ვისელ განსფორტი „რეფორმამდელი რეფორმატორი“

ლუთერს, ტინდალსა და კალვინს კარგად იცნობენ პროტესტანტული რეფორმაციის მკვლევარები. ეს რეფორმაცია 1517 წელს დაიწყო. მაგრამ ცოტა თუ იცნობს ვისელ განსფორტს, რომელსაც „რეფორმამდელ რეფორმატორს“ უწოდებენ. ალბათ, გაინტერესებთ, ვინ იყო ეს ადამიანი.

ვისელი დაიბადა 1419 წელს გრონინგენში (ჰოლანდია). XV საუკუნეში განათლების მიღება მხოლოდ ერთეულებს შეეძლოთ, მათ შორის იყო ვისელი. თუმცა ის კარგად სწავლობდა, უკიდურესი სიღატაკის გამო იძულებული გახდა სკოლა მიეტოვებინა. როცა ერთმა მდიდარმა ქვრივმა მისი ნიჭიერების შესახებ გაიგო, საკუთარ თავზე აიღო ვისელის სწავლის საფასურის გადახდა. ