“Ma riẹ nọ ebẹbẹ i re noi ze nọ ohwo o te rri ifoto-ẹbẹba, rekọ ma riẹ nọ enẹ o te lọhọ tehe re ọmọtẹ mai ọ ruẹ eware itieye.”—Nicole.

Ma te ta kpahe eware nana

•  Oware nọ u fo nọ whọ rẹ riẹ

•  Epanọ whọ sae rọ thọ ọmọ ra re ọ siọ ifoto-ẹbẹba ba eriwi

•  Oware nọ who re ru nọ ọmọ ra o te rri ifoto-ẹbẹba

 Oware nọ u fo nọ whọ rẹ riẹ

 Emọ a rẹ sae ruẹ ifoto-ẹbẹba evaọ okenọ a gbẹ maha. Ekiakiẹ jọ nọ a ru i dhesẹ nọ emọ a rẹ sae ruẹ ifoto-ẹbẹba nọ a tẹ rrọ oware wọhọ ikpe ikpegbọvo.

 Emọ a rẹ sae ruẹ iwoho ifoto-ẹbẹba nọ a gbẹ be make gwọlọ eware itieye na ha. Wọhọ oriruo, emọ a rẹ sae ruẹ ifoto-ẹbẹba nọ a tẹ be kiẹ kpahe eware efa gheghe evaọ itanẹte hayo nọ a te kpohọ eria nọ ahwo a rẹ jọ nyusu evaọ itanẹte. Nọ a tẹ be fa igemu evaọ itanẹte, iwoho ifoto-ẹbẹba e sae romavia gheghe gheghe. Ifoto-ẹbẹba e rrọ oghẹrẹ sa-sa, rekọ enọ e be mai titi họ, enọ a re ru fihọ ifoto gbe ividio. Ghele na, a re ru eware nọ e rẹ kpare isiuru owezẹ evaọ oghẹrẹ ọfa re, wọhọ eware nọ a re kere fihọ ebe gbe enọ a rẹ rekọdo, yọ ohwo ọ rẹ sai kporo ae evaọ itanẹte hayo danlodu rai.

 U fo nọ esẹgbini a rẹ riẹ nọ ahwo jọ a sae rọ ifonu vi ividio gbe iwoho ifoto-ẹbẹba se emaha. Evaọ ekiakiẹ jọ nọ a ru, a kiẹ izoge egba izii (900) riwi. Evaọ usu rai, enwenọ abazii evaọ emetẹ gbe abasoi evaọ emezae a ta nọ emọ eklase rai a be hai vi ividio gbe iwoho ifoto-ẹbẹba se ae ẹsikpobi.

 Ẹsibuobu a rẹ jọ ividio ifoto-ẹbẹba lahiẹ ahwo. Evaọ ẹsibuobu, ahwo nọ a re ru ividio ọfariẹ-ogbe a rẹ jarai dhesẹ epanọ a be rọ lahiẹ eyae hayo gbae du.

 Ifoto-ẹbẹba e rẹ wha ebẹbẹ se emaha. Ekiakiẹ jọ nọ a ru i dhesẹ nọ emọ nọ i bi rri ifoto-ẹbẹba, e sai wo ebẹbẹ nana:

•   a rẹ riẹ ru evaọ obọ isukulu hu

•   a rẹ ruawa, jọ ọkọkora, je rri omarai nọ a fioka ha

•   a re rri owezẹ ọzae-avọ-aye nọ a be jọ gba ohwo du wọhọ oware nọ o thọ họ

 Ẹme na họ: Emọ nọ i bi rri ividio gbe iwoho ifoto-ẹbẹba a re wo ebẹbẹ buobu, yọ esẹgbini họ ahwo nọ a rẹ sae thọ emọ rai.

 Ohrẹ Ebaibol: “Eme nana nọ me bi ro jie uzi kẹ owhai nẹnẹ na e rẹ jọ udu rai hrọ, who re fi ae họ udu emọ ra hrọ, jẹ ta kpahe ae okenọ wha tẹ keria evaọ uwou rai, okenọ wha tẹ be nya evaọ edhere, okenọ wha kiẹzẹ gbe okenọ wha kpama.”—Iziewariẹ 6:6, 7.

