Ọmọ ra nọ ọ gbẹ maha ọ sai muẹrohọ nọ evaọ akpọ na, ahwo jọ a rẹ gbẹroma fiki ovioma rai hayo orẹwho nọ a no ze. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ọmọ ra whaha omagbẹre fiki ovioma riẹ hayo orẹwho nọ o no ze? Eme whọ rẹ sai ru nọ ohwo jọ ọ tẹ be gbẹroma kẹ ọmọ ra fiki ovioma hayo orẹwho riẹ?

Ma te ta kpahe eware nana

•  Epanọ a sae rọ ta ẹme kẹ emọ kpahe ovioma hayo orẹwho rai

•  Epanọ a sae rọ ta kpahe oware nọ omagbẹre-ovioma o rrọ kẹ emọ

•  Epanọ whọ sai ro fi emamọ oriruo hotọ kẹ ae

•  Nọ ohwo jọ ọ tẹ be gbẹroma kẹ ọmọ ra fiki ovioma riẹ hayo orẹwho riẹ

 Oware nọ whọ rẹ sae ta kpahe. Evaọ akpọ na soso, ahwo a wo ovioma sa-sa gbe ọvuọ uruemu ẹwho riẹ, fikiere ahwo kpobi a re ru eware epọvo na ha. Ohẹriẹ nana o wha riẹ ze nọ ahwo jọ a rẹ rọ gbẹroma je mukpahe amọfa fiki oghẹrẹ nọ ovioma rai o rrọ hayo oghẹrẹ nọ a re ru eware.

 Rekọ Ebaibol na o wuhrẹ omai nọ oma omọvo mai ahwo-akpọ na kpobi ma no ze. Onana u dhesẹ nọ mai kpobi na ma fi ohwohwo.

 “Ma muẹrohọ nọ emọ mai a tẹ be hai kuomagbe ahwo nọ a wo ovioma sa-sa je no erẹwho sa-sa ze, a te ruẹ kẹ omarai nọ u fo re a dhesẹ uyoyou jẹ rọ adhẹẹ kẹ ohwo kpobi.”—Karen.

 Nọ oke o be nyaharo na, ọmọ ra o ti yo kpahe eware iyoma nọ e be via fikinọ ahwo jọ a mukpahe amọfa fiki ovioma rai hayo orẹwho nọ a no ze. Eme whọ te ta kẹe kpahe eware itieye na? Unuikpe nọ ọmọ ra ọ rrọ oye u re dhesẹ oware nọ whọ te ta kẹe.

•   Emọ nọ i ri mu isukulu họ họ. Ohwo jọ nọ a re se Dr. Allison Briscoe-Smith ọ ta evaọ obe-usi jọ nọ a re se Parents inọ, “Nọ emọboba a tẹ ruẹ oware nọ u kiehọ gbe onọ u kiehọ họ, a rẹ riẹ. Onana o sai rovie uvẹ kẹ owhẹ nọ whọ sae rọ ta kpahe ẹbẹbẹ okienyẹ.”

•   Emọ nọ i mu isukulu họ no. Emọ nọ e rrọ umuo ikpe 6 rite 12 a rẹ nọ enọ buobu, yọ ẹsejọ enọ rai e rẹ jọ gaga. Daoma kẹ iyo rai na wọhọ epanọ ẹgba ra o te. Lele emọ ra ta ẹme kpahe eware nọ a be ruẹ evaọ obọ isukulu, etẹlivisiọno, gbe evaọ itanẹte, kẹsena whọ vẹ rọ uvẹ yena ta kpahe oware nọ omagbẹre fiki ovioma o gbe ro woma ha.

•   Izoge. Ọmọ o te te uzoge no, ọ sai wo otoriẹ eware buobu nọ e be via evaọ akpọ na. Evaọ etoke nana, whẹ avọ iẹe wha sae ta kpahe eware nọ a be niyẹrẹ rai kpahe omagbẹre fiki ovioma hayo orẹwho nọ ohwo o no ze.

 “Ma re lele emọ mai ta kpahe ẹbẹbẹ omagbẹre-ovioma hayo orẹwho nọ ohwo o no ze keme a ti kpawọ ku ei ẹdẹ jọ makọ oria nọ a rrọ kẹhẹ. Ma gbe lele ai ta kpahe iẹe evaọ obọ uwou hu, a vẹ te rọ aro kele ahwo nọ a rẹ gbẹroma. A sae ta eware buobu nọ e rrọ uzẹme he kẹ ae wọhọ ẹsenọ e rrọ uzẹme.”—Tanya.

 Emọ a rẹ rọ aro kele oriruo ọsẹgboni gaga, fikiere u fo nọ wha rẹ yọroma evaọ ẹmeọta rai gbe eware nọ wha bi ru. Wọhọ oriruo:

•   Kọ whọ be hae rọ ahwo nọ a wo ovioma ọfa hayo nọ a no orẹwho ọfa ze jijehwẹ hayo rri rai vo? Ukoko jọ nọ a re se American Academy of Child and Adolescent Psychiatry o ta nọ, “Emọ ra a bi muẹrohọ owhẹ jẹ gaviezọ kẹ eme nọ whọ be ta, yọ oware kpobi nọ who ru a rẹ rọ aro kele.”

