware nọ o rrọ obaro kẹe kiọkiọkiọ. Ahwo nọ a gbẹ rrọ usu na a rrọ obaro be nya edhere nọ Timoti ọ riẹ gaga na vrẹ. A be rọ ẹmẹrera nyavrẹ ẹwho Listra nọ ọ rrọ ehru ugbehru osese nọ o rrọ ukiekpotọ jọ. Nọ Timoti o roro kpahe oni riẹ gbe oni-ode riẹ nọ eva e be were, yọ a be gba omarai re a seba ẹviẹ nọ ọ be nyavrẹ na, o te kpo ehwẹ ku unu. Kọ o re ku oma rẹriẹ re ọ wariẹ veghe obọ kẹ ae orọ urere?

Nọ a tẹ nya te oria jọ, Pọl ukọ na o ve rri Timoti, ọ vẹ hwẹ. Pọl ọ riẹ nọ Timoti ọ rẹ dina dhomovuọ, rekọ eva Timoti e be were iẹe gaga fikinọ Timoti o wo ajọwha ziezi. Timoti ọ gbẹ maha, ẹsejọhọ ọ be kẹle ikpe udhe hayo vrẹ ikpe udhe no, yọ o wo adhẹẹ kẹ Pọl gaga. Obọnana, Timoti o bi lele ọzae ẹrọwọ nana bi kpohọ erẹ nọ o thabọ gaga no uwou. A te nya otọ jẹ ruọ okọ evaọ erẹ rai na, yọ a te rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ buobu. Timoti ọ riẹ hẹ sọ ọ te wariẹ zihe kpo ẹdẹjọ.

Eme ọ lẹliẹ uzoge nana salọ oghẹrẹ uzuazọ utioye na? Eghale vẹ i re no oghẹrẹ uzuazọ utioye na ze? Ẹvẹ ẹrọwọ Timoti ọ sae rọ bọ omai ga?

Joma rehọ iroro kpohọ ikpe ivẹ hayo esa nọ i kpemu evaọ okenọ Timoti ọ jọ ẹwho obọriẹ nọ a re se Listra. Listra ọ jọ ẹwho ọsese nọ a bọ fihọ ukiekpotọ nọ ame ọ wariẹ họ. O sae jọnọ ahwo ẹwho na a je yo ẹvẹrẹ Griki, rekọ ẹvẹrẹ Likonia a jẹ hae ta. Ẹdẹjọ, ẹwho nana nọ ọ rẹ jọ dhedhẹ na, o te duwu ku. Imishọnare ivẹ jọ, koyehọ Pọl ukọ na avọ Banabas a no ẹwho ologbo jọ nọ a re se Aikoniọm ziọ obọ Listra. Nọ a be ta usiuwoma evaọ ẹwho na, Pọl ọ tẹ ruẹ ozae jọ nọ ọ ko awọ nọ o fi ẹrọwọ họ ẹme nọ a be ta na. Fikiere Pọl o te siwi ọzae na.—Iruẹru Ikọ 14:5-10.

Ahwo Listra buobu a rọwo iku esia nọ a gbe kẹ ai inọ evaọ okenọ u kpemu, edhọ rai i re zihe ruọ ahwo, a vẹ nya bru ahwo ze. Fikiere ahwo na a je roro nọ Pọl yọ ẹdhọ nọ a re se Hẹmis, Banabas kọ Zus! Udugaga aimava na a sae rọ whaha ogbotu na nọ a gbe ro dhe idhe kẹ ae he.—Iruẹru Ikọ 14:11-18.

Rọkẹ umutho ahwo jọ evaọ Listra, a rri oware nọ o via na wọhọ edhọ nọ i zihe ruọ ahwo ho, ukpoye a rri rie wọhọ oware igbunu dẹẹ nọ Ọghẹnẹ o ru. Wọhọ oriruo, usu ahwo jọ nọ a romatotọ gaviezọ kẹ Pọl avọ Banabas họ, aye Ju jọ nọ a re se Yunisi nọ ọ rehọ ohwo Griki, * gbe oni riẹ nọ a re se Lọis. Onana yọ emamọ usi nọ ohwo Ju kpobi nọ ọ be rọ eva efuafo gọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ yo—Mesaya na ọ nyaze no, yọ o ru eruẹaruẹ buobu nọ a ruẹ kpahe iẹe evaọ Ikereakere na gba no!

