December 22, ọdọn 1929 owun a gba bi mi ni Noville, igure tie ọkan ti o nẹ ugbo ọjẹ mẹẹsan ti o kpinma Bastogne, ni ode-aja Belgium. Mo jẹ ayọn ira ti mo gba ṣe ọmẹtie gba biri ọsa biri ore mi gba wi ugbo ọjẹ we. Emi biri omere mi ọnọkẹnrẹn tie, Raymond, ka gba ẹwọ fọn imiliki kuri imila ghaan kpọjọ biri gba mu utiẹyin ṣi gbẹ ọjẹ yinyin. Ni igure ẹnẹ we, irẹye dede ka ṣe uṣẹ ni ara gbẹ ọkan gba mu utiẹyin gbẹ omirẹn.

Ọwa mi Emile biri iye mi Alice, irẹye ti o jọlọ sọ ara ni ṣọọṣi Fada rẹẹn. Ọjijala Kporo dede owun aghan gba re usẹn. Dẹreke, ni ọdọn 1939, ọlọgua uṣẹ oye bọbọ ka ti inọ-okun wa ni igure ẹnẹ, gba wewe biri a te din oko magazin ti a kpe wun Consolation (ti a si ka kpe Awake! biri-ọjọ-ghawe) gbẹ ọwa mi, di o gba nemi ka to wun ẹwọ kpira. Ee kpẹ di ọwa mi e si ri gin urun ti won winọrọn rọ ni magazin we ọrọnfọ rẹẹn. Eyi ka lẹghẹ ẹ mu ẹwọ ni Baibol rirọ. Ti won gba le ṣọọṣi ti a re kpọjijala kporo sin, aghan ti o biri ẹnẹ wi ubo ọkan ti ẹnẹ ka ba lo ni ara ṣi ka da ọlugbesin gbẹ ẹ. Aghan ka winọrọn sọ ọwa mi di o maa ju ṣọọṣi Fada ṣi, gba biri o jẹ iyan ugba gidijẹ.

Ẹkpikpomẹ ti aghan winọrọn mu gbẹ ọwa mi we jọlọ kpokpo mi ẹmi. Eyi re lẹghẹ mi bẹ Oriṣẹ di o mu utiẹyin gbẹ ọwa mi ni iṣẹ ti o ni rẹn ti mo fọ ọfọ ro ni iṣẹbalẹ ita we. Ara jọlọ yọn mi ti aghan onokeeji ẹnẹ ghaan gba ṣe ghẹrẹghẹrẹ gba le ugbesin aghan we sin. Eyi ka lẹghẹ da mi eju gin Jihova ka “Jẹ ubẹ.”

Ni May 10, ọdọn 1940, Nazi Germany ka gbe ogun wọ Belgium ti o lẹghẹ urogho irẹye gba kuri aja we. Ẹbi ẹnẹ ka sa re ẹwẹlẹ alẹ ni France. Ni origho ugua we, o nẹ ira ti ẹnẹ gba wi ubo ti aghan ọja-ogun Germany biri France kele ba ara gba ja.

 Ni ugbẹyin, ẹnẹ ka nemi ludẹ re ugbo ọjẹ ẹnẹ, gba ri gin a ji urun ẹnẹ gidijẹ rẹn. Ẹrẹnja ẹnẹ Bobbie, nọkan, re wi uwẹrẹ gba dede ẹnẹ. Urun ti o ṣi ghaan we ka lẹghẹ mi gba ro, ‘Nikọ re ṣe ti ogun biri uyajijẹ gba winọrọn?’

Ni ira ọkan we, ẹnẹ jọlọ ri ẹkọ gba ti omere Ọnọkẹnrẹn Emile Schrantz, a ẹghaarẹ ọlukpeọrọnfọ ọkan ti o ṣe ọlọgua uṣẹ oye gba wa dẹbo ẹnẹ. O ka wewe gbẹ ẹnẹ kpetekpete ni Baibol urun ti o lẹghẹ uyajijẹ gba winọrọn biri gba gba iwanran ni ubirọ mirẹn ti mo nẹ ni ubara ẹye. Ikolu mi biri Jihova ka wa ni ni, gbẹ o gba da mi eju gin owun re ghele ṣe Oriṣẹ ọliwuwu.

Di ogun we e si to ogun kiti, ẹbi ẹnẹ ka nemi ri Oṣẹri Jihova mirẹn ba fọ ni ara ni. Ni August 1943, Omere José-Nicolas Minet ka wa ni ugbo ọjẹ ẹnẹ gba wa da ọfọ ọkan ni. O ka birọ, “Nesin re fẹ gba-omi?” Ọwa mi ka gbe ẹwọ, mo ka gbe ẹwọ kẹnrẹn. A ka gba-omi gbẹ ẹnẹ ni obite tie ọkan ti o kpinma ugbo ọjẹ ẹnẹ.

Ni December 1944, aghan ọja-ogun Germany ka gbe ogun ti o tin ogun biri gba ni ju, ni ogun ẹye dede okeeji we wọ western europe—ti a kpe wun Ogun Bulge. Ubo ti ẹnẹ ka kani ka kpinma ubo ti a kele ja uja we. Teri ẹrẹn, ẹnẹ ka kani abẹtẹ ti o wi abẹ uli ẹnẹ maa nemi lẹfun gbẹ ọnọrọn ọkan. Ni ọjọ ọkan ti mo gba lẹfun gba ra mu ọjẹ gbẹ ẹran ghaan, ikpakpa-igbesọ ọkan ka ṣibu ni ugbo ọjẹ ẹnẹ gba guo oroli ubo ti ẹnẹ ka ko ọjẹ ni. Ọja-ogun ira America ọkan ti o kpinma ubo ti ẹnẹ ka ko ẹran ni we ka wu gbẹ mi gin, “Nana ara ṣi alẹ!” Mo ka sa gba ra nana ara tiin, kẹnrẹn o ka gba ẹkoro ogun ro gba de mi origho gba kighi mi.

Ti a gba ja ogun we kuro, ẹnẹ ka dumunẹ gba biri aghan omere ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti o wi ujọ Liège gba fọ ni ara. Ujọ we ka ri ṣiṣi oroko mẹẹfa-le-ọgurọta (56 mi) kuri ubo ti ẹnẹ gha ni ẹwẹlẹ urarẹ. Mo ka winọrọn ṣe uṣẹ ni ubo ti a kele gba iwẹn origho, kẹnrẹn mo ka nẹ ẹwọ-ayẹ gba ra kọ uṣẹ ọma-ẹsi. Ti ira gba bọghọ, mo ka winọrọn ṣe uṣẹ ni ọfis udẹrini ẹkpalẹ ẹnẹ. Ni 1951, ẹnẹ ka ṣe ukpejọ tie ni Bastogne. Ṣiṣi ọru irẹye re wa ni ukpejọ we, gba ra lu omere onobirẹn ọkan, ti o  gba oruru gba ṣe uṣẹ ọlọgua uṣẹ oye ti ọrukọ ro ṣe, Elly Reuter. Oroko ọkan-le-ọgban (31 mi) owun onobirẹn we kele gua ijighere gba wa ni ukpejọ we. Ee kpẹ, ẹnẹ ka fẹ ọfọ ara ẹnẹ gba gin ẹnẹ wa do ara. Ee te kpẹ ti a gba kpe Elly re Uli-Ẹkọ Gilẹd ni America. O ka ya iwe gbẹrẹ ẹghoro aṣẹ gba wewe urun ti wun ee gba wa nemi jẹ ukpe we. Omere Knorr, ti o wi ọgua uṣẹ ira Jihova ni ira ẹrẹn, ka gba owun akpẹ gba ya iwe gbẹrẹ ẹ gin o nemi ṣe gin owun biri ọkọ ro wa wa ni Gilẹd ni ọjọ ọkan. Ẹnẹ ka do ara ni February 1953.

Ni ọdọn ọkan we, emi biri Elly ka re Ukpejọ New World Society ti a ṣe ni Yankee Stadium, ni New York. Uwẹrẹ owun mo kele ba omere ọnọkẹnrẹn ọkan ti o mu ọrọnrọn uṣẹ gbẹ mi biri gba gin di emi kua wa ni America. Ira ti ẹnẹ gba guo iṣẹ gbẹ Jihova ni ubara ro kuro, emi biri Elly ka da ero gin ẹnẹ ee wa kani America, dẹ ẹnẹ wa yidẹ re Belgium gba ra mu utiẹyin gbẹ ẹṣi ọwowo iyẹn rire mẹẹgua ti o wi Bastogne. Ni ọdọn ti o lele e, ẹnẹ yọ ti Elly gba bi ọtọn ẹnẹ ọnọkẹnrẹn ti ẹnẹ kpe wun Serge. O ṣe ararirọ gin ti ọnọrọn meeje gba bọghọ, ubo ka dọn Serge gbẹ o gba ku. Ẹnẹ ka gin biri ara te rọ ẹnẹ to gbẹ Jihova ni iṣẹ, kẹnrẹn ugbejule usẹnji kuri eri we ka mu ẹdọn nini gbẹ ẹnẹ.

Ni October 1961, mo ka ri uṣẹ ode-ira ti o mu ayẹ gbẹ mi gba ṣe uṣẹ ọlọgua uṣẹ oye. Kẹnrẹn ni ọjọ ọkan we, omere ti o ka bejuto uṣẹ ni branṣ ọfis ti o wi Belgium ka kpe mi ni fonu. O ka bi mi rọ tabi mo wa nemi mu ẹwọ ni uṣẹ odibo yọghọrọ bọghọ (ti a kpe wun ọbejuto sẹkut biri-ọjọ-ghawe). Mo ka biirọ: “Ẹnẹ nemi ṣe uṣẹ ọlọgua uṣẹ oye tẹnrẹn di ẹnẹ e si forijẹ akpẹn uṣẹ we?” Omere ghaan ka gin ẹnẹ nemi. Teri ẹrẹn, ti ẹnẹ gba ṣe uṣẹ ọlọgua uṣẹ oye gbẹ ọnọrọn mẹẹjọ kuro, ẹnẹ ka mu ẹwọ ni uṣẹ sẹkut ni September 1962.

Ti ẹnẹ gba ṣe uṣẹ sẹkut gbẹ ọdọn meeji kuro, a ka kpe ẹnẹ gbẹ uṣẹ ni Bẹtẹl ti o wi Brussels. October 1964 owun ẹnẹ gba mu ẹwọ ni uṣẹ ni uwẹrẹ. Iṣẹ gidijẹ owun ẹnẹ ri gba ni akpẹn uṣẹ titọn we. Ni ẹyin ira kekere ti Omere Knorr gba wa dẹbo branṣ ọfis ẹnẹ ni 1965, o ka kpa mi ẹbobo gin a gba mi ṣe ọbejuto branṣ ọfis we. Ni ẹyin ẹrẹn, a ka kpe emi biri Elly re Uli-Ẹkọ Gilẹd ti ẹṣi ọkan-le-oji (41). Ọfọ ti Omere Knorr fọ ni ọdọn ẹta-le-ẹgua (13) ṣi ẹyin ka ṣiṣẹ. Ti ẹnẹ gba ṣi alẹ kuri Uli-Ẹkọ we, ẹnẹ ka yidẹ re Bẹtẹl ti o wi Belgium.

Ni ọdọn gidijẹ ti o bọghọ we, mo ka nẹ ẹwọ-ayẹ ẹbobo gba lo ẹsi ti mo kọ gba mu utiẹyin gbẹ ira Jihova gbẹ sisoro gbẹ iṣeọma gba sẹn Jihova ni Europe biri ubo mirẹn. (Filip. 1:7) Ti ubara uṣẹ we, mo biri aghan ọlaṣẹ udẹrini ẹri maaru-le-ọgurọta (55) ti a kele le uṣẹ ẹnẹ sin ba ara rẹn. Okpinju ti mo wa gba gin gbẹ ọlaṣẹ ghaan urun ti mo man ni ubara ẹsi, mo ka wewe ara mi gin “emi ọmẹnrẹn Oriṣẹ rẹn.” Ira dede mo gba guo iṣẹ gbẹ Jihova di o wewe ọna gbẹ mi, teri mo man gin “biri omi odo wi ẹwọ ỌLUWA gba bi-wa-bi-re, wẹrẹ kẹnrẹn uro ti o wi ẹmi Ọlaja [wẹrẹ ọgbẹjọ] wi ẹwọ ro.”—Owe 21:1.

 Mo kpe tigbi ọfọ ti emi biri ọkan ni ẹbu aghan ti o ka ṣe ẹsi gbẹ Ikolu Udẹrini Europe fọ ni ara. Mo nẹ dumunẹ gba fẹ biri o fọ ugba gidijẹ rẹn. Ni ugbẹyin, o ka forijẹ gba biri emi ba ara. O ka gin, “uṣẹju maaru nọkan owun mo wa mu gbẹ rẹ, ee wa bọghọ wẹrẹ.” Mo ka jọnghọnrọn origho mi gba winọrọn guo iṣẹ. Ẹdẹma we ka gba ẹdọn dida bi mi rọ urun ti mo winọrọn ṣe. Ti mo gba gbe eju re urarẹ, mo ka gin, “Mo dọkpẹ gbẹ Oriṣẹ teri uwọ ọkan ni ẹbu aghan ọmẹnrẹn ro rẹẹn.” O ka birọ, “Nikọ wo gba ẹrẹn gin?” Mo ka mu Rom 13:4 mughaan. Teri ọnọkẹnrẹn we ka rọ Baibol, ẹsẹn Baibol we ka to wun ẹmi. Nikọ re si ṣi? O ka biri emi fọ gbẹ uṣẹju ọgban, ọfọ ẹnẹ jọlọ wọ ara biri gba nẹ ere. O ka muẹwọ gin won ka mu ọghọ gbẹ uṣẹ aghan Oṣẹri Jihova.

