Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ egbaẹmo evaọ ukpehru jọ, oria nọ a rrọ na o rrọ yaya yọ itho e vọ riẹ. Ahwo nana yọ egbaẹmo Filistia, yọ obọnana a kparo ruẹ oware jọ evaọ oria nana nọ a be jọ ruẹ oware ovo ho anwẹdẹ na. A ruẹ ezae Izrẹl ivẹ nọ i dikihẹ abọdekọ ukiekpotọ na. Oware nọ egbaẹmo na a ruẹ na u fou rai ehwẹ, keme a ruẹ nọ ezae ivẹ nana a sai ru ai oware ovo ho. Whaọ u kri no nọ ahwo Filistia a bi ro kienyẹ ahwo Izrẹl. Ahwo Izrẹl a rẹ sae tubẹ thọ uteru nọ a re ro ru iruo ẹwọ họ ajokpanọ a rẹ nyabru ahwo Filistia nọ e rrọ ewegrẹ rai kẹ obufihọ. Fikiere, ahwo Izrẹl a wo ekwakwa ẹmuofio tere he. U te no ere no, ezae nọ egbaẹmo na a ruẹ na imava ọvo. A tẹ make rrọ egbaẹmo nọ i wo ekwakwa ẹmuofio, kọ eme ezae ivẹ e rẹ sai ru? Egbaẹmo Filistia na a tẹ rọ oma ẹkoko kpare unu se ai nọ: ‘Wha nya bru omai ze, re ma dhesẹ oware kẹ owhai.’—1 Samuẹle 13:19-23; 14:11, 12.

Otujọ o ti gine dhesẹ oware kẹ otujọ, ẹhẹ, egbaẹmo Filistia na omarai a bi ti dhesẹ oware kẹ na. Ezae Izrẹl ivẹ na a tẹ dhẹ kpotọ ruọ ukiekpotọ na, fae vrẹ, je muọ ukpehru na họ ẹgadiẹ evaọ oria nọ o mae kẹle egbaẹmo na. Oria na u ku whrẹrẹ ga te epanọ a jẹ rọ rehọ abọ gbe awọ gadiẹ, ghele na a ruabọhọ ẹgadiẹ, be gadiẹ itho na bru egbaẹmo na! (1 Samuẹle 14:13) Ahwo Filistia na a tẹ te riẹ nọ kpakọ ohwo nọ ọ kobaro na ọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹmo; yọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ ọ rọ kpahe iẹe. Kọ ọzae ọvo ohwo nana ọ ginẹ wha lele oma ze te họre ogbaẹmo soso? Kọ ọzae na ọ rrọ oruẹ?

Ọ rrọ oruẹ hẹ; ẹrọwọ ọgaga o be wọe ru onana. Odẹ riẹ Jonatan, yọ uvi Ileleikristi nẹnẹ a rẹ sai wuhrẹ eware buobu no iku riẹ ze. Dede nọ ma gbe bi fi ẹmo nẹnẹ hẹ, ma sai wuhrẹ eware buobu mi Jonatan kpahe udu nọ o jariẹ awọ, usu nọ o wo kugbe Ọghẹnẹ, gbe ẹzi omarodhidhe riẹ. Ma gwọlọ iruemu nana re ma sai wo uvi ẹrọwọ.—Aizaya 2:4; Matiu 26:51, 52.

Re ma sae riẹ oware nọ Jonatan ọ rọ họrọ mu ogbaẹmo na, joma kake ta kpahe oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ notọ ze. Jonatan họ ọmọzae ọkpako Sọl, ovie ọsosuọ Izrẹl. Nọ a rọ Sọl mu ovie, yọ Jonatan ọ kpako te ohwo no, o sae jọnọ ọ tubẹ kpako te ikpe udhe hayo vrẹ ere no. O wọhọ nọ avọ ọsẹ riẹ a kpekpe gaga yọ ọsẹ na ọ jẹ hae ta eva kẹe ẹsibuobu. Oke yena, Jonatan ọ ruẹ nọ ọsẹ riẹ ọ rrọ thethei goba, o wo erru, ọ tẹ jọ rrọ ọgbaẹmo nọ ozọ u re mu hu. Maero na ọsẹ riẹ ọ jọ ohwo nọ o wo ẹrọwọ gbe omaurokpotọ gaga. Fikiere u gbe Jonatan unu hu inọ Jihova ọ salọ ọsẹ riẹ re ọ jọ ovie. Makọ Samuẹle ọruẹaro na ọ ta nọ ohwo ọvo nọ ọ wọhọ Sọl ọ jọ ẹkwotọ na ha.—1 Samuẹle 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

