სიბრძნის მაძიებელი მეფე

„გამოიღვიძეთ!“-ისთვის ესპანეთიდან

მეცამეტე საუკუნე ენით აუწერელი შეუწყნარებლობითა და ძალადობით ხასიათდებოდა. ევროპა საშინელ ინკვიზიციასა და სისხლისმღვრელ ჯვაროსნულ ლაშქრობებში იყო ჩაბმული. ამ სისხლიანი პერიოდის მიუხედავად, ესპანეთის მეფე ხალხის აზროვნების შეცვლას ცდილობდა. ისტორია ამ მეფეს ალფონსო X ბრძენის სახელით გვაცნობს.

ალფონსო X ბრძენს დიდი პატივით მოიხსენიებენ იმის გამო, რომ მან დიდი წვლილი შეიტანა ესპანეთის კულტურის აღმავლობაში, რასაც ესპანეთში რენესანსის ეპოქა მოჰყვა. მან ხელი შეუწყო ესპანეთში განათლების იმ სფეროების განვითარებას, რომლებიც შორეულ ქვეყნებში უკვე განვითარებული იყო. ის განსაკუთრებით ხელოვნებისა და მეცნიერების განვითარებით, კანონმდებლობის ჩამოყალიბებითა და მატიანის შედგენით იყო დაინტერესებული. ამან დიდად შეუწყო ხელი როგორც ესპანეთის, ისე ევროპის სხვა ქვეყნების კულტურის განვითარებას. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ მან ესპანელი ხალხისთვის ღვთის სიტყვა, წმინდა ბიბლია გახადა ხელმისაწვდომი.

ალფონსო X-ის ხელშეწყობით დაარსდა აკადემია, სადაც ებრაელი, მუსლიმანი და ქრისტიანი სწავლულები ერთმანეთის გვერდით მოღვაწეობდნენ. მათ დასახმარებლად მეფემ მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი ბიბლიოთეკა დააარსა.

ალფონსო X თავად წერდა მეცნიერულ, ისტორიულ და იურიდიულ ნაშრომებს. მისი წყალობით განვითარდა ლიტერატურა. მის კალამს ეკუთვნის „კანტიგასი“ *. ეს ნაწარმოებები დაიწერა გალისიურ ენაზე, რომელზეც იმ პერიოდში ლირიკული ნაწარმოებები იქმნებოდა.

მთარგმნელთა სკოლა

ალფონსო X-მ ქალაქ ტოლედოში მთარგმნელთა სკოლა დააფინანსა. წიგნში „ტოლედოს მთარგმნელთა სკოლა“ ნათქვამია: „მეფის ამოცანა იყო, შეეკრიბა მთარგმნელები და შეერჩია სათარგმნი ლიტერატურა. მეფემ ცვლილებები შეიტანა მანამდე არსებულ თარგმანებში, ხალხს ინტელექტუალური დებატებისკენ მოუწოდა და ფინანსურად დაუჭირა მხარი ახალი ნაშრომების შექმნას“.

ტოლედოში მოღვაწე სწავლულებმა დაიწყეს არაბული ლიტერატურის ესპანურ ენაზე თარგმნა. მუსლიმან სწავლულებს არაბულ ენაზე მანამდე უკვე ნათარგმნი ჰქონდათ ყველაზე ღირებული ბერძნული, ინდური, სპარსული და სირიული ნაშრომები. შემდგომში ეს სიბრძნის საგანძური მუსლიმანმა მეცნიერებმა მათემატიკაში, ასტრონომიაში, ისტორიასა და გეოგრაფიაში ახალი აღმოჩენების გასაკეთებლად გამოიყენეს.  თავის მხრივ, ტოლედოს აკადემიაც ცდილობდა ამ ახალი ნაშრომების გამოყენებას, რათა მნიშვნელოვანი არაბული ლიტერატურა ლათინურად და ესპანურად თარგმნილიყო.