Gbẹ ọdọn gidijẹ ghaan, ira Jihova gbe ẹjọ gidijẹ re ẹguari Europe rẹn teri aghan ee fẹ nẹ ẹwọ ni pọlitis, aghan fẹ nọkan bejuto ọtọn aghan, teri ọfọ iwẹn origho ti a san biri urun mirẹn mirẹn. Ẹwọ-ayẹ kporo won ṣe gbẹ mi gba gba eju ri biri Jihova te tin ẹnẹ ẹyin gba gba ọgua. Aghan Oṣẹri Jihova jẹ ẹre ẹjọ ti o ju oje (140) ni Ẹguari Iṣeọma Europe rẹn!

Ni ugbẹyin, mo ka biri Omere Philip Brumley ni ẹghoro aṣẹ biri Omere Valter Farneti ni Italy ṣe uṣẹ gba mu utiẹyin gbẹ omere ẹnẹ ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti o wi Cuba gba sẹn Jihova fẹrẹngẹnẹ ni, teri a winọrọn gbesin uṣẹ oye ẹnẹ ni uwẹrẹ. Mo ka ya iwe gbẹrẹ ọfis udẹrini Cuba ti o wi Belgium, kuro gba biri ọlaṣẹ ọkan ti a fẹsẹn di o bejuto ọfọ ẹnẹ ba ara. Ni ira ọṣọgua ti ẹnẹ gba ba ara, ẹnẹ ee nemi jọlọ igbẹnẹ ti o lẹghẹ aghan gba gbesin uṣẹ oye ẹnẹ ni Cuba.

Ti ẹnẹ gba guo iṣẹ gbẹ Jihova kuro, ẹnẹ ka birọ gbẹ biri gba nẹ aṣẹ gba din oko Baibol ẹbo maaru (5,000) re Cuba. Baibol ghaan to ọghọn gẹrẹrẹ gbẹ a gba kpẹẹn gbẹ omere ghaan, ti o lẹghẹ da ẹnẹ eju gin Jihova winọrọn gba iṣẹ ni udumunẹ ẹnẹ. Kuroke, ẹnẹ ka birọ gbẹ aṣẹ gba din oko Baibol ẹbo meeje-le-ogun-biri-ode (27,500) mirẹn. Udẹrini we ka forijẹ. Gba mu utiẹyin gbẹ omere ẹnẹ ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti o ghan ghaan ni Cuba gba nẹ Baibol ti ẹwọ aghan kawọ jọlọ mu arayinyọn gbẹ mi.

Mo re Cuba ugba gidijẹ rẹn gba mu utiẹyin ṣi gbẹ uṣẹ ẹnẹ gba wi ẹsi ni. Urẹn ghaan dede lẹghẹ mi gba nemi biri aghan ọlaṣẹ gidijẹ ni udẹrini gba nẹ ọrọnrọn ikolu.

Ni ọdọn 1994, irẹye ti o bọghọ ẹbo ọru mẹẹjọ (800,000) owun a kpa sọnọ eju-oghori ni ira ti ira aja Hutu biri Tutsi ni Rwanda gba ja. O ṣe ararirọ  gin aghan omere ẹnẹ bọbọ wi ẹbu irẹye ti a kpa sọnọ. Ni ira ti ee kpẹ, a ka mu uṣẹ gbẹ ẹṣi omere bọbọ ti o wa jọlọ biri a te wa mu utiẹyin ọjẹ biri urun mirẹn mirẹn gbẹ omere ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti o wi uwẹrẹ.