•   Kọ o be hae were owhẹ re who kuomagbe ahwo nọ a no erẹwho efa ze? Edọktọ jọ nọ a re se Alanna Nzoma nọ o wuhrẹ kpahe emọ ọ ta nọ: “Whọ tẹ gwọlọ nọ emọ ra . . . a mu usu [okpekpe] kugbe ahwo nọ a no erẹwho efa ze, u fo nọ a rẹ ruẹ nọ who bi ru epọvo na re.”

 “Anwọ ikpe buobu ze na, ma be hai zizie ahwo nọ a no eria sa-sa ze ziọ uwou mai. Ma rẹ daoma riẹ kpahe emu nọ a rẹ re, ile nọ e rẹ were ai, gbe oghẹrẹ ẹgọ nọ a rẹ gọ evaọ oborai. Ma te bi lele emọ mai ta ẹme kpahe ahwo, orọnikọ ovioma rai hayo orẹwho nọ a no ze ma rẹ tẹrovi hi. Yọ ma rẹ yoma ha inọ uruemu ẹwho mai o mai woma.”—Katarina.

 Omagbẹre o gbẹ rrọ akpọ na dede nọ ahwo a rẹ ta nọ te ahwo oyibo te ahwo obiebi epọvo na. Onana u dhesẹ nọ a te gbẹroma kẹ ọmọ ra ẹdẹ jọ otẹrọnọ a re rri ahwo nọ a no oria rai ze vo. O tẹ via ere . . .

 Daoma riẹ oware nọ o ginẹ via. Kọ ohwo na o keke aro fihọ ru ei, manikọ oware na ọ thọe obọ? (Jemis 3:2) Kọ o ginẹ gwọlọ nọ a rẹ ta ẹme kẹ ohwo na kpahe oware nọ o ru na, manikọ a sae kpairoro vrẹ riẹ?

 U fo nọ who re roro oware na te ziezi. Ebaibol na ọ hrẹ omai nọ: “Whọ kaki mu ofu hu.” (Ọtausiuwoma Na 7:9) Omagbẹre fiki ovioma hayo orẹwho nọ ohwo o no ze yọ oware nọ a re rri vo ho, rekọ orọnọ oware uyoma kpobi nọ a ru ohwo oye o re rri fihọ omagbẹre-ovioma ha.

 Uzẹme riẹ họ, eware kpobi e sae via epọvo na ha, fikiere daoma riẹ oware nọ o ginẹ via taure whọ tẹ te jiroro sọ who re ru oware jọ kpahe iẹe.

 Nọ whọ tẹ riẹ oware nọ o via no, nọ omara nọ:

•   ‘Kọ u ti fiobọhọ kẹ ọmọ mẹ nọ o te bi roro nọ ohwo kpobi ọ rẹ gbẹroma, hayo oke kpobi nọ a te ru ei oware uyoma jọ, ọ vẹ ta nọ a mukpahe iẹe fiki ovioma riẹ?’

•   ‘Kọ ohrẹ Ebaibol nana o gbẹ sai fiobọhọ kẹ ọmọ mẹ: “Orọnikọ ẹme kpobi nọ ahwo a ta who re se gboja ha”?’—Ọtausiuwoma Na 7:21.

 Kọ otẹrọnọ ohwo na o keke aro fihọ ru ọmọ ra oware na? Fiobọhọ kẹ ọmọ ra riẹ nọ oware nọ o ru o sae whae ze nọ eware i re ro woma hayo yoma viere. Ẹsibuobu ohwo nọ o re se ẹkoko, gwọlọ ahwo ẹme, hayo wọviẹ amọfa o re ru ei re ọ ruẹ oware nọ ahwo na a ti ru. Ẹsibuobu, o mai woma re whọ kpairoro vrẹ.

 Rekọ ọmọ ra ọ sai lele ohwo na ta ẹme kpahe oware nọ o ru na otẹrọnọ o sae lọhọ yọ ẹbẹbẹ o ti noi ze he. Ọmọ ra ọ sae ta kẹe (evaọ edhere owowolẹ) nọ, “Me rri rie nọ ẹme nọ whọ ta na (hayo oware nọ who ru na) o woma ha.”

 Eme who re ru otẹrọnọ whọ gwọlọ ru oware jọ kpahe ẹme na? Whọ tẹ ruẹ nọ uzuazọ ọmọ ra o rrọ ọza, hayo fiki ẹjiroro ọfa jọ who rri rie nọ oware nọ o via na yọ oware nọ a rẹ sae kpairoro vrẹ hẹ, whọ sae ta kẹ ahwo nọ a wo uzou isukulu riẹ hayo kpobọ ipolisi nọ o tẹ gwọlọ ere.