ტოლედოს აკადემიის სწავლულთა მიღწევების შესახებ მალე შეიტყო მსოფლიოს სხვა ქვეყნებმა. ცოტა ხანში ჩრდილო ევროპიდან სწავლულთა დიდი ჯგუფი ტოლედოში ჩავიდა. ამან მნიშვნელოვანწილად შეუწყო ხელი დასავლეთში მეცნიერებისა და კულტურის განვითარებას. ფაქტობრივად, ამ მდიდარი ბიბლიოთეკის არსებობამ გზა გაუხსნა რენესანს ევროპაში.

ტოლედოს აკადემიის მთარგმნელთა წყალობით ექიმებს შესაძლებლობა მიეცათ, გაცნობოდნენ გალენოსის, ჰიპოკრატესა და ავიცენას სამედიცინო ნაშრომებს; მე-17 საუკუნემდე ევროპაში, ძირითადად, ამ ნაშრომებით ხელმძღვანელობდნენ. ასტრონომებმა შეძლეს პტოლემეს შრომების წაკითხვა და ისარგებლეს არაბული ტრიგონომეტრიითა და ალ-ხვარაზმის * ტრიგონომეტრიული ცხრილებით.

ალფონსო X-ს მიზანი იყო, თარგმანები ხალხისთვის გასაგები ყოფილიყო. შედეგად, ესპანური ენა გასცდა სალაპარაკო ენის საზღვრებს და მეცნიერებისა და კულტურის ენად იქცა. ალფონსოს რეფორმებმა დაამსხვრია ხალხში  ჩამოყალიბებული სტერეოტიპი — რომ მხოლოდ ლათინური იყო მეცნიერებისა და კულტურის ენა.

ალფონსოს ბიბლია

ალფონსო X-მ ბრძანა ბიბლიის გარკვეული წიგნების ესპანურ ენაზე თარგმნა. მასალის სიუხვემ ტოლედოს აკადემიის სწავლულებს უფრო მეტი გამოცდილება შესძინა. როგორც ესპანელი ისტორიკოსი ხუან დე მარიანა აღნიშნავს, მეფე იმედოვნებდა, რომ ესპანურ ენაზე ბიბლიის არსებობა დახვეწდა და გაამდიდრებდა ენას. ამიტომ მან იზრუნა ბიბლიის თარგმნაზე და ამ საქმეს ფინანსურადაც დაუჭირა მხარი. უეჭველია, რომ ბიბლიის ამ ადრეულმა თარგმანმა ნამდვილად გაამდიდრა ესპანური ენა.

ესპანეთის მეფე ბიბლიას ფასდაუდებელ წიგნად მიიჩნევდა და ფიქრობდა, რომ კაცობრიობას მისით უნდა ეხელმძღვანელა. „ესპანეთის ქრონიკის“ პროლოგში ალფონსო X წერდა: „თუ დავფიქრდებით იმ სასარგებლო მხარეებზე, რაც წმინდა წერილებში იკვეთება, აღმოვაჩენთ, რომ ბიბლია ის წიგნია, რომელიც მოგვითხრობს სამყაროს შექმნაზე, პატრიარქებზე  . . . აღთქმული მესიის — უფალ იესო ქრისტეს მოსვლაზე, მის წამებაზე, აღდგომასა და ზეცად ამაღლებაზე“.

მეფემ აგრეთვე ხელმძღვანელობა გაუწია საკმაოდ დიდი ლიტერატურული პროექტის შედგენას, რომელსაც „საყოველთაო მატიანე“ უწოდა. ამ კრებულში შესული იყო ესპანურ ენაზე ნათარგმნი ებრაული წერილების ზოგიერთი წიგნი (მას მოგვიანებით დაემატა რამდენიმე წიგნი ბერძნული წერილებიდან). ეს შთამბეჭდავი ნაშრომი ცნობილია, როგორც „ალფონსოს ბიბლია“ (Biblia Alfonsina). შუა საუკუნეებში ის მოცულობით ყველაზე დიდი ნაშრომი იყო. „ალფონსოს ბიბლიის“ არაერთი ასლი გაკეთდა; ნაწილობრივ ის პორტუგალიურ და კატალანურ ენებზეც ითარგმნა.