Ababọ avro, eva e were Jonatan inọ ọ jọ usu ogbaẹmo ọsẹ riẹ nọ o jẹ hae họre ewegrẹ idibo Jihova. Emo nọ a jẹ hai fi oke yena, e wọhọ emo nọ ahwo a bi fi nẹnẹ fiki ewoma obọrai hayo orẹwho rai na ha. Evaọ oke yena, Jihova ọ salọ orẹwho Izrẹl re a jọ ahwo riẹ, yọ kẹse kẹse erẹwho efa nọ e jẹ gọ eghẹnẹ eruẹ a jẹ hae họre ae. Ẹsikpobi ahwo Filistia nọ a jẹ gọ edhọ wọhọ Dagọn a jẹ hai kienyẹ idibo Jihova hayo gwọlọ kpe ai no dede.

Fikiere, ahwo kerọ Jonatan a rri ẹmuofio wọhọ edhere nọ a re ro dhesẹ nọ abọ Jihova Ọghẹnẹ a rrọ. Yọ Jihova ọ ghale Jonatan fiki omodawọ riẹ. Nọ a rọ Sọl mu ovie no, u kri hi, ọ tẹ rọ ọmọzae riẹ mu ọnọ o re su egbaẹmo odu ọvo (1,000), kẹsena Jonatan ọ tẹ wha ae lele oma nyae họre isoja ahwo Filistia evaọ obọ Giba. Dede nọ egbaẹmo riẹ a wo ekwakwa ẹmo tere he, Jihova o fiobọhọ kẹ Jonatan fi ewegrẹ na kparobọ. Fiki onana, ahwo Filistia a tẹ kpare ze avọ ekwakwa ẹmo buobu gbe egbaẹmo nọ e rrọ buobu gbidi gbidi. Ozọ u te je mu egbaẹmo Sọl buobu. Ejọ e tẹ dhẹ dhere, yọ ejọ rai i kuomagbe egbaẹmo Filistia dede! Rekọ udu u whrehe Jonatan ghele he.—1 Samuẹle 13:2-7; 14:21.

Evaọ ẹdẹ nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ iku na, Jonatan avọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ a tẹ lẹlẹ nyasiọ egbaẹmo edekọ ba. Nọ a be nyabru egbaẹmo Filistia nọ e jọ Mikmash na, Jonatan ọ tẹ vuẹ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ oware nọ o riẹe iroro. Ọ gwọlọ nọ a re dhesẹ oma via kẹ egbaẹmo Filistia nọ e rrọ ukpehru na. Ahwo Filistia na a tẹ ta kẹ aimava inọ a nyabru ai ze, onana yọ oka inọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ idibo riẹ. Ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ ọ tẹ rọwo, yọ ẹsejọhọ oware nọ o lẹlẹ udu ruọ ẹe awọ na họ, ẹme nọ Jonatan ọ ta kẹe ududu inọ, Jihova “ọ rẹ rọ fiki ubu hayo okakao se ahwo ba esiwo ho.” (1 Samuẹle 14:6-10) Eme họ otọ ẹme riẹ na?

Ababọ avro, Jonatan ọ riẹ Ọghẹnẹ riẹ na ziezi. Ọ riẹ nọ evaọ oke nọ u kpemu, Jihova o fiobọhọ kẹ idibo riẹ fi ewegrẹ nọ i bu vi ai thethabọ kparobọ. U wo okejọ dede nọ Jihova ọ rọ omọvo fi ewegrẹ kparobọ. (Ibruoziẹ 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Fikiere Jonatan ọ riẹ nọ orọnikọ ubu hayo ogaga hayo ekwakwa ẹmo idibo Ọghẹnẹ họ ẹme na ha; ẹrọwọ rai họ oware nọ u wuzou. Ẹrọwọ Jonatan u ru nọ ọ rọ kuvẹ re Jihova ọ rọ oka jọ dhesẹ kẹe sọ ọyomariẹ avọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ ọvo a sae nyae họre egbaẹmo Filistia na. Nọ Jonatan ọ ruẹ oka na no, ọ tẹ họrọ bru ogbaẹmo na ududu.

