ომის მომხრე თუ მშვიდობის მაძიებელი?

„გამოიღვიძეთ!“-ის კორესპონდენტისგან შვედეთში

ყოველ წელს ნობელის პრემიით აჯილდოებენ ცალკეულ პირებსა თუ ორგანიზაციებს, რომლებმაც კაცობრიობის საკეთილდღეოდ სხვადასხვა სფეროსა და დარგში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს. როდის აიღო სათავე ამ ტრადიციამ და როგორ უკავშირდება ის მსოფლიო მშვიდობის წადილს?

მის სახელს კაცობრიობის წინსვლასა და აყვავებას უკავშირებენ, თუმცა კი თავად მან უზარმაზარი თანხები საომარი იარაღის გაყიდვით დააგროვა. ვინ იყო ის? ალფრედ ბერნჰარდ ნობელი, შვედი მეწარმე და ქიმიკოსი. ნობელს აქებდნენ ხალხის საკეთილდღეოდ გამოვლენილი ძალისხმევისთვის, მაგრამ მას „სიკვდილით მოვაჭრესაც“ უწოდებდნენ. რატომ? იმიტომ, რომ მან გამოიგონა დინამიტი და მომაკვდინებელი ფეთქებადი ნივთიერებების წარმოებითა და მათი რეალიზაციით დიდძალი ქონება მოიხვეჭა.

მაგრამ 1896 წელს, ნობელის სიკვდილის შემდეგ, გასაოცარი რამ აღმოაჩინეს — მას თურმე მოუთხოვია, რომ მისი ქონებიდან 9 მილიონი აშშ დოლარი ცალკე გადაედოთ და ამ თანხაზე დარიცხული პროცენტებით ყოველწლიურად დაეჯილდოებინათ ის პირები, რომელთაც ღირსშესანიშნავი მიღწევები ექნებოდათ ფიზიკის, ქიმიის, მედიცინისა და ლიტერატურის დარგში და კიდევ ისინი, ვინც მშვიდობის ძიების საკითხში მნიშვნელოვან ნაბიჯებს გადადგამდნენ.

თავიდან ბევრი შეფიქრიანდა. ასე ძალიან რატომ უნდა სდომებოდა ფეთქებადი ნივთიერებების მეწარმეს ჯილდოს გაცემა საქველმოქმედო და მით უმეტეს სამშვიდობო მიღწევებისთვის? ზოგის ვარაუდით ნობელს სინდისი ქენჯნიდა, სიცოცხლე რომ ისეთი რამის წარმოებას უძღვნა, რასაც დამანგრეველი შედეგები მოჰყვებოდა. მაგრამ სხვები თვლიან, რომ ნობელი ყოველთვის მშვიდობისთვის იღწვოდა. როგორც ჩანს, მას მართლაც სწამდა იმისა, რომ რაც უფრო მომაკვდინებელი იარაღი შეიქმნებოდა, მით უფრო ნაკლები იქნებოდა ომის ალბათობა. როგორც იტყობინებიან, მან ასეთი სიტყვებით მიმართა ერთ მწერალს: „შესაძლოა, ჩემმა ქარხნებმა თქვენს კონგრესებზე ადრეც კი მოუღონ ომს ბოლო, — და შემდეგ დასძინა, — იმ დღეს, როდესაც ორი არმია ერთმანეთს ერთ წამში ამოხოცავს, შეძრწუნებისგან ყველა ცივილიზებული ერი უკან დაიხევს და თავის ჯარს დაითხოვს“.

გამართლდა ნობელის წინასწარმეტყველება? რა დაგვანახვა ნობელის სიკვდილის შემდგომმა ასწლეულმა?

[ჩანართი 3 გვერდზე]

„ისეთი ნაერთის ან მექანიზმის გამოგონებას მოვისურვებდი, რომელსაც მასობრივი განადგურების საშინელი ძალა ექნებოდა, რათა სამუდამოდ აღმოფხვრილიყო ომის გაჩაღების შესაძლებლობა“ (ალფრედ ბერნჰარდ ნობელი).

[სურათის საავტორო უფლებები 3 გვერდზე]

Page 2: Missile: U.S. Navy photo; building rubble: UN PHOTO 158178/J. Isaac; page 3: Nobel: © Nobelstiftelsen