Dae roro kpahe epanọ iweze Pọl na e jọ Timoti oma. “No oke ọmọfofa ze” a ro wuhrẹ Timoti re o you Ẹme Ọghẹnẹ. (2 Timoti 3:15) Wọhọ oni gbe oni-ode riẹ, Timoti ọ rọwo nọ eme nọ Pọl avọ Banabas a ta kpahe Mesaya na ginọ uzẹme.  Dai roro kpahe ọzae nọ ọ ko awọ nọ Pọl o siwi na. O sae jọnọ no anwọ emaha ze, Timoti ọ be hae rọ ruẹ ọzae nana evaọ iyẹrẹ ẹwho Listra. Whaọ, onana họ orọ ọsosuọ nọ Timoti ọ be rọ ruẹ ọzae nana nọ ọ be nya! Agbẹta nọ Timoti o ro zihe ruọ Oleleikristi wọhọ oni riẹ Yunisi gbe oni-ode riẹ Lọis. Makọ rite inẹnẹ na, esẹgbini gbe ini-ilogbo a rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi Yunisi avọ Lọis. Kọ whẹ yọ ohwo nọ izoge a rẹ sae rọ aro kele emamọ oriruo riẹ?

O sae jọnọ eva e were ahwo nọ a zihe ruọ Ileleikristi evaọ Listra gaga nọ a wuhrẹ kpahe ẹruore nọ Ileleikristi a wo. A te je wuhrẹ re nọ, re a jọ olele Jesu, o te gwọlọ omodawọ gaga. Ahwo Ju nọ a je kpokpo ilele Jesu a te no obọ Aikoniọm gbe Antiọk ze, jẹ bẹbẹ ahwo ẹwho na họ re a wọso Pọl avọ Banabas. Epanọ ma be rọ ta ẹme na, ahwo na a tẹ gba ogba wariẹ Pọl họ, jẹ be rọ itho fi ei. A te fi ei te epanọ o ro kie fihọ otọ. Kẹsena ogbotu na a te si ei fihọ otafe ẹwho na, bi roro nọ o whu no.—Iruẹru Ikọ 14:19.

Rekọ ilele nọ e jọ evaọ Listra a tẹ nya kpohọ oria nọ a si Pọl fihọ na, jẹ wariẹe họ. Eva e were rai gaga nọ a ruẹ nọ Pọl ọ gbẹ rrọ uzuazọ, kẹsena ọ tẹ kpama jẹ wariẹ zihe kpobọ ẹwho na. Okiokiọ riẹ, Pọl avọ Banabas a te kpohọ ẹwho nọ a re se Dẹbi jẹ ruabọhọ usiuwoma ota rai. Nọ a jọ ẹwho ọyena whowho usi uwoma na je fiobọhọ kẹ ahwo buobu zihe ruọ ilele no, a tẹ wariẹ fi uzuazọ rai họ ọza jẹ gbaudu zihe kpobọ Listra. Kọ eme o no rie ze? Ebaibol na ọ ta nọ, a tẹ “bọ inievo na ga, be tuduhọ ae awọ nọ a daji ẹrọwọ na.” Dai roro kpahe epanọ o jọ Timoti oma nọ ọ be gaviezọ kẹ Pọl avọ Banabas nọ a be ta kpahe eware nọ a bi rẹro rai evaọ obaro, inọ e rro vi eware nọ a be reoja rai enẹna. A ta nọ: “Evaọ udevie ikpokpoma buobu nọ i re te omai hrọ ma te rọ ruọ Uvie Ọghẹnẹ.”—Iruẹru Ikọ 14:20-22.

