Kọ ọsẹgboni ra a be hae kẹ owhẹ uvẹ kpohọ itanẹte? O tẹ rrọ ere, eware esa nọ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana i ti fiobọhọ kẹ owhẹ.

Eware nọ ma te ta kpahe

•  Kọ itanẹte nọ mẹ be hai kpohọ o be raha oke mẹ kpobi no?

•  Kọ itanẹte nọ mẹ be hai kpohọ o be hae whaha omẹ owezẹ?

•  Kọ eware nọ mẹ be hae jọ itanẹte ruẹ e be hae lẹliẹ mẹ rri omamẹ oghẹrẹ jọ?

•  Ẹme nọ ehwa ra a ta

 Ohwo nọ ọ rrọ itanẹte ọ wọhọ ohwo nọ ọ be dhẹ anyenya nọ o wo ẹgba gaga. Ohwo na ọ gbẹ kpọ anyenya na ha, anyenya na ọ rẹ kpọ ohwo na.

 “Mẹ rẹ vuẹ omamẹ nọ, mẹ te ro itanẹte na, me te raha oke he, rekọ mẹ jẹ te riẹ hẹ na, mẹ raha oke gaga no. Itanẹte nọ a re kpohọ ọ rẹ reria oma, yọ o rẹ re oke ohwo kpobi no.”—Joana.

 Kọ whọ riẹ? Ahwo nọ a ru itanẹte a ru rie evaọ oghẹrẹ nọ whọ tẹ rrọ eva riẹ rri oware jọ, whọ gbẹ gwọlọ ro si ẹro noi hi. Ahwo nọ a ru eria evuẹ itanẹte a riẹ nọ epanọ ahwo a kpohọ iẹe te, jẹ jariẹ raha oke te, ere ahwo nọ a bi whowho eki rai evaọ etẹe a rẹ hwosa kẹ ai te.

 Nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ rẹ riẹ nọ oke o be nya ha nọ mẹ tẹ rrọ itanẹte? Kọ emamọ eware efa e gbẹ riẹ nọ mẹ rẹ rehọ oke nọ me bi ro kpohọ itanẹte na ru?’

 Oware nọ whọ rẹ sai ru. Fi umutho oke jọ họ nọ whọ rẹ jọ itanẹte mu, yọ whọ raha vrẹ oke yena ha.

 “Me ru ifonu mẹ fihọ oghẹrẹ nọ o re ro furie eware nọ me rovie evaọ itanẹte no nọ oke nọ me fihọ kẹe u te te. Ere ere nọ me je ru na, o tẹ te reria omẹ oma no. Mẹ gbẹ jẹ raha oke mẹ kpobi fihọ itanẹte he.”—Tina.

 Ohrẹ Ebaibol: “Wha hae rehọ oke rai ruiruo evaọ edhere nọ ọ mai woma.”—Ahwo Ẹfisọs 5:16.

 Ahwo nọ a riẹ kpahe oma na a ta nọ o tẹ lọhọ, euwa eree u fo nọ izoge a rẹ wezẹ evaọ aso. Rekọ izoge buobu a be wezẹ kri te ere he. O sae jọ nọ itanẹte nọ a be hae kpohọ o be wha onana ze re.

 “Me re rri ifonu mẹ taure me te ti kiẹzẹ, yọ mẹ rẹ riẹ oke nọ mẹ rẹ rọ raha euwa buobu bi rri eware nọ ahwo a fihọ itanẹte na he. Mẹ riẹ nọ uruemu nana u woma ha, yọ mẹ be daoma re me nwene.”—Maria.

 Kọ whọ riẹ? Owezẹ nọ a rẹ wezẹ da oma ha, o rẹ lẹliẹ ohwo ruawa jẹ jọ ọkọkora. Profẹsọ jọ nọ a re se Jean Twenge nọ o wuhrẹ kpahe iroro gbe uruemu ohwo-akpọ ọ ta nọ: “Ohwo ọ gbẹ wezẹ da oma ha, ọ rẹ jọ dokpo dokpo. Yọ nọ oke o be nya na, o rẹ lẹliẹ ohwo na wo ẹbẹbẹ iroro.” a

 Nọ omara nọ: ‘Bro euwa mẹ be hae rọ wezẹ evaọ aso dede?’ ‘Kọ ifonu mẹ be hae nẹ evaọ oke nọ u fo nọ me re ro kiẹzẹ?’

