Nọ emọ ra a tẹ keria, yọ a bi ru oware ovo ho, ifimu a be hae gwọlọ rri, manikọ obe a be hae gwọlọ se?

 Anwọ ikpe buobu ze na, ifimu nọ a re rri gbe itanẹte i mi obe-use otọ no. Evaọ ukpe 1990, aye jọ nọ a re se Jane Healy o kere obe jọ nọ uzoẹme riẹ o ta nọ Endangered Minds. Ọ jọ obe na ta nọ, “uviemenẹ obe-use u ti no ahwo oma no.”

 Evaọ oke nọ ọ rọ ta ẹme na, ohwo ọ sai roro nọ oware utioye o sae via ha. Rekọ o be via enẹna keme evaọ erẹwho nọ ifonu gbe eware itanẹte e dafia, iticha jọ a muẹrohọ nọ izoge buobu a gbẹ be riẹ obe se wọhọ epanọ o jọ evaọ oke anwae he.

Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware nana

•  Oware nọ o jẹ roja re emaha na a hai se obe

•  Eware nọ who re ru re obe-use o hae were emọ ra

•  Ẹme nọ esẹgbini a ta

•   Obe-use o rẹ lẹliẹ ohwo roro kpahe oware, o vẹ wọhọ ẹsenọ ọ be ruẹ oware na. Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ who bi se iku jọ. Who ti roro kpahe oghẹrẹ nọ ahwo nọ a rrọ iku na a jẹ rọ ta ẹme, oghẹrẹ ẹgọ nọ a gọ hayo oghẹrẹ oria nọ a rrọ. Ohwo nọ o kere iku na ọ te ta kpahe eware nana jọ rekọ whẹ omara nọ who bi se obe na who re roro re whọ sae riẹ eware efa nọ ohwo nọ o kere iku na ọ ta ha.

   Aye jọ nọ a re se Laura ọ ta nọ: “Ma te bi rri ifimu, eware nọ ohwo jọ o roro ku nọ a ro ru ifimu ma bi rri na. Ginọ uzẹme inọ oma o rẹ were omai nọ ma te bi rri ifimu, rekọ obe-use o woma wumuo ho keme o rẹ lẹliẹ owhẹ roro didi kpahe oware nọ ohwo ọfa o kere, o vẹ wọhọ ẹsenọ whọ be ruẹ oware na.”

•   Obe-use u re fiobọhọ kẹ emọ wo emamọ uruemu. Nọ emọ a tẹ be hai se obe, u re fiobọhọ keme a te wo ẹbẹbẹ jọ, o rẹ lẹliẹ ae roro kpahe oghẹrẹ nọ a re ro ku ẹbẹbẹ na họ. Nọ emaha na a te bi se obe, a ti fi iroro rai họ oware nọ a bi se na, o vẹ whae ze nọ a ti ro mu emamọ iruemu wọhọ odiri, oma-onyẹ gbe ororokẹ họ ewo.

   Fikieme ma ro kele ororokẹ kugbe? Keme egbaeriariẹ jọ a ta nọ, nọ ọmọ ọ tẹ be hae romatotọ se iku, o rẹ whae ze nọ o re ro roro kẹ ahwo nọ o bi se kpahe evaọ iku na. Onana u ve ti fiobọhọ kẹe nọ ọ te hai ro roro kẹ amọfa.

•   Obe-use o rẹ lẹliẹ ohwo roro didi. Ahwo jọ a te bi se obe, a rẹ họroma fihọ iẹe he. A rẹ tubẹ wariẹ se oria nọ a se no vẹre re a sae ginẹ riẹ oware nọ ohwo nọ o kere obe na ọ be ta kpahe ziezi. O vẹ te whae ze nọ a te rọ kareghẹhọ oware nọ a se na, a ve je wo erere noi ze.—1 Timoti 4:15.

   Ọzae jọ nọ a re se Joseph ọ ta nọ: “Ohwo o te bi se obe, nọ o je se oghẹrẹ uhie-ẹme jọ, ọ sai dhizu o ve roro kpahe iẹe didi. Ọ vẹ rehọ iẹe wawo oware nọ ọ riẹ no vẹre, o ve wuhrẹ oware jọ noi ze. Rekọ nọ ohwo o te bi rri ifimu o te lẹliẹe roro didi enẹ hẹ.”