Muẹrohọ eware ivẹ jọ nọ i ru rie wo ẹrọwọ ọgaga. Orọ ọsosuọ, o wo adhẹẹ odidi kẹ Jihova Ọghẹnẹ riẹ. Ọ riẹ nọ re Ọghẹnẹ Erumeru na o ru ẹjiroro riẹ gba, u du gwọlọ ẹgba ohwo-akpọ họ, dede na o re fiobọhọ kẹ idibo riẹ kparobọ nọ a te ru oware fiki ẹrọwọ nọ a wo. (2 Iruẹru-Ivie 16:9) Orọ avọ ivẹ, Jonatan ọ daoma riẹ mi Jihova sọ ọ rọwokugbe oware nọ ọyomariẹ ọ gwọlọ ru na. Nẹnẹ ma rẹ gwọlọ oka igbunu jọ mi Ọghẹnẹ hẹ re ma riẹ sọ ọ rọwokugbe oware jọ nọ ma gwọlọ ru. Nọ orọnọ ma wo Ebaibol na, ma rẹ jọ eva riẹ ruẹ oreva Ọghẹnẹ kpahe oware kpobi nọ ma gwọlọ ru. (2 Timoti 3:16, 17) Kọ ma be romatotọ ru ekiakiẹ evaọ Ebaibol na re ma tẹ jiroro jọ nọ i wuzou gaga? Ma te ru ere, yọ ma bi dhesẹ nọ oreva Ọghẹnẹ o mae rrọ omai oja, wọhọ Jonatan.

Enẹ Jonatan avọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ a ro muhọ ẹgadiẹ ovovẹrẹ be nyae họre egbaẹmo Filistia na. Nọ egbaẹmo Filistia a ruẹ nọ ezae ivẹ na a be nyaze te họre ae, a te vi egbaẹmo jọ nyae họre ae. Ahwo Filistia na a mai bu yọ ae a jọ ofẹ nọ o mai kpehru, fikiere a hae sai ru aimava na họ no lọlọhọ. Rekọ Jonatan o te mu egbaẹmo na họ ekpe ọvuọvo, yọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ ọ rrọ emu riẹ bi kpe enọ i ri whu totọ họ. U kri hi, ezae ivẹ na a te kpe egbaẹmo udhe fihọ otọ. Jihova ọ jọ enẹ dobọji hi. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ozighi ọ tẹ jọ eva evuẹ na, eva ogege na, gbe eva udevie ahwo na; idudu etẹ ruọ oria nọ a wohọ na gbe otu igbulegbu na; otọ u te nuhu; o jẹ wha ozighi ologbo ze.”—1 Samuẹle 14:15.

Sọl avọ egbaẹmo riẹ a tẹ be jọ ugbo muẹrohọ ẹvohẹ gbe ozighi nọ ọ rrọ udevie egbaẹmo Filistia, yọ a be tubẹ họre ohwohwo dede! (1 Samuẹle 14:16, 20) Udu o tẹ ruọ ahwo Izrẹl awọ, a tẹ họrọ bru egbaẹmo Filistia na je mu ae họ ẹhọre, yọ ẹsejọhọ a jẹ rehọ ekwakwa ẹmo ahwo Filistia nọ i whu fihọ otọ kugbe rọ họre. Jihova o fiobọhọ kẹ idibo riẹ kparobọ ẹdẹ yena, yọ rite inẹnẹ o ri nwene he. Ma te fi ẹrọwọ họ iẹe wọhọ epanọ Jonatan avọ ọnọ ọ rẹ wha ekwakwa ẹmo riẹ a ru, ma te vioja riẹ vievie he.—Malakae 3:6; Ahwo Rom 10:11.

Obokparọ na o wha evawere se Sọl wọhọ epanọ o jọ kẹ Jonatan he. Sọl o ru eware jọ thọ gaga. Ọ ghẹmeeyo kẹ Samuẹle, ọruẹaro Jihova keme o dhe idhe jọ nọ u fo nọ ọruẹaro na, ọnọ ọ rrọ ohwo Livae re o re dhe. Nọ Samuẹle ọ nyaze, ọ ta kẹ Sọl nọ fiki aghẹmeeyo riẹ na, uvie riẹ o te tọ họ. Kẹsena nọ Sọl o vi ahwo riẹ kpohọ ẹmo, ọ kaki ru ai duwu iyei nọ i fo ho inọ: “Ekela i te ohwo nọ ọ re emu ri te owọwọ nọ me re ti ru ewegrẹ mẹ kele.”—1 Samuẹle 13:10-14; 14:24.