 Oware nọ whọ rẹ sai ru: Who fi ifonu ra họ akotọ oria nọ who bi kiẹzẹ hẹ. O tẹ lọhọ, euwa ivẹ taure who te ti kiẹzẹ, who gbe rri ifonu hayo ekọmputa ra ha. Yọ otẹrọnọ whọ gwọlọ nọ alamu ọ hae rọwo owhẹ no owezẹ ze, jọ o jọ onọ o rrọ ifonu ra ha.

 “Ẹsejọ mẹ rẹ nẹ ifonu te udevie aso. Mẹ be daoma nwene keme mẹ riẹ nọ uruemu nana u woma ha. Mẹ gwọlọ ru oware nọ u re dhesẹ nọ me mu areghẹ họ ewo ziezi no, re a jẹ hae rẹroso omẹ. Mẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ hae kaki kiẹzẹ, mẹ jẹ rọwo ze, mẹ vẹ jọ jaka jaka.”—Jeremy.

 Ohrẹ Ebaibol: “Vuhu eware nọ e mae roja.”—Ahwo Filipai 1:10.

 Ọkiẹriwo jọ nọ a ru u dhesẹ nọ enwenọ abọvo emetẹ nọ e rrọ ekọleji nọ e be hai kpohọ itanẹte ẹsikpobi a be hae jọ “ọkọkora je rri oma rai nọ a fioka ha.” Oware jọ nọ o be wha onana ze họ itanẹte nọ a be hae jọ. Dr. Leonard Sax ọ ta nọ: “Whọ tẹ be hae jọ itanẹte ẹsikpobi je bi kele omara dhe ahwo nọ whọ jariẹ ruẹ, whọ te jọ ọkọkora ẹsikpobi.” b

 “Izoge a rẹ gwọlọ rehọ omarai wawo amọfa gaga. Yọ eware nọ a rẹ jọ itanẹte ruẹ o rẹ jẹ lẹliẹ onana ga. Whọ sae rehọ euwa buobu rri eware nọ ahwo a fihọ itanẹte nọ whọ be sai ru hu, hayo rri oghẹrẹ arozaha nọ egbẹnyusu ra a be za nọ a fihọ itanẹte, who ve bi roro nọ a be reakpọ se owhẹ ba.”—Phoebe.

 Kọ whọ riẹ? Dede nọ whọ sae jọ itanẹte lele egbẹnyusu ra ta ẹme, re a lele ohwo ta ẹme ovao dhe ovao o mai woma. Dr. Nicholas Kardaras ọ ta nọ: “O rẹ mae were omai ahwo-akpọ re ma ruẹ ohwo nọ ma bi lele ta ẹme ovao dhe ovao vi ẹsenọ ma bi lele iei ta ẹme evaọ itanẹte.” c

 Nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ be hae jọ ọkọkora nọ mẹ tẹ ruẹ eware nọ egbẹnyusu mẹ a bi ru nọ a fihọ itanẹte?’ ‘Kọ iwoho akpọ nọ ahwo a be re nọ a fihọ itanẹte e be lẹliẹ omẹ rri nọ uzuazọ mẹ ọ dokpo rrọ?’ ‘Kọ o be hae kẹ omẹ uye nọ umutho ahwo jọ ọvo a te rri eware nọ me fihọ itanẹte hayo nọ a gbe rri rai hi?’

 Oware nọ whọ rẹ sai ru: Daoma kẹnoma kẹ itanẹte evaọ omoke jọ. O sae jọ oka ọvo hayo amara dede. Ru uvẹ fihọ nọ whọ sae rọ jọ kugbe egbẹnyusu ra hayo rọ ifonu se ai. Oke yena nọ who gbe bi ro kpohọ itanẹte he na, muẹrohọ sọ eva e te were owhẹ vi oke nọ whọ jẹ hai ro kpohọ itanẹte ẹsikpobi.

 “Nọ mẹ tẹ rrọ itanẹte, eware nọ amọfa a fihọ mẹ rẹ gwọlọ rri. Rekọ nọ me si oria itanẹte na no ifonu mẹ no, o tẹ wọhọ ẹsenọ a wọ ohwa ogbẹgbẹdẹ no omẹ uzou. Mẹ tẹ jẹ rehọ oke mẹ ru eware efa nọ e rẹ wha erere se omẹ.”—Briana.

 Ohrẹ Ebaibol: “Jọ omomọvo ọ kiẹ iruẹru obọriẹ riwi, kẹsena o ve ti wo oghọghọ no iruẹru obọriẹ ọvo ze, orọnikọ ọ rẹ rehọ omariẹ wawo omọfa ha.”—Ahwo Galesha 6:4.