 Ẹme na họ: Nọ emaha na a te bi rri ifimu, u yoma ha. Rekọ nọ a gbe bi se obe tere he, erere nọ o re no obe-use ze, a ti woi hi.

•   Wuhrẹ ae notọ ze. Aye jọ nọ a re se Chloe nọ o yẹ emezae ivẹ ọ ta nọ: “Nọ emọ mai a gbẹ jọ obeva, ma ro mu obe họ ese kẹ ae. Yọ evaọ oke nọ mẹ rọ maki yẹ ae no dede, ma gbe je se obe kẹ ae. Fikiere nọ a jẹ rro ze, obe-use u te ti mu ai họ ẹwere ziezi. Yọ a jẹ hai se obe ẹsikpobi.”

   Ohrẹ Ebaibol: “No oke ọmọfofa ze whọ rọ riẹ ikereakere efuafo na.”—2 Timoti 3:15.

•  Hai fi ebe họ uwou ra nọ emọ ra a re se. Hai fi ebe họ uwou ra ziezi, re nọ emọ ra a tẹ gwọlọ se obe, a gbẹ gwọlọ obe bẹ hẹ. Aye jọ nọ a re se Tamara nọ o yẹ emọ ene ọ ta nọ: “Ebe nọ whọ riẹ nọ e te were emọ ra ese, hai fi ai họ kẹle oria nọ emọ na a bi kiẹzẹ.”

   Ohrẹ Ebaibol: “Wuhrẹ ọmọ edhere nọ u fo nọ ọ rẹ nya; makọ okenọ ọ kpako no dede o re noi hi.”—Itẹ 22:6.

•   Ru re emọ ra a gbẹ nẹ ifonu hayo rri ifimu ẹsikpobi hi. Ọzae jọ nọ a re se Daniel ọ ta nọ epaọ omowọwọ ẹdẹ jọ, whẹ avọ emọ ra wha sae keria ru oware ofa ababọ ifimu nọ wha re rri hayo ifonu nọ wha rẹ nẹ. Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Evaọ uwou mai, ma rẹ keria se obe kugbe evaọ owọwọ ẹdẹ jọ, ababọ ifimu nọ ma re rri. O tẹ make rọnọ ẹsiẹvo oka dede, ma rẹ daoma ru ei.”

   Ohrẹ Ebaibol: “Vuhu eware nọ e mae roja.”—Ahwo Filipai 1:10.

•   Jọ obe-use o hae were owhẹ ọsẹ hayo oni na. Aye jọ nọ a re se Karina nọ o yẹ emetẹ ivẹ ọ ta nọ: “Who te bi se iku jọ kẹ emọ ra, sei sasasa evaọ oghẹrẹ nọ iku na e rẹ rọ ruọ emọ na oma. Whọ tẹ be hai se obe ziezi, emọ ra a sae rọ aro kele owhẹ.”

   Ohrẹ Ebaibol: “Gbẹ hae romakẹ isase ẹgbede.”—1 Timoti 4:13.

 Uzẹme riẹ họ, orọnọ ọmọ kpobi obe-use o te nwane were he. Rekọ whẹ ọsẹ hayo oni na who te bi ru epanọ obe-use o rẹ rọ were emọ ra, o sae whae ze nọ emọ na a te hae rọ gwọlọ se obe. Ọzae jọ nọ a re se David nọ o yẹ emetẹ ivẹ ọ fodẹ oware jọ nọ whọ rẹ sai ru. Ọ ta nọ: “Nọ emetẹ mẹ a te se obe jọ no, mẹ rẹ tọlọ obe na me ve se oware nọ ae omarai a je se na. Mẹ jẹ hae rọ ere riẹ eware nọ e rẹ were ae yọ o jẹ hae whae ze nọ me re ro lele ai gbiku ziezi. Ma jẹ hai kuomagbe se obe, yọ oma o jẹ hae were omai.”