Ti ẹṣi ẹnẹ gba to Kigali ti o ṣe ode-aja Rwanda, ẹnẹ ka ri gin ara-uli ọfis ọyi-owun-aja-dẹ biri uli ti a ko iwe ẹnẹ ti a printi ni kọn biri ugho ọjẹ-ikpakpa. Ẹnẹ ka gbọ ita ararirọ gidijẹ ni ubara aghan omere ẹnẹ ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti a gba uda-oyibo bẹlẹ kpa. Ẹnẹ kpe gbọ iyẹn gidijẹ ni ubara ewe biri omere ẹnẹ ọkan te mu utiẹyin gbẹ omirẹn. Ni ewe, ẹnẹ ba omere ọnọkẹnrẹn ọkan ti o ṣe ira Tutsi ti a mu yẹrẹ gbẹ ọjọ mẹẹjọ-le-ogun (28) ni ugho ni alẹ, ti ẹbi Hutu ọkan ti o ṣe Oṣẹri Jihova kighi gba bejuto. Ni ubara ọkan ti a ṣe ni Kigali, ẹnẹ dumunẹ gba mu ẹkọ biri ukuẹmi gbẹ aghan omere ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ti o ju ọru mẹẹsan (900).

Ti o gba ya, ẹnẹ ka da kuri Rwanda wọ Zaire (ti o ṣe Democratic Republic of the Congo biri-ọjọ-ghawe) gba fẹ Oṣẹri Jihova gidijẹ ti o ṣe ira Rwanda ti o sa re uba aghan ti ogun le ti o kpinma aja Goma. Ẹnẹ ee ri aghan, teri ẹrẹn ẹnẹ ka bẹ Jihova ni iṣẹ di o sin ẹnẹ re ubo ti aghan gha. Ni ẹyin ẹrẹn, ẹnẹ ka ri oniye ọkan ti o winọrọn rẹn gba mu eju ja ubo ti ẹnẹ gha. Ẹnẹ ka biirọ tabi o man ubo ti Oṣẹri Jihova-Ki-Oṣẹri Jihova gha. O ka jẹ gba gin, “In, emi Oṣẹri Jihova kẹnrẹn rẹn. Mo wa gba aghan gbẹrẹ kọmiti utiẹyin ni ira ibajẹ.” Ti ẹnẹ gba biri kọmiti we ba ara gba mu ẹdọn nini gbẹ aghan kuro, ẹnẹ ka biri aghan omere ti ogun le ti o to ọru mẹẹfa-le-ẹbo-ọkan (1,600) ba ara gba mu ẹkọ biri ẹdọn nini gbẹ aghan. Ẹnẹ kpe rọ iwe ọkan ti o ti ẹwọ Aghan Ọbejuto Uṣẹ Ni Ẹye Dede wa gbẹ aghan. Ara jọlọ yọn omere ẹkẹnrẹn biri ebirẹn ghaan ti aghan gba gbọ ọfọ ẹdọn nini we: “Ẹnẹ ka tigbi aghan ni iṣẹ ẹnẹ ni ira dede. Ẹnẹ man gin Jihova ee wa mu ẹyin ja aghan.” Ọfọ ghaan ti o ti ẹwọ Aghan Ọbejuto Uṣẹ Ni Ẹye Dede wa ṣe ọrọnfọ. Ni onuwe, aghan Oṣẹri Jihova ti o ju ẹbo ọgban (30,000) re winọrọn gba arayinyọn sẹn Jihova ni ara ni Rwanda!

Ti emi biri aya mi Elly gba winọrọn ti o ra to ọdọn mẹẹjọ-le-ọgurọta (58) kuro, o ka ku ni ọdọn 2011. Mo gin gbẹ Jihova biri ara te rọ mi to, gbẹ o gba mu ukuẹmi gbẹ mi. Wiwowo iyẹn rire we gbẹ aghan ti mo ba wi ubo ọkan mu ukuẹmi gbẹ mi kẹnrẹn.

O wu gin mo bọghọ ọdọn ẹgua-dẹn-ọru (90) rẹn, mo kpe ka wowo iyẹn rire we kpọjijala. Ara yọn mi gin mo nemi mu utiẹyin gbẹ Arun-Uṣẹ Ọma-Ẹsi ni branṣ ọfis ti o wi Belgium, gba kpa ita mi gbẹ aghan mirẹn biri gba mu ẹkọ gbẹ aghan ti o ṣe ọmọṣọn ti o wi ẹbi Bẹtẹl we.

Ṣiṣi ọdọn mẹẹrẹn-le-ọrẹn (84) ti o bọghọ, owun mo gba ṣọgua guo iṣẹ gbẹ Jihova. Ẹrẹn re ṣe iṣẹbalẹ udoẹye ẹbobo ti mo kele winọrọn sọ kpinma Jihova. Mo jọlọ dọkpẹ gin ni ẹye mi dede, Jihova rentin ubẹ mi.—Sam 66:19. b