Ahwo buobu nọ a rẹ nọ enọ nana yọ ahwo nọ a kpe ahwo rai gaga evaọ etoke okpemuotọ na, fikiere a gwọlọ riẹ iyo enọ nana, yọ a gwọlọ omosasọ re. Amọfa jọ a re rri Okpemuotọ na (Holocaust) wọhọ oware nọ o mai yoma kpaobọ nọ ahwo-akpọ a ru no, fikiere o rrọ bẹbẹ kẹ ae re a rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ.

 Eriwo ọthọthọ: O thọ re ohwo ọ nọ kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ okpemuotọ na.

 Uzẹme ẹme na: Evaọ okenọ u kpemu, idibo Ọghẹnẹ a nọ kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ emuemu. Wọhọ oriruo, Habakọk ọruẹaro na ọ nọ Ọghẹnẹ nọ: “Fikieme whọ be rọ kuvẹ kẹ okienyẹ? Fikieme ọraha gbe ozighi e be rọ romavia evaọ aro mẹ? Kọ fikieme ẹwhọ gbe ohọre e rọ da otọ fia?” (Habakọk 1:3) Ọghẹnẹ ọ whọku Habakọk ho, ukpoye ọ kuvẹ re a kere enọ riẹ na fihọ Ebaibol na nọ ma rẹ ruẹ se.

 Eriwo ọthọthọ: Ọghẹnẹ ọ rẹ daezọ họ nọ ma tẹ be ruẹ uye.

 Uzẹme ẹme na: Ọghẹnẹ o mukpahe emuemu gbe uye-oruẹ nọ emuemu o be wha ze. (Itẹ 6:​16-19) Nọ ozighi o da oria kpobi fia evaọ oke Noa, “o kẹ [Ọghẹnẹ] uye” gaga. (Emuhọ 6:​5, 6) Ababọ avro, ma sae ta nọ okpemuotọ nọ o romavia evaọ etoke ẹmo akpọ avivẹ na o kẹ Ọghẹnẹ uye gaga re.​—Malakae 3:6.

 Eriwo ọthọthọ: Ọghẹnẹ ọ rehọ okpemuotọ na kẹ ahwo Ju uye.

 Uzẹme ẹme na: Ọghẹnẹ ọ ginẹ kuvẹ re ahwo Rom a raha Jerusalẹm evaọ ukpe 70 C. E. (Matiu 23:37–24:2) Rekọ no umuo oke yena ze, Ọghẹnẹ ọ gbẹ salọ uyẹ hayo utu ahwo jọ nọ ọ rẹ ghale hayo kẹ uye he. Oghẹrẹ ọvona Ọghẹnẹ o rri ahwo kpobi, keme “ohẹriẹ o rrọ udevie ahwo Ju avọ ahwo Griki hi.”​—Ahwo Rom 10:12.

 Eriwo ọthọthọ: Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ rrọ, yọ ọ rrọ yoyou je wo ogaga ulogbo, ọ hae te whaha okpemuotọ nọ o romavia na.

 Uzẹme ẹme na: Dede nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ be wha uye-oruẹ ze he, ọ rẹ kuvẹ kẹ uye-oruẹ ẹsejọ.​—Jemis 1:13; 5:11.

 Ẹjiroro nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ uye-oruẹ nọ o da akpọ na fia nẹnẹ na họ, re o ku ẹme avro nọ o rotọ anwọ ikpe buobu na họ. Yọ ẹjiroro ọvona ọ rọ kuvẹ kẹ okpemuotọ na. Ebaibol na o dhesẹ vevẹ nọ Ẹdhọ họ ọnọ o bi su akpọ na, orọnikọ Ọghẹnẹ hẹ. (Luk 4:​1, 2, 6; Jọn 12:31) Joma ta kpahe eware ivẹ jọ evaọ Ebaibol na nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ okpemuotọ na.

1.   Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ avọ ufuoma nọ a sae rọ jiroro kẹ omarai. Ọghẹnẹ vuẹ Adamu avọ Ivi oware nọ ọ gwọlọ nọ a re ru gbe oware nọ a re ru hu, rekọ ọ gba rai họ re a yoẹme kẹe he. Ae ọvo a tẹ salọ oware uwoma gbe uyoma kẹ omai rai, yọ ekpehre iroro nana nọ a jẹ na o wha okpẹtu ulogbo se ahwo-akpọ. Yọ ere ọvona ekpehre iroro nọ a ahwo a be jẹ anwọ oke yena ze e be wha okpẹtu ze re. (Emuhọ 2:17; 3:6; Ahwo Rom 5:12) Obe na Statement of Principles of Conservative Judaism o ta nọ: “Oware jọ nọ o be mae wha uye-oruẹ ze evaọ akpọ na họ, ahwo a be rọ ufuoma nọ a rẹ rọ jiroro ru eware iyoma.” Ukpenọ Ọghẹnẹ o re mi omai ufuoma nọ ma rẹ rọ jiroro no, ọ kẹ ahwo-akpọ uvẹ evaọ omoke jọ re ae ọvo a su omarai ababọ obufihọ riẹ.

2.   Ọghẹnẹ o wo ogaga nọ o ti ro si uye-oruẹ kpobi nọ okpemuotọ na o wha ze no. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te kpare ima ahwo buobu nọ i whu no zihe ziọ uzuazọ, makọ ahwo nọ a whu evaọ etoke okpemuotọ na. Yọ edada nọ ahwo nọ a zọ evaọ etoke okpemuotọ na a bi wo, Ọghẹnẹ o ti si ei no. (Aizaya 65:17; Iruẹru Ikọ 24:15) U mu omai ẹro nọ Ọghẹnẹ o ti ru eyaa nana gba keme o you ahwo-akpọ gaga.​—Jọn 3:16.

 Ahwo buobu nọ a kpe gbe enọ e zọ evaọ etoke okpemuotọ na a sai kru ẹrọwọ rai. A sai ru onana keme a riẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ emuemu. A tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa inọ o ti si okpẹtu kpobi nọ emuemu o be wha ze no.