Dae rehọ iẹe nọ whọ rehọ ẹwho nọ who ri te ẹdẹvo ho kpohọ erẹ. Eware kpobi e rẹ jọ ekpokpọ kẹ owhẹ, keme whọ te ruẹ ahwo, iruemu-ẹwho, emu, gbe eware efa nọ whọ re ruẹ ẹdẹvo ho. Uzẹme riẹ họ, o rẹ sae jọ ohwo oma oghẹrẹ jọ.

O sae jọ owhẹ oma ere re evaọ oke ọsosuọ nọ who te mu Ebaibol na họ ese. Nọ who bi sei na, Ebaibol na ọ te rehọ owhẹ kpemu kpohọ akpọ anwae nọ o wọhọ ẹwho nọ who ri te ẹdẹvo ho. Etẹe whọ jẹ te ruẹ ahwo ẹwho Filistia, iruemu ẹwho nọ a rẹ jọ “bẹre iwu,” hayo wuhrẹ kpahe emu nọ a re se mana gbe oghẹrẹ ugho nọ a re se edrakma. (Ọnyano 16:31; Joshua 13:2; 2 Samuẹle 3:31; Luk 15:9) Eware enana kpobi e rẹ sae jọ owhẹ ẹro gedegede evaọ oke ọsosuọ. Wọhọ ohwo nọ ọ rọ ẹwho ọfa kpohọ erẹ, kọ o gbẹ te were owhẹ re ohwo jọ o dhesẹ eware nọ whọ be ruẹ na kẹ owhẹ?

Anwọ okenọ a ro mu Ebaibol na họ ekere evaọ ukpe 1513 B.C.E., ahwo nọ a riẹ Ebaibol na ziezi a bi fiobọhọ kẹ ahwo wo otoriẹ eme riẹ. Wọhọ oriruo, Mosis nọ ọ jọ osu ọsosuọ Izrẹl, “o je dhesẹ” eme nọ e rrọ obe uzi na vevẹ kẹ orẹwho Izrẹl.—Iziewariẹ 1:5.

Nọ ikpe buobu e make vrẹ no, ahwo nọ a riẹ Ebaibol na ziezi a gbe je fiobọhọ kẹ ahwo. Evaọ ukpe 455 B.C.E., ogbotu ahwo Ju gbe emaha buobu, a kokohọ evaọ orẹwho Jerusalẹm. Ahwo nọ a riẹ Ebaibol na ziezi a jọ etẹe, “a te se obe na, ro no obe Izi Ọghẹnẹ ze vevẹ.” Ere ọvo a ru hu. A “te dhesẹ iẹ ziezi, fikiere ahwo na a tẹ riẹ otọ isase na vevẹ.”—Nehemaya 8:1-8.

Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Jesu ọ tẹ nyaze je wuhrẹ ahwo re a wo otoriẹ Ikereakere na re. Evaọ uzẹme, a riẹ Jesu wọhọ owuhrẹ fiki iruo nana nọ o je ru na. (Jọn 13:13) Ọ jẹ hai wuhrẹ ogbotu ahwo gbe omomọvo. Evaọ okejọ dede, o wuhrẹ ogbotu ahwo buobu evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ nọ o viodẹ gaga na, yọ “oghẹrẹ nọ o ro wuhrẹ gbe eware nọ o wuhrẹ i te gbe ogbotu na unu.” (Matiu 5:1, 2; 7:28) Evaọ okpakpọ ukpe 33 C.E., nọ Jesu avọ ilele ivẹ riẹ jọ a je gbiku evaọ okenọ a jọ edhere bi kpohọ iwhre jọ nọ e kẹle Jerusalẹm, ọ tẹ “fa otọ Ikereakere na vevẹ kẹ” ae.—Luk 24:13-15, 27, 32.

Ilele Jesu a je fiobọhọ kẹ ahwo wo otoriẹ Ikereakere na re. Evaọ ẹdẹjọ, nọ ọwharọ Ẹtiopia jọ o je se oria Ikereakere na jọ, olele Jesu jọ nọ a re se Filip ọ tẹ nya bru ei jẹ nọe nọ: “Kọ whọ ginẹ riẹ otọ eme nọ who bi se na?” Ọwharọ Ẹtiopia na ọ tẹ ta nọ: “Kọ ẹvẹ mẹ sae rọ riẹ otọ rai ajokpanọ ohwo jọ o fiobọhọ kẹ omẹ?” Filip ọ tẹ fa otọ eware nọ o je se na kẹe.—Iruẹru Ikọ 8:27-35.

Wọhọ epanọ ahwo nọ a riẹ Ebaibol na ziezi a je wuhrẹ ahwo evaọ oke nọ u kpemu na, ere Isẹri Jihova a be jọ erẹwho nọ i bu te egba ivẹ gbe ọgba gbe izii (239) ru nẹnẹ re. (Matiu 28:19, 20) Koka koka a bi fiobọhọ kẹ ahwo nọ a bu vi ima izii (9,000,000) wuhrẹ Ebaibol na. Ibuobu ahwo yena nọ i bi wuhrẹ Ebaibol na, a riẹ oware ovo kpahe Ebaibol na vẹre he. A re mi ugho fihọ uwuhrẹ nana ha, yọ a rẹ sai ru ei evaọ obọ uwou ohwo na hayo oria ofa jọ kpobi nọ u kiehọ ohwo na oma. Ahwo jọ dede a rẹ rehọ ifonu hayo ekọmputa ru uwuhrẹ nana.

Iviena nọ mi Osẹri Jihova jọ re whọ riẹ epanọ whọ sai ro wo erere no ewuhrẹ nana ze. Whọ te ruẹ nọ Ebaibol na yọ obe nọ a rẹ sai wo otoriẹ riẹ, nọ o rẹ kẹ “erere nọ a tẹ be rehọ ai wuhrẹ, kẹ ọwhọkuo, kpọ eware vi, kpọ iroro ohwo vi evaọ ẹrẹreokie,” re whọ sai “te ziezi, ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ iruo iwoma kpobi.”—2 Timoti 3:16, 17.