 Epanọ whọ sae rọ thọ ọmọ ra re ọ siọ ifoto-ẹbẹba ba eriwi

 Eware jọ nọ u fo nọ whọ rẹ riẹ. Daoma riẹ oke gbe oria nọ ọmọ ra ọ sae jọ ruẹ ifoto-ẹbẹba lọlọhọ. Wọhọ oriruo, kọ ọmọ ra o re rovie kpohọ itanẹte evaọ obọ isukulu okenọ a tẹ rrọ ibreki ababọ ohwo ọvo nọ o bi muẹrohọ iẹe?

 Riẹ eware jọ nọ e rrọ ifonu ọmọ a ra nọ whọ sai rọ whaha eware nọ i kiehọ họ. Daoma riẹ kpahe eware nọ o re rovie evaọ ifonu riẹ gbe oghẹrẹ igemu nọ ọ rẹ fa. Wọhọ oriruo, eware jọ nọ a re ro vi uwou se ohwo evaọ ifonu, i re wo oware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ ohwo si evuẹ nọ ọ gwọlọ họ no. Fikiere nọ eware wọhọ evuẹ, iwoho, hayo ividio nọ i kiehọ họ e tẹ romavia, o re si ae no, e rẹ raha oke he. Yọ evaọ igemu buobu nọ a rẹ fa evaọ itanẹte, a ru rai evaọ oghẹrẹ nọ ohwo nọ ọ be fa igemu na o ro re rri ifoto ahwo nọ a ba fihọ hayo tubẹ fa oghẹrẹ igemu nọ a re ro lele omọfa wezẹ.

 “Fiki oware nọ o via kẹ omẹ no, mẹ rẹ ta kẹ esẹgbini kpobi nọ: Otẹrọnọ ọmọ ra o wo ifonu, u fo nọ whai ọsẹgboni na wha rẹ riẹ epanọ a rẹ nẹ ifonu na, gbe epanọ a rẹ kare ifonu na re ọmọ rai ọ siọ eria nọ i fo ho ba erovie kpohọ, je ru ei fihọ oghẹrẹ nọ wha rẹ rọ riẹ eria kpobi nọ ọmọ rai o rovie kpohọ evaọ ifonu na.”—David.

 Daoma ru eware nọ i re ru ei bẹbẹ kẹ ọmọ ra re ọ ruẹ ifoto-ẹbẹba. Daoma ru oware kpobi nọ whọ sae rọ whaha ọmọ ra re ọ siọ ifoto-ẹbẹba ba eriwi. Wọhọ oriruo: Ru ifonu ọmọ ra gbe ifonu kpobi nọ e rrọ uwou ra fihọ oghẹrẹ nọ e sae rọ whaha eware nọ i kiehọ họ taure e tẹ te ruọ eva. Ru oware nọ ọsẹgboni ọ sae rọ whaha ifoto-ẹbẹba fihọ ifonu ọmọ ra, nọ a re se parental controls. Ofariẹ, daoma riẹ epaswọdo ọmọ ra kpobi.

 “Oware jọ nọ me ru nọ o fiobọhọ gaga họ, me ru oware jọ nọ a sae rọ whaha eware nọ i kiehọ họ, nọ a re se parental controls fihọ ifonu mai kpobi, me te je fi awhaha họ eria jọ nọ ọmọzae mai ọ rẹ sai kpohọ họ evaọ TV mai nọ a sai ro rovie kpohọ itanẹte, yọ mẹ riẹ epaswọdo nọ o re ro rovie ifonu riẹ.”—Maurizio.

 “Mẹ rẹ kuvẹ hẹ re emezae mẹ a rri ifimu evaọ ubruwou rai yọ a kare ẹthẹ rai. Nọ a te bi kiẹzẹ, mẹ rẹ kẹ ae uvẹ hẹ re ifonu rai e jọ kugbe ae.”—Gianluca.

