Epanọ Ohwo Ọ Sae rọ Da Umutho Udi
Ahwo jọ a rẹ gwọlọ da udi buobu nọ ọkora ọ tẹ rrọ e rai oma, nọ a tẹ rrọ goli, hayo nọ a gbe bi ru oware ovo ho. Kọ whọ be da udi vrẹ epanọ whọ jẹ hae da vẹre? O tẹ rrọ ere, eme who re ru re whọ ruẹ nọ whọ da vrẹta ha, hayo zihe ruọ ọgba-udi hi? Joma ta kpahe eware jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ da udi umutho udi.
Eme u re dhesẹ sọ ohwo ọ be da umutho udi?
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Whọ jọ usu enọ e rẹ da udi bu hrọ họ.”—Itẹ 23:20.
Riẹ nọ: Ebaibol na o mukpahe udi hi. (Ọtausiuwoma Na 9:7) Ghele na, Ebaibol na o dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ umutho udi nọ a rẹ da, udi-oda ubuobu, gbe udi nọ a rẹ da vrẹ oma. (Luk 21:34; Ahwo Ẹfisọs 5:18; Taitọs 2:3) O tẹ make rọnọ udi o rẹ kaki mu owhẹ hẹ, nọ whọ tẹ be hae da bu ga hrọ, u re kpomahọ ugboma ra, usu ra kugbe amọfa, je ru nọ whọ gbẹ rọ jẹ emamọ iroro ho.—Itẹ 23:29, 30.
Evaọ erẹwho buobu, oghẹrẹ nọ a sai ro dhesẹ sọ ohwo ọ be da umutho udi hayo ọ be da bu ga hrọ họ, a re rri epanọ ohwo ọ be hae da bu te evaọ okpẹdoke gbe unu edẹ nọ ọ be hae da udi evaọ ẹkpoka. a Ghele na, udi nọ u re mu ahwo jọ u re mu ahwo jọ họ. Fikiere evaọ ẹsejọ, o rẹ gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ seba ẹda riẹriẹriẹ. Ukoko nọ a re se World Health Organization o ta nọ:
“Makọ ogọ udi ọvo hayo egọ udi ivẹ e sae bu hrọ. Wọhọ oriruo:
Nọ whọ tẹ be dhẹ omoto hayo nọ whọ tẹ be rọ enjini ro ru iruo.
Nọ who te dihọ hayo nọ whọ tẹ gbẹ be kẹ ọmọ evie.
Nọ whọ tẹ be lọ oghẹrẹ imu jọ.
Nọ who te wo oghẹrẹ ẹyao jọ.
Nọ o tẹ rrọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ da umutho udi.”
Eware jọ nọ i re dhesẹ nọ ohwo o bi zihe ruọ ọgba-udi no
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Joma romatotọ kiẹ idhere mai rri ziezi.”—Enuobro 3:40.
Riẹ nọ: Whọ sae thọ omara no enwoma nọ i re no udi-oda ze nọ whọ tẹ be romatotọ kiẹ omara riwi re whọ riẹ epanọ whọ be hae da bu te, kẹsena who ve ru oware jọ kpahe iẹe. Otẹrọnọ whọ be hai ru eware nana nọ ma be te fodẹ na, onana o sai dhesẹ nọ who bi zihe ruọ ọgba-udi no.
Whọ gbẹ da udi hi, eva e rẹ were owhẹ hẹ. Whọ rẹ gwọlọ da udi nọ whọ tẹ keria gheghe, nọ who te bi lele ahwo gbiku hayo zaharo. Whọ rẹ da udi rọ kpairoro vrẹ ebẹbẹ ra.
Whọ be da bu vi epanọ whọ jẹ hae da vẹre. Whọ be da kpekpe vi epaọ ọsosuọ. Enọ e mae ga whọ be hae da enẹna, yọ whọ be hae da bu vi epaọ ọsosuọ.
Udi o wha ebẹbẹ buobu se owhẹ no evaọ obuwou gbe oria iruo ra. Wọhọ oriruo, whọ be hae raha ugho fihọ udi te epanọ whọ be rọ re esa.
Whọ tẹ da udi no, whọ be hai ru eware nọ i re fi uzuazọ ra họ ọza. Wọhọ oriruo, whọ rẹ gwọlọ dhẹ omoto, ya ame, hayo gwọlọ rọ ẹnjini ru iruo.
Amọfa a be hae ta kẹ owhẹ nọ whọ be da udi bu ga hrọ. Nọ a tẹ ta kẹ owhẹ, eva e vẹ be dha owhẹ. Whọ be hae lẹlẹ da udi hayo gu ọrue kpahe epanọ whọ be da bu te.
O rrọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ siọ udi ba ẹda. Whọ daoma bẹ no re whọ ruẹ nọ whọ da umutho hayo seba ẹda riẹriẹriẹ, rekọ whọ be sai ru ei hi.
Eware isoi jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ da umutho udi
1. Ma omaa.
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Omaa ohwo nọ o re kru obọ ga, o rẹ riẹ nya hrọ.”—Itẹ 21:5.
