Ifonu gbe Itanẹte e rẹ sai fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye evaọ orọo rai. Rekọ a gbẹ yọroma ha e sae wha ẹbẹbẹ ze. Kọ i bi fiobọhọ kẹ owhai, manikọ e be wha ẹbẹbẹ ze?

•  Oware nọ u fo nọ whọ rẹ riẹ

•  Oware nọ whọ rẹ sai ru

•  Ẹme nọ ezae-avọ-eyae jọ a ta

•  Eware nọ wha rẹ sae ta ẹme kpahe

•   Eware wọhọ ifonu e rẹ sai fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye evaọ orọo rai. Wọhọ oriruo, ọzae-avọ-aye a sae rehọ ifonu se ohwohwo hayo vi uwou se ohwohwo nọ a te kpohọ ọvuọ oria riẹ no.

   “Ẹmẹme wọhọ ‘Me you owhẹ’ hayo ‘Ẹvẹ obei?’ o rẹ lẹliẹ usu rai kpekpe ziezi.”—Jonathan.

•   Ọzae-avọ-aye a gbẹ yọroma ha, ifonu gbe itanẹte e sae wha ẹbẹbẹ se ai. Wọhọ oriruo, obọ ahwo jọ u re no ifonu gbe etablẹte he. O be whae ze nọ a gbẹ be sai lele ọzae hayo aye rai ta ẹme ziezi hi.

   “Mẹ riẹ nọ u wo ẹsejọ nọ ọzae mẹ ọ hae gwọlọ lele omẹ ta ẹme, rekọ fikinọ ifonu ọ rrọ omẹ obọ nọ mẹ be nẹ, ọ gbẹ sai lele omẹ ta ẹme he.”—Julissa.

•   Ahwo jọ a rẹ ta nọ a tẹ be make nẹ ifonu, a rẹ sai lele ọzae hayo aye rai ta ẹme ziezi ghele. Aye jọ nọ a re se Sherry Turkle nọ o wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ ahwo a bi ro yerikugbe ohwohwo ọ ta nọ, “Ahwo a rẹ sai roro nọ a sai ru eware buobu oke ovona. Rekọ onana uzẹme he.” Ohwo ọ sai le erao ivẹ ẹsiẹvo ho. Aye na ọ tẹ jẹ ta nọ, “Nọ ma te bi ru eware buobu ẹsiẹvo, ejọ e rẹ vabọ.” a

   “Nọ mẹ avọ ọzae mẹ ma tẹ be ta ẹme, o rẹ were omẹ gaga. Rekọ nọ obọ riẹ o tẹ rrọ eware efa, ẹme na o re wuzou hu. O rẹ wọhọ ẹsenọ ọ be vuẹ omẹ nọ oware nọ ọ be jọ ifonu hayo etablẹte na ru na o riẹe oja vi omẹ.”—Sarah.

 Ẹme na họ: Ifonu gbe Itanẹte e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhai evaọ orọo rai. Rekọ wha gbẹ yọroma ha e sae wha ẹbẹbẹ se owhai.

 Rehọ eware nọ e mae roja karo. Ebaibol ọ ta nọ: “Vuhu eware nọ e mae roja.” (Ahwo Filipai 1:10) Nọ omara nọ, ‘Kọ ifonu gbe itanẹte o wha riẹ ze nọ ma gbẹ be sai lele ohwohwo ta ẹme ziezi hi?’

 “Whọ rẹ ruẹ ọzae-avọ-aye nọ a be re emu evaọ ehọtẹle, yọ ifonu e rrọ ae obọ nọ a be nẹ. U yoma kẹhẹ! Ma rẹ kuvẹ vievie he re ifonu gbe itanẹte e jọ omai oja te epanọ ma rẹ rọ kpairoro vrẹ oware nọ o mae roja. Usu okpekpe nọ ọzae-avọ-aye a re wo oye o mae roja vi ifonu gbe itanẹte.”—Matthew.

 Fi oke họ. Ebaibol ọ ta nọ: “Wha fiẹrohotọ ziezi re wha ruẹ nọ oghẹrẹ nọ wha be nya o rrọ wọhọ igheghẹ hẹ rekọ wọhọ ahwo nọ a wo areghẹ, wha hae rehọ oke rai ruiruo evaọ edhere nọ ọ mai woma.” (Ahwo Ẹfisọs 5:15, 16) Nọ omara nọ, ‘Otẹrọnọ iwou nọ a vi se omẹ e kpata gaga ha, kọ u gbe ti woma re me fi oke họ nọ me re ro vi uwou zihe se ahwo na?’

 “Oware nọ u bi fiobọhọ kẹ omẹ họ, me re ru ifonu mẹ fihọ oghẹrẹ nọ u gbe ro ru edo ho nọ ahwo a te vi uwou se omẹ, re oke nọ me te wo uvẹ no, me ve vi uwou zihe se ai. Ẹsibuobu nọ ahwo a tẹ rọ ifonu se omẹ hayo vi uwou se omẹ, o rẹ kake jọ onọ me re jo ru oware jọ kpata kpata ha.”—Jonathan.

 Riẹ oke nọ who re ru iruo ba. Ebaibol ọ ta nọ: “Oware kpobi u wo oke riẹ.” (Ọtausiuwoma Na 3:1) Nọ omara enọ nana: ‘Kọ mẹ be hae ruabọhọ iruo evaọ obọ uwou fikinọ ifonu gbe itanẹte i ru onana lọhọ? O tẹ rrọ ere, kọ o be wha ẹbẹbẹ ziọ orọo mẹ? A tẹ nọ ọzae hayo aye mẹ, eme ọ te ta?’

 “Ohwo ọ rẹ sai ru iruo oke kpobi enẹna fiki ifonu gbe itanẹte nọ e rrọ akpọ. Mẹ be hae gba omamẹ gaga re me gbe dhe ifonu errierri hayo ru eware iruo ho evaọ oke nọ mẹ tẹ rrọ kugbe aye mẹ.”—Matthew.

 Jọ whẹ avọ ọzae hayo aye ra wha ta kpahe onana. Ebaibol ọ ta nọ: “Jọ omomọvo ọ hae daoma ru oware nọ o rẹ kẹ omọfa erere orọnikọ omobọ riẹ hẹ.” (1 Ahwo Kọrint 10:24) Jọ whẹ avọ ọzae hayo aye ra wha ta kpahe oghẹrẹ nọ wha be rọ ifonu gbe itanẹte ruiruo, re wha riẹ sọ u wo abọ nọ u fo nọ wha re jo nwene. Rri oria Eware nọ wha rẹ sae ta ẹme kpahe nọ ọ rrọ uzoẹme nana. U ti fiobọhọ kẹ owhẹ avọ ọzae hayo aye ra riẹ oware nọ wha rẹ sai ru.

 “Mẹ avọ ọzae mẹ ma rẹ kuọ ẹme ọvo dhere ohwohwo ho. Ma tẹ ruẹ nọ ọjọ ọ be nẹ ifonu hayo etablẹte hrọ, ma rẹ ta kẹ ohwohwo. Mai imava ma riẹ nọ onana o rẹ sae via kẹ ohwo, fikiere nọ ọjọ evaọ usu mai ọ tẹ ta nọ ohwo ọdekọ ọ be nẹ ifonu hrọ, ma rẹ rehọ ẹme na.”—Danielle.

 Ẹme na họ: Whọ jọ ifonu avọ itanẹte e kpọ owhẹ hẹ, riẹ oke nọ whọ rẹ rọ rehọ ae ruiruo.