Eme Sọl na i gbore ohwo nọ udu riẹ u muhọ ẹraha no. Kọ ọzae nana nọ o wo omaurokpotọ, nọ o kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ na o mu okpiroro họ ewo no? Whaọ Jihova ọ ta vievie he inọ jọ a rọ ifi itieye gba egbaẹmo nana nọ i wo udu jẹ gobọ iruo ziezi na. Kọ ẹvẹ kpahe ẹme nọ Sọl ọ ta na inọ bẹsenọ ‘me re ti ru ewegrẹ mẹ kele’? Kọ Sọl o bi roro nọ ẹmo na ọriẹ? Kọ o thọrọ e riẹ ẹro no inọ uvioziẹ Jihova o mae roja orọnikọ epanọ Sọl o re ro ru kele, wo ujiro, hayo wo obokparọ họ?

Jonatan ọ riẹ oware ovuovo kpahe iyei nana nọ a roro te he na ha. Nọ oma o rrọe no ẹmuofio ze no, o te duwu ọkpọ riẹ họ othuzou-ọnyọ jẹ lalọ omojọ. Onana u te ru nọ oma riẹ u ro kruga. Kẹsena ọgbaẹmo riẹ jọ ọ tẹ vuẹe nọ ọsẹ riẹ ọ ta nọ ohwo ọvo ọ rẹ rọ emu te unu hu. Jonatan ọ tẹ ta nọ: ‘Ọsẹ mẹ ọ wha uye ulogbo ze otọ na; rri epanọ aro mẹ ọ sasa no fiki ọmọnyọ na nọ me ro te unu. O hai ti woma re ahwo na a re emu ọvọvẹ nẹnẹ na evaọ egbo-ẹmo nọ a jọ obọ ewegrẹ rai wo na; a hai ti kpe ahwo Filistia buobu.’ (1 Samuẹle 14:25-30) Ẹme riẹ na ọ gba. Ma riẹ nọ Jonatan ọ talamu ọsẹ riẹ, rekọ orọnọ o bi ru onana aro tuẹtu hu. Orọnikọ ẹme kpobi nọ ọsẹ riẹ ọ ta hayo oware kpobi nọ o ru oye ọ rẹ rọwo fihọ họ. Onana u ru nọ ahwo buobu a ro wo adhẹẹ kẹ Jonatan.

Nọ Sọl o yo nọ Jonatan ọ la uzi nọ o fihọ na vrẹ, onana u fiobọhọ kẹe vuhumu ghele he inọ iyei nọ o duwu na e thọ. Ukpoye ọ ta nọ a re kpe ọmọzae obọriẹ na. Jonatan o lele i rie sikẹ hayo lẹ kẹ erọvrẹ hẹ. Muẹrohọ obọdẹ ẹme nọ ọ kpahe. Ọ ta nọ, ‘Mẹ na, wha kpe omẹ no.’ Rekọ ahwo Izrẹl a tẹ jẹ thọ othọ riẹ inọ: “Kọ Jonatan o ghine whu, ọnọ o ru ahwo Izrẹl kparobọ na? A jọ onana o thọ e wa! Epanọ ỌNOWO na ọ rọ na, ogẹ-oto ọvo uzou riẹ u re vrẹ kie otọ họ; keme o lele ỌNOWO na ru iruo nẹnẹ na.” Kọ eme ọ via? Iroro Sọl i te zihe bru ei ze. Iku na e ta nọ: “Fikiere ahwo na a tẹ thọ Jonatan . . . o gbe whu hu.”—1 Samuẹle 14:43-45.

Jonatan o wo emamọ odẹ fikinọ o wo udu, ọ gobọ iruo, je wo ẹzi omolahiẹ. Emamọ uruemu riẹ u siwi rie evaọ okenọ uzuazọ riẹ o jọ ọza. U fo nọ ma re roro kpahe oghẹrẹ odẹ nọ ma bi mu kẹ omamai kẹdẹ kẹdẹ. Ebaibol na ọ ta nọ emamọ odẹ o rrọ ghaghae. (Ọtausiuwoma Na 7:1) Ma tẹ daoma wo emamọ odẹ kugbe Jihova wọhọ epanọ Jonatan o ru, emamọ odẹ yena o te wọhọ efe ọghaghae.

Dede nọ Sọl o je ru eware buobu thọ, Jonatan o gbe je lele ọsẹ riẹ họre ewegrẹ Ọghẹnẹ ikpe buobu. Ababọ avro, o kẹ riẹ uye gaga nọ ọ ruẹ nọ ọsẹ riẹ o bi wo uruemu aghẹmeeyo avọ omorro. Ọsẹ riẹ o bi dhe eyeyoma, yọ u wo oware ovo nọ Jonatan ọ rẹ sai ru kpahe onana ha.

