“Ma be ta ẹme na, okogho akpọ mai na ọ be raha gaga. Akpọ na o bi zihe ruọ oria nọ a gbẹ be te sae rria ha no.”—The Guardian.

 Ahwo-akpọ a be rioja oware nọ a rọ obọ so. Egba-eriariẹ a ta nọ eware nọ ahwo-akpọ a bi ru, oye o be wha ẹrrorro fihọ okogho akpọ mai na. Yọ ẹrrorro nana nọ u bi dhe ẹgẹga o lẹliẹ ezi sa-sa nwene no jẹ be lẹliẹ eware okpẹtu via. Ebẹbẹ jọ nọ onana o wha ze no họ:

•   Erri ọgaga, ivo egaga nọ e be lẹliẹ etọ ya fia gbe ifou ọwhibo. Eware nana e be lẹliẹ ebe ẹwọ ya fia, wha erae ze, je ru nọ ikpisoi e be rọ rrọ.

•   Ekpalekpa ame e be ghrae.

•   Ame ebade e be vọ kpọhọhwẹ.

 Oria kpobi otọakpọ na eware nana e be jọ via. Ahwo nọ a re kere obe usi na, New York Times a koko iyẹrẹ eware okpẹtu nọ e via evaọ erẹwho nọ i bi te ẹgba ọvo gbe udhone gbe ikpegbesa (193) họ. Kẹsena a tẹ jọ obe usi na ta nọ: “Okogho akpọ mai na o bi bo kẹ obufihọ.” Okogho akpọ mai nọ o bi dhe ẹrẹraha na o si uwhu se ahwo buobu no, ọ tẹ be jẹ wha uye se ahwo buobu. U ru nọ ukoko omokpokpọ akpọ-soso nọ a re se World Health Organization o rọ ta nọ onana họ “oware ọvo nọ o be mae whae ze nọ ahwo-akpọ a gbe bi ru wo omokpokpọ họ.”

 O make rrọ ere na, ma riẹ nọ eware i ti woma evaọ obaro. Ebaibol ọ ta nọ eware nana kpobi e te via, gbe inọ Ọghẹnẹ ọ te kuvẹ re eware nana e jọ otọ rri fihọ họ. Ebaibol ọ tẹ jẹ ta kpahe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro si ẹbẹbẹ na no otọ.

 Ee. Ebaibol na ọ ta kpahe oghẹrẹ ebẹbẹ nọ ma bi wo fiki ẹrrorro ọgaga okogho akpọ mai na.

 Eruẹaruẹ: “Evaọ edẹ urere na, oke obẹbẹ nọ o rẹ bẹ ẹria o te jọ. Keme ahwo a ti you omobọ rai, you ugho, . . . a ti ru ẹme rai gba ha, . . . a te rọwo ru ọtamuo ho, . . . a ti vivie ahwo, veghe uzou.”—2 Timoti 3:1-4.

 Ebaibol ọ ta kpahe ikpehre iruemu nọ ahwo a wo nẹnẹ nọ o be lẹliẹ ai gbe akpọ na ku na. Epanọ eware i re ro woma kẹ ae ọvo oye isu akpọ na gbe egba ehreki a be dhogbo riẹ nẹnẹ. A be daezọ epanọ eware e te jọ kẹ ige nọ e be tha ha. Nọ eko ahwo ivẹ nana a tẹ maki kuomagbe, a be sae rọwo fihọ oware ovo nọ a re ru hu nọ a sae rọ whaha eware nọ e be raha okogho akpọ mai na.

 Ma te roro kpahe eruẹaruẹ nọ e ta kpahe edẹ urere na, ma re rẹro nọ ahwo a ti nwene uruemu rai jẹ rọ ere whaha eware nọ e be raha okogho akpọ mai na ha. Ukpoye, Ebaibol na ọ ta nọ ahwo nọ a te dhogbo epanọ eware i re ro woma kẹ ae ọvo na, “a ti no onọ u yoma ruọ onọ o mai yoma.”—2 Timoti 3:13.