Timoti ọ ginẹ ruẹ onana no evaọ uzuazọ Pọl, keme Pọl ọ be jọ udevie ikpokpoma buobu whowho emamọ usi na kẹ amọfa. Fikiere Timoti ọ riẹ nọ ọ tẹ rọ aro kele oriruo Pọl, ahwo Listra a ti kpokpo iei, makọ ọsẹ obọriẹ dede. Rekọ Timoti ọ te kuvẹ hẹ re idudu eyena e whaha iẹe nọ ọ gbẹ rọ uzuazọ riẹ gọ Ọghẹnẹ hẹ. Nẹnẹ, izoge buobu e riẹ nọ e wọhọ Timoti. A be rọ areghẹ salọ egbẹnyusu nọ i wo ẹrọwọ nọ e rẹ tuduhọ ae awọ jẹ bọ ae ga. Yọ a be kuvẹ hẹ re ọwọsuọ ọ whaha ae Ọghẹnẹ nọ a rẹ gọ.

Wọhọ epanọ ma ta evaọ obọ ehru na, o rehọ ikpe ivẹ hayo esa taure Pọl ọ tẹ te wariẹ zihe kpohọ Listra. Dae roro epanọ eva e were Timoti gbe ahwo uviuwou riẹ te nọ a ruẹ nọ Pọl avọ Saelas a wariẹ zihe bru rai ze. Ababọ avro, onana o lẹliẹ eva were Pọl gaga, keme ọ ruẹ emamọ iyẹrẹ nọ i no usiuwoma nọ ọ ta evaọ Listra ze evaọ okenọ u kpemu. Wọhọ oriruo, ọ ruẹ Lọis avọ ọmọtẹ riẹ Yunisi nọ a kruga ziezi evaọ ukoko na je wo ‘ẹrọwọ nọ ọ kare eviẹhọ,’ onọ o lẹliẹ eva were Pọl gaga. (2 Timoti 1:5) Kọ ẹvẹ kpahe Timoti?

Pọl ọ ruẹ nọ Timoti o wo ẹnyaharo vi epanọ ọ jọ no evaọ oke ọsosuọ nọ o ro weze ze. Orọnikọ inievo obọ Listra ọvo “a ta emamọ ẹme kpahe iẹe” he, rekọ te erọ obọ Aikoniọm, ẹwho nọ ọ rehọ emaele 20 thabọ no Listra. (Iruẹru Ikọ 16:2) Ẹvẹ Timoti ọ sai ro wo emamọ odẹ utioye?

“Ikereakere efuafo na” nọ oni Timoti gbe oni-ode riẹ a ro wuhrẹ iẹe “no oke ọmọfofa ze” eye i fiobọhọ kẹe, keme ehrẹ Ikereakere na i re fiobọhọ kẹ izoge. (2 Timoti 3:15) Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta nọ: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ evaọ oke ọmoha ra.” (Ọtausiuwoma Na 12:1) Nọ Timoti o zihe ruọ Oleleikristi no, ẹsiẹe eme yena e mai ro tei udu. Ọ ruẹ vuhumu nọ edhere nọ ọ mai woma nọ ọ sae rọ kareghẹhọ Ọnọ Ọ Ma riẹ họ, usiuwoma Uvie na nọ ọ rẹ ta kpahe Ọmọ Ọghẹnẹ, Jesu Kristi. Ẹmẹrera na Timoti ọ tẹ te siọ omovuọ ba ẹdhẹ re ọ sae ta usiuwoma na kpahe Jesu Kristi ududu.

Ekpako ukoko na a muẹrohọ ẹnyaharo Timoti. Avro ọ riẹ hẹ inọ eva e were rai gaga nọ a be ruẹ Timoti nọ o gine kruga ziezi, jẹ be bọ inievo efa ga. Mae rro na, Jihova o muẹrohọ ẹnyaharo Timoti re. Ọghẹnẹ ọ kẹ idibo riẹ jọ ẹzi ọfuafo nọ a rọ ruẹaro kpahe Timoti, ẹsejọhọ rọ kpahe oghẹrẹ iruo nọ o ti ru evaọ ikoko sa-sa evaọ obaro. Nọ Pọl o weze bru ai ze, ọ tẹ ruẹ nọ Timoti ọ sai fiobọhọ kẹe evaọ iruo imishọnare na. Ekpako ukoko obọ Listra a rọwo fihọ onana. Fikiere a tẹ rehọ abọ kpahe iẹe uzou, onọ u dhesẹ nọ a kuenu kẹe inọ o te kẹ owha-iruo obọdẹ evaọ ukoko na.—1 Timoti 1:18; 4:14.