Dawo onana: Salọ edẹ jọ nọ whọ rẹ rọ da udi evaọ oka. Fi umuo egọ udi nọ whọ rẹ da ba họ kẹ omara evaọ edẹ nọ whọ salọ na. Yọ o tẹ kawo, salọ edẹ ivẹ jọ nọ whọ rẹ da udi vievie he evaọ oka.
Ukoko jọ evaọ orẹwho United Kingdom nọ o re wuhrẹ ahwo kpahe epanọ a rẹ rrọ da umutho udi o ta nọ, “Oware jọ nọ o rẹ mai fiobọhọ kẹ ohwo nọ o gbe ro zihe ruọ ọgba-udi hi họ, ọ rẹ gba omariẹ udi ẹsejọ.”
2. Ru oware nọ whọ ma omaa riẹ na.
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Ru oware nọ [who] muhọ na te urere.”—2 Ahwo Kọrint 8:11.
Dawo onana: Daoma riẹ epanọ udi ogaga nọ o rrọ ogọ udi u bu te, re whọ sae riẹ epanọ whọ be da bu te. Whọ sae da idi efa nọ i re fiobọhọ kẹ ugboma na, enọ i re mu hu, je fi ai họ oria nọ whọ sae jọ kake ruẹ e rai da.
Ẹko-iruo jọ evaọ obọ United States nọ a re se National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism o ta nọ, “O tẹ make rọnọ inwene kakao ọvo who ru kpahe udi ogaga nọ whọ be da, o sai fiobọhọ kẹ owhẹ nọ who gbe ro wo ẹbẹbẹ udi hi.”
3. Who du nwene oware nọ whọ jiroro riẹ na ha.
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Jọ ‘Ee’ rai o jọ Ee, ‘Ijo’ rai o jọ Ijo.”—Jemis 5:12.
Dawo onana: Nọ ohwo jọ ọ tẹ kẹ owhẹ udi yọ whọ jiroro kpahotọ no nọ whọ te gbẹ da ha, rọ unu owowolẹ ta kẹe nọ “Ijo”.
Ẹko-iruo nọ a re se National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism evaọ United States o ta nọ, “Whọ tẹ kake ta nọ ijọ vẹrẹ vẹrẹ nọ ohwo jọ ọ tẹ be kẹ owhẹ udi, onana u re ru nọ whọ gbẹ rọ kaki kie kẹ udi-oda ha.”
4. Hai roro kpahe irere nọ who ti wo.
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Obọ ekuhọ ẹme o wuzou vi emuhọ riẹ.”—Ọtausiuwoma Na 7:8.
Dawo onana: Kere ẹjiroro nọ whọ rọ gwọlọ nọ whọ rẹ da umutho udi fihotọ. Eware jọ nọ who re kere kugbe enọ who ti kere na họ, re whọ hae wezẹ ziezi, rẹrote ugboma ra, siọ ugho ba ẹraha kufiẹ, je wo emamọ usu kugbe amọfa. Nọ whọ tẹ be vuẹ amọfa kpahe iroro nana nọ whọ jẹ na, hae tẹrovi irere nọ who ti wo orọnikọ epanọ o bẹ te he.
5. Lẹ se Ọghẹnẹ re o fiobọhọ kẹ owhẹ.
Oware nọ Ebaibol na ọ ta: “Evaọ eware kpobi, me bi wo ẹgba ẹkwoma ọnọ ọ be kẹ omẹ ogaga.”—Ahwo Filipai 4:13.
Dawo onana: Otẹrọnọ udi nọ whọ be da o be kẹ owhẹ uye, lẹ se Ọghẹnẹ re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Yare iẹe re o fiobọhọ kẹ owhẹ wo oma-onyẹ. b Daoma se Ebaibol na re whọ riẹ oware nọ ọ ta nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ. Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo oma-onyẹ re whọ sae da umutho udi.
a Wọhọ oriruo, ẹko-iruo nọ a re se Health and Human Services evaọ obọ United States u dhesẹ nọ, “re a ta nọ aye ọ be da udi bu ga hrọ, ọ rẹ da egọ udi 4 hayo bu viere evaọ okpẹdẹ, hayo ọ rẹ da egọ udi 8 hayo bu viere koka koka. Re a ta nọ ọzae ọ be da udi bu ga hrọ, ọ rẹ da egọ udi 5 hayo bu viere evaọ okpẹdẹ, hayo ọ rẹ da egọ udi 15 hayo bu viere koka koka.” Egọ udi erẹwho jọ e rẹ jọ ruaro yọ evaọ erẹwho efa e rẹ jọ kakao, fikiere whọ sae nọ edọkita ra kpahe umutho nọ o rẹ sai kiehọ owhẹ oma.
b O tẹ rrọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ da umutho udi, whọ sai je kpohọ ẹsipito re a fiobọhọ kẹ owhẹ.
Enana E Sae jẹ Were Owhẹ
IZOẸME EFA
Oghẹrẹ nọ Ebaibol na Ọ Sai ro Fiobọhọ kẹ Ezae nọ Awaọruọ E Rrọ Oma
Awaọruọ yọ ẹbẹbẹ jọ nọ ahwo a be mae rẹriẹ ovao dhe evaọ oke obẹbẹ nana. Kọ Ebaibol na ọ sai fiobọhọ kẹ owhẹ otẹrọnọ awaọruọ e rrọ owhẹ oma?