 Wuhrẹ ọmọ ra re ọ riẹ nọ eware itieye e sae romavia idudhe. Aye jọ nọ a re se Flavia nọ o yẹ emọ no ọ ta nọ: “Esẹgbini a rẹ rọ gwọlọ ta ẹme kpahe eware nọ i wobọ kugbe ifoto-ẹbẹba kẹ emọ rai hi, keme a re roro nọ emọ rai i ti rri eware itieye he.” Esẹgbini jọ a sae ruawa nọ, ‘Mẹ tẹ ta ẹme kpahe ifoto-ẹbẹba kẹ emọ mẹ, u ti ru nọ a ti ro rri eware itieye na.’ Oghẹrẹ iroro yena o thọ. U fo nọ esẹgbini nọ i wo areghẹ a re wuhrẹ emọ rai kpahe ebẹbẹ nọ i re noi ze nọ ohwo o te bi rri ifoto-ẹbẹba taure a te mu eware itieye họ ẹruẹ. Ẹvẹ whọ sai ro wuhrẹ ọmọ ra?

 Wuhrẹ emọ nọ e gbẹ maha oware nọ a re ru otẹrọnọ ifoto-ẹbẹba e romavia idudhe evaọ ifonu rai. Wọhọ oriruo, a sae fare aro rai hayo furie ifonu rai no ovovẹrẹ. Ofariẹ, ta kẹ ae re a hae vuẹ owhẹ kpahe oware kpobi nọ a ruẹ hayo yo. b

 “Nọ ọmọzae mai ọ gbẹ maha gaga, oke yena ma ro mu ei họ ewuhrẹ kpahe ebẹbẹ nọ i re noi ze nọ ohwo o te bi rri ifoto-ẹbẹba. Nọ ọ gbẹ jọ oware wọhọ ikpe ikpegbọvo, ifoto-ẹbẹba e tẹ jẹ romavia evaọ igemu jọ nọ ọ danlodu fihọ ifonu riẹ. A je kere eme jọ lele ifoto na inọ jọ ọyomariẹ o vi ifoto nọ ọ jọ ba fihọ se ae. Rekọ fikinọ ma ta kẹe kpahe oware nọ o re ru no, ọ tẹ nwane nyabru omẹ ze, ọ tẹ vuẹ omẹ oware kpobi nọ o via.”—Maurizio.

 Fiobọhọ kẹ emọ nọ e dina kpako no re a gbaemu nọ a re rri, gaviezọ kẹ, hayo se ebe nọ ifoto-ẹbẹba e rrọ họ. Wọhọ oriruo, fiobọhọ kẹ ọmọ ra re o kere izi nọ wha fihọ evaọ uwou rai fihọ obe, kpahe oware nọ o re ru otẹrọnọ ifoto-ẹbẹba e romavia idudhe, gbe ẹjiroro nọ ọ rọ gwọlọ nọ o re ru oware yena. Ta kẹe re o kere uye nọ u re noi ze nọ o te keke aro fihọ rri ifoto-ẹbẹba. Wọhọ oriruo, o re gbe wo adhẹẹ kẹ omariẹ hẹ, ọsẹgboni riẹ a re gbe fievahọ iẹe he, yọ usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ o rẹ gbẹ kpekpe he. c

 “Nọ emọ a be kpako na, nọ who te fiobọhọ kẹ ae re a roro kpahe uye nọ u re noi ze evaọ obaro nọ a te rri ifoto-ẹbẹba, onana u re ru nọ a gbe ro rri oghẹrẹ eware itieye he.”—Lauretta.

 “Nọ emọ mai a tẹ riẹ uye nọ u re te ohwo nọ o bi rri ifoto-ẹbẹba, jẹ riẹ nọ eva ohwo otiọye o rẹ were Jihova ha, onana u re fiobọhọ kẹ ae whaha oghẹrẹ uruemu yena.”—David.