Ababọ avro, o sae jọnọ owha-iruo nana nọ a kẹ Timoti na, o lẹliẹ e riẹ wo omaurokpotọ. Ọ ruẹrẹ oma kpahe nọ o re lele Pọl nya. * Rekọ ẹvẹ o jọ ọsẹ Timoti nọ ọ jọ Oleleikristi hi oma, nọ ọ ruẹ nọ ọmọ riẹ o bi ti no eria ruọ eria ta usiuwoma? O sae jọnọ o wo oware ofa họ iroro kẹ ọmọ riẹ vẹre. Kọ ẹvẹ o jọ oni Timoti gbe oni-ode riẹ oma? Kọ eva e jẹ were ai dede nọ a jẹ dina ruawa kpahe epanọ eware e te jọ kẹ Timoti? O rẹ siọ ere ba ẹjọ họ.

Oware nọ ma riẹ họ, Timoti ọ nya. Evaọ ohiohiẹ ẹdẹ nọ ma fodẹ evaọ obehru na, Pọl avọ Timoti a ro mu erẹ imishọnare na họ. Nọ a be nyavrẹ na, uwou rai nọ ọ jọ whẹro na ọ be nya seba na, o ve ti mu uzuazọ okpokpọ họ eyeri. Nọ a nya okpẹdoke soso no, aimasa na a te te ẹwho nọ a re se Aikoniọm. Timoti o te bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ Pọl avọ Saelas a be rọ kẹ inievo obọ Aikoniọm ekpọvio ekpokpọ nọ Utu Ẹruorote Na nọ o rrọ obọ Jerusalẹm o kẹ, jẹ nabe bọ inievo na ga. (Iruẹru Ikọ 16:4, 5) Rekọ iruo na i bi muhọ obọ.

Nọ a kaki weze kpohọ ukoko nọ o rrọ obọ Galesha no, a tẹ nya emaele buobu no otọ opraprara Frijia bi kpohọ ewho nọ e rrọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ukiediwo-ọre. Fikinọ a bi lele ekpakpọ ẹzi na, a te kpohọ Troas, a tẹ ruọ okọ no etẹe kpohọ Masidonia. (Iruẹru Ikọ 16:6-12) Evaọ oke onana, Pọl ọ tẹ te ruẹ epanọ Timoti o wo obufihọ kẹe ga te. Kẹsena Pọl ọ tẹ nyasiọ Timoti avọ Saelas ba ẹwho nọ a re se Bẹria. (Iruẹru Ikọ 17:14) Pọl o tube vi Timoti ọvo kpohọ Tẹsalonika. Timoti ọ tẹ jọ obei bọ inievo na ga ziezi wọhọ epanọ ọ ruẹ nọ Pọl o bi ru.—1 Ahwo Tẹsalonika 3:1-3.

Uwhremu na, Pọl o kere kpahe Timoti nọ: “Me wo omọfa nọ o wo ọkpọ uruemu riẹ hẹ nọ ọ  te rọ eva riẹ kpobi rẹrote eware nọ e rrọ ọdawẹ kẹ owhai.” (Ahwo Filipai 2:20) Orọnikọ Pọl o je mu Timoti jiri hi. Timoti o wo emamọ odẹ yena fikinọ ọ jọ ohwo nọ o kru oma ga ziezi, o je ru iruo nọ ahwo a rri vo, yọ o thihakọ ebẹbẹ buobu. Onana yọ emamọ oriruo rọkẹ izoge nẹnẹ. Hae kareghẹhọ nọ odẹ nọ who mu kẹ omara, oye a re se owhẹ. Whọ tẹ gbẹ rrọ uzoge, who wo obọdẹ uvẹ nọ whọ sai ro mu emamọ odẹ kẹ omara ẹkwoma Ọghẹnẹ ọgọ nọ whọ rẹ rọ karo evaọ uzuazọ, adhẹẹ nọ whọ rẹ rọ kẹ amọfa, jẹ daoma jọ wowou.