 Ebaibol na ọ ta nọ Jihova a Ọghẹnẹ nọ ọ ma eware kpobi na, ọ be daezọ otọakpọ gbe ahwo nọ a rrọ eva riẹ. Joma ta kpahe eria Ebaibol esa jọ nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ru oware jọ kpahe ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ otọ na.

1.  1. Ọghẹnẹ “ọ ma [otọakpọ na], orọnikọ ọ mae gheghe ababọ ẹjiroro ho, rekọ ọ ruẹrẹ iẹe họ re a rriae.”—Aizaya 45:18.

    Ọghẹnẹ o ti ru oware nọ ọ rọ fiki riẹ ma akpọ na gba. (Aizaya 55:11) Ọ te kuvẹ re a raha iẹe no ho, hayo re u zihe ruọ oria nọ a te gbẹ sae rria ha.

2.  2. “Enọ e be romakpotọ na e te rọ otọakpọ na reuku, yọ eva e te were ae gaga fiki udhedhẹ nọ o dafia. Ahwo okiẹrẹe na a te rọ otọakpọ na reuku, yọ a te rriae bẹdẹ bẹdẹ.”—Olezi 37:11, 29.

    Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ahwo-akpọ a te rria dhedhẹ evaọ otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ.

3.  3. “Rọkẹ irumuomu na, a ti kpe ai no otọakpọ na.”—Itẹ 2:22.

    Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ o ti voro ahwo nọ a bi siobọno umuomu hu no otọakpọ na, te ahwo nọ a be raha otọakpọ na.

 Ẹvẹ Ọghẹnẹ o ti ro ru eyaa nọ ọ ya kpahe akpọ na gba? Ọ te rọ Egọmeti Uvie riẹ nọ u ti su otọakpọ na soso ro ru ei. (Matiu 6:10) Obọ odhiwu Uvie nana u ti su no ze. Uvie Ọghẹnẹ u ti lele egọmeti ahwo-akpọ ru ọtamuo hayo jiroro ho, inọ ma ru enẹ hayo enẹ evaọ otọakpọ na. Ukpoye, o te rehọ ẹta egọmeti akpọ nana.—Daniẹl 2:44.

 Uvie Ọghẹnẹ o te ruẹrẹ akpọ na je ru emamọ eware kẹ ahwo nọ a riẹe eva. (Olezi 96:10-13) Joma ta kpahe eware jọ nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ Uvie riẹ ru.

•   Ọ te ruẹrẹ eware nọ e be thọ evaọ okogho akpọ mai na họ

   Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Udhude na avọ otọ oyaya na e te wereva, yọ udhude opraprara na o te ghọghọ jẹ whẹ idodo họ wọhọ ododo safrọn.”—Aizaya 35:1.

   Oware nọ onana u dhesẹ: Jihova ọ te ruẹrẹ okogho akpọ mai na. Eware i ti woma evaọ oria kpobi, makọ te eria nọ ahwo-akpọ a raha muotọ no vẹre.

•   Eware wọhọ erae gbe ifou egaga e gbẹ te wha uye ze he

   Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “[Jihova] o re ru ofou ọwhibo serihọ; ẹkporo abade ọ vẹ fọ rirẹ.”—Olezi 107:29.

   Oware nọ onana u dhesẹ: Jihova o wo ogaga nọ ọ sae rọ kpọ eware nọ e rẹ sae raha ọraha. Eware wọhọ erae gbe ifou egaga e gbẹ te wha okpẹtu se ahwo ofa ha.

•   O ti wuhrẹ ahwo epanọ a sae rọ rẹrote akpọ na

   Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Me ti ru owhẹ wo otoriẹ udidi je wuhrẹ owhẹ edhere nọ u fo nọ whọ rẹ nya.”—Olezi 32:8.

   Oware nọ onana u dhesẹ: Jihova ọ ta vẹre inọ jọ ahwo-akpọ a rẹrote otọakpọ na. (Emuhọ 1:28; 2:15) O ti wuhrẹ omai epanọ ma te sai ro ru onana ziezi evaọ oghẹrẹ nọ omama riẹ ọvuọvo o gbẹ te rọ wha uye ze he.