 Hai lele emọ ra ta ẹme ẹsikpobi. Emọ a rẹ gwọlọ nọ a re lele esẹgbini rai ta ẹme kpahe eware nọ i wobọ kugbe owezẹ ọzae-avọ-aye, makọ ifoto-ẹbẹba dede. Ẹme nana ọ sai gbe ahwo buobu unu. Aye jọ nọ a re se Dame Rachel de Souza nọ ọ rrọ Commissioner for England, ọ ta nọ, “Oware jọ nọ ma ruẹ no evaọ oma emaha họ, a rẹ gwọlọ nọ a re lele esẹgbini rai ta ẹme kpahe eware nọ i wobọ kugbe owezẹ ọzae-avọ-aye dede nọ a gbẹ maha, yọ a gwọlọ nọ a re lele ae ta ẹme ẹsikpobi.” Ọ ta re nọ, “Emọ a rẹ gwọlọ nọ esẹgbini rai a re lele ae ta ẹme kpahe eware nana lele unuikpe nọ a rrọ. Nọ a be kpako na, a vẹ gwọlọ ta kpahe abọ sa-sa ẹme nana.”

 “Nọ mẹ jẹ rro ze, u wo eware jọ nọ ọsẹgboni mẹ a ta kẹ omẹ vievie he. Eva e hae were omẹ gaga o hae jọnọ a lele omẹ ta kpahe eware nana. Enẹna nọ mẹ rrọ oni no na, mẹ rẹ daoma lele emọ mẹ ta ẹme kpahe eware nọ i wobọ kugbe owezẹ ọzae-avọ-aye evaọ oke gheghe nọ ma te bi gbe iku.”—Flavia.

 Oware nọ who re ru nọ ọmọ ra o te rri ifoto-ẹbẹba

 Rọ udu kpotọ. Whọ tẹ riẹ nọ ọmọ ra o rri, gaviezọ kẹ, hayo se ebe nọ ifoto-ẹbẹba e rrọ, rọ udu kpotọ, whọ rọ ofu ru oware ovo ho. Ẹsejọhọ o be kẹe uye hayo udu u bi brukpei fiki oware nọ o ru na. Whọ tẹ rrọ ofu ru ei oware jọ, oware nọ o ru na o te kẹe uye viere, yọ o te jọ bẹbẹ re ọ vuẹ owhẹ ẹdẹfa nọ oware utioye o tẹ via.

 Daoma riẹ oware nọ o via. Ukpenọ whọ rẹ nwani roro nọ whọ riẹ oware nọ o via, nọ ọmọ ra enọ re whọ riẹ epanọ o ro rri ifoto-ẹbẹba. Wọhọ oriruo, kọ ohwo jọ o vi ifoto-ẹbẹba sei, manikọ ọye ọvo o rovie kpohọ eria nọ e rrọ? Kọ ẹsiẹvo oware na o via no, manikọ o rri ifoto-ẹbẹba no ẹdẹ jọ? Kọ ifonu nọ o jo rri ifoto-ẹbẹba na o wo oware nọ a sae rọ whaha eware nọ i kiehọ họ hayo oware nọ a re se parental controls? Otẹrọnọ eware yena e rrọ ifonu na, kọ ọye ọvo ọ rọ oghẹrẹ jọ si ae no? Kareghẹhọ nọ oware nọ whọ gwọlọ họ, epanọ ọ rẹ rọ ta eva riẹ kẹ owhẹ, orọnikọ epanọ whọ rẹ rọ nọe enọ re who kpei hi.

 Ru oware jọ. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ọthobọ ọmọ ra o ro rri ifoto-ẹbẹba, whọ sae wariẹ ru eware nọ e rẹ whaha eware itieye fihọ ifonu riẹ, wọhọ parental controls.

 Rekọ whọ tẹ riẹ nọ ọye ọvo o rovie kpohọ oria nọ ifoto-ẹbẹba e rrọ, kẹe emamọ ohrẹ jẹ kpọe họ, rekọ ru ei evaọ edhere oyoyou. Fiobọhọ kẹ ọmọ ra re ọ gbaemu nọ o re gbe rri ifoto-ẹbẹba ha. Re whọ sai ru onana, se eria ikere nana kẹe re wha ta kpahe ae. Eye họ, Job 31:1, Olezi 97:10, gbe Olezi 101:3. d Ta kẹe nọ whọ te hai lele iei ta ẹme koka koka re whọ riẹ epanọ ọ be daoma te, hayo re whọ riẹ sọ eware efa jọ e riẹ nọ who re ro fiobọhọ kẹe.