Timoti o lele Pọl ukọ na ruiruo usiuwoma ota na vrẹ ikpe 14 soso. Ọ jọ kugbe Pọl evaọ etoke ebẹbẹ gbe okenọ eware e jọ ziezi. (2 Ahwo Kọrint 11:24-27) Evaọ okejọ dede, a tube mu Timoti fihọ uwou-odi fiki ẹrọwọ riẹ. (Ahwo Hibru 13:23) Yọ Timoti o dhesẹ ọkpọ uyoyou gbe ọdawẹ nọ Pọl o wo kẹ inievo na. Oyejabọ nọ Pọl o ro kere kpahe iẹe nọ: “Mẹ be kareghẹhọ irui-oviẹ ra.” (2 Timoti 1:4) Wọhọ Pọl, Timoti o wuhrẹ epanọ a re “lele enọ e be viẹ viẹ,” keme o je fi oma riẹ họ ẹta ahwo na ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ae, yọ ọ jẹ tuduhọ ae awọ jẹ sasa ae oma. (Ahwo Rom 12:15) Ajọ mai kpobi ma daoma ru epọvo na re!

Nọ oke o be nyaharo na, Timoti o te ti zihe ruọ ọkpako ukoko. Pọl ọ tẹ kẹe owha-iruo nọ o re ro weze no ikoko ruọ ikoko re ọ tuduhọ inievo na awọ jẹ bọ ae ga, ọ vẹ jẹ rehọ inievo nọ i te ziezi mu ekpako ukoko gbe idibo iruiruo.—1 Timoti 5:22.

Eva Timoti e jẹ hae were Pọl gaga, fikiere ọ jẹ hae kẹ Timoti ohrẹ jẹ tuduhọ iẹe awọ ẹsikpobi. Ọ tuduhọ Timoti awọ nọ o gbabọkẹ okẹ nọ o wo na ha, re ọ gbẹ hai wo ẹnyaharo. (1 Timoti 4:15, 16) Ọ hrẹ Timoti nọ, ọ kuvẹ re ohwo jọ o rri rie vo ho fikinọ ọ rrọ ọmaha, hayo ọ kuvẹ hẹ re ozọ o whaha iẹe nọ o gbe ro dikihẹ kẹ oware nọ ọ riẹ nọ u woma ha. (1 Timoti 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Pọl ọ tubẹ kẹ Timoti ohrẹ kpahe oware nọ o re ru fiki ẹyao nọ o re dhe ẹmẹmọ na, ẹsejọhọ fiki eva nọ e jẹ hae kẹ Timoti uye na.—1 Timoti 5:23.

Uwhremu na, Pọl ọ tẹ te riẹ nọ okenọ a ti ro kpei o kẹle no. Fikiere o te kere ileta urere se Timoti. Usu eme jọ nọ ọ ta evaọ ileta na họ: “Dawo ẹgba ra kpobi re whọ nya bru omẹ ze kẹle.” (2 Timoti 4:9) Pọl o gine you Timoti, keme o se rie “ọmọ oyoyou mẹ nọ ọ talamu omẹ evaọ iruo Olori na.” (1 Ahwo Kọrint 4:17) Agbẹta nọ Pọl ọ rọ gwọlọ nọ Timoti ọ jọ kugbei nọ ọ riẹ nọ oke uwhu riẹ o be kẹle no! Mai omomọvo ma sae nọ omamai nọ, ‘Kọ ahwo a rri omẹ fihọ ohwo nọ ọ rẹ sae sasa ae oma evaọ oke uye?’

Kọ Timoti ọ sae nyabru Pọl evaọ ẹruoke? Ma riẹ hẹ. Rekọ oware nọ ma riẹ họ Timoti ọ jẹ hae daoma sasa Pọl gbe amọfa oma, jẹ tuduhọ ae awọ ẹsikpobi. O gine ru lele odẹ riẹ, onọ otofa riẹ o rrọ, “Ọnọ Ọ rẹ kẹ Ọghẹnẹ Orro.” Yọ o fi emamọ oriruo họ otọ kẹ omai kpobi, te emaha te ekpako.