ალფონსოს მემკვიდრეობა

შუა საუკუნეებში, სულიერი სიბნელის პერიოდში, ალფონსოს ნაშრომი სინათლის სხივს ჰგავდა; ამ თარგმანების წყალობით კიდევ უფრო გაიზარდა ესპანურ ენაზე გამოცემული ბიბლიისადმი ინტერესი და მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში ესპანურად ბიბლის სხვა თარგმანებიც გამოჩნდა.

საბეჭდი მანქანების გამოგონებამ და მე-16 საუკუნეში ბიბლიის ესპანელი და სხვა ევროპელი მთარგმნელების დაუღალავმა შრომამ წინ წაწია ალფონსოსა და მისი თანამედროვეების მიერ წამოწყებული საქმე. მთელ ევროპაში ხალხს უკვე შეეძლო, მშობლიურ ენაზე ჰქონოდა ბიბლიის პირადი ეგზემპლარი. თუმცა ალფონსო X-ის მმართველობის პერიოდი ომებითა და ამბოხებებით ხასიათდებოდა, მისი ძალისხმევის წყალობით ხალხს ღვთიური სიბრძნის მიღების შესაძლებლობა მიეცა.

[სქოლიოები]

[ჩარჩო/სურათი 14 გვერდზე]

ბიბლიის ადრეული თარგმანები ესპანურ ენაზე

ალფონსო X-ის კრებული არ იყო პირველი ნაშრომი, რომელიც ესპანურ ენაზე ნათარგმნ ბიბლიურ წიგნებს შეიცავდა. რამდენიმე წლით ადრე ტოლედოს აკადემიის მთარგმნელმა ჰარმანუს ალემანუსმა ებრაულიდან ესპანურად ფსალმუნები თარგმნა. მე-13 საუკუნის დასაწყისისთვის ესპანურ ენაზე ითარგმნა სრული ბიბლია (შუა საუკუნეების, ალფონსომდელი რომანული ბიბლია. იხილეთ სურათი მარცხნივ). ამ ნაშრომს უძველეს ესპანურ თარგმანად მიიჩნევენ. უდავოა, ამან აღძრა ალფონსო X, მოგვიანებით მხარი დაეჭირა ბიბლიის თარგმნისთვის.

ალფონსომდელი ბიბლიის შესახებ სწავლული ტომას მონტგომერი ამბობს: „მთარგმნელმა დიდი შრომა გასწია, რათა სიზუსტე დაეცვა და ლამაზი ენა შეენარჩუნებინა. ეს თარგმანი ვულგატას მიხედვით გაკეთდა, თუმცა მასში ნაკლებად შეიმჩნევა ლათინური ენის გავლენა. ის დაიწერა მარტივ და გასაგებ ენაზე, რათა მათაც გაეგოთ, ვინც ლათინური არ იცოდა“.

[საავტორო უფლება]

Bible: Patrimonio Nacional. Real Biblioteca de El Escorial

[სურათი 12, 13 გვერდზე]

ალფონსო X-ს ქანდაკება მადრიდში ესპანეთის ეროვნული ბიბლიოთეკის შესასვლელთან.

[სურათები 13 გვერდზე]

მეფე ტოლედოს აკადემიის მთარგმნელებთან ერთად (ზემოთ); გადამწერები (შუაში); ლუკას სახარება „ალფონსოს ბიბლიაში“ (ქვემოთ).

[საავტორო უფლებები დაცულია 13 გვერდზე]

All photos except statue of Alfonso X: Oronoz