Ẹbẹbẹ na ọ tẹ te vẹgbẹ evaọ okenọ Jihova ọ ta kẹ Sọl nọ jọ o lele ahwo Amalẹk fi ẹmo. Ahwo nana a yoma te epanọ Jihova ọ rọ ta evaọ oke Mosis nọ ọ te raha orẹwho yena soso no. (Ọnyano 17:14) Jihova ọ ta kẹ Sọl nọ jọ ọ raha owa erao rai kpobi, je kpe ovie rai nọ a re se Egag no. Sọl o fi rai kparobọ, yọ ababọ avro Jonatan o kuomagbe ọsẹ riẹ evaọ ohọre na wọhọ epanọ ọ jẹ hai ru. Rekọ Sọl o keke aro fihọ ghẹmeeyo kẹ Jihova, o kpe Egag he yọ o kpe erao na gbe he. Samuẹle ọruẹaro na o te whowho ẹdhoguo urere nọ u no obọ Jihova ze kẹ Sọl inọ: “Fiki epanọ whọ se ẹme ỌNOWO na, ỌNOWO na O si owhẹ no ovie no.”—1 Samuẹle 15:2, 3, 9, 10, 23.

U gbe kri hi, Jihova o te si ẹzi ọfuafo riẹ no Sọl oma. Onana u te ru nọ Sọl o je ro wo ofu ọkpakpata, ozọ o tẹ jẹ hai mu ei gaga re. O tẹ wọhọ nọ ekpehre ẹzi jọ u no obọ Ọghẹnẹ ze nọ o rehọ ẹta emamọ ẹzi nọ o wo vẹre. (1 Samuẹle 16:14; 18:10-12) Avro ọ riẹ hẹ, o kẹ Jonatan uye gaga inọ ọsẹ riẹ nọ ọ jọ emamọ ohwo na o nwene gaga no. Rekọ Jonatan ọ dadamu abọ Jihova. Ọ daoma kpobi re ọ ruẹ nọ ọ tha ọsẹ riẹ uke, yọ ẹsejọ dede ọ jẹ hae vuẹ ọsẹ riẹ kpahe abọ nọ ọsẹ na ọ be jọ riẹ ru hu, dede na ọyomariẹ ọ tẹrovi oreva Ọghẹnẹ, Ọsẹ riẹ nọ o re nwene he na.—1 Samuẹle 19:4, 5.

Kọ who muẹrohọ ohwo nọ who you hayo ohwo uviuwou ra jọ nọ uruemu riẹ u bi dhe eyeyoma no? Oware utiona o rẹ kẹ uye gaga. Oware nọ o via kẹ Jonatan na o rẹ kareghẹhọ omai oware nọ ọso-ilezi na o kere uwhremu na inọ: “Ọsẹ gbe oni mẹ a [tẹ] se omẹ, Ọnowahwo o re ti kru omẹ rehọ.” (Olezi 27:10) Jihova ọ rẹ siọ odibo riẹ hẹ. O ti kru owhẹ rehọ, ọ vẹ te jẹ jọ Ọsẹ nọ ọ mai woma kẹ owhẹ, ghelọ oware nọ ahwo-akpọ nọ a gba ha a re ru owhẹ kẹhẹ.

O wọhọ nọ Jonatan ọ riẹ nọ Jihova o ti mi Sọl uvie na. Ẹvẹ onana o jọ Jonatan oma? Kọ o je roro kpahe oghẹrẹ osu nọ ọyomariẹ ọ te jọ? Kọ ọ jẹ jọ udu riẹ roro nọ ọyomariẹ ọ te kpọ eware jọ nọ ọsẹ riẹ o ru thọ na vi, ọ vẹ te jọ ovie nọ o re fi emamọ oriruo hotọ? Ma riẹ oware nọ o jariẹ udu hu; rekọ oware nọ ma riẹ họ, ọ te jọ ovie he. Kọ onana u dhesẹ nọ Jihova o kiuke ku Jonatan nọ o wo ẹrọwọ na? Vievie, ọ kuvẹ inọ a kere iku Jonatan avọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ jọ fihọ Ebaibol na re o jọ oriruo kẹ omai, yọ a jọ usu egbẹnyusu nọ e mae kpekpe nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Ma te ta kpahe Jonatan avọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ na evaọ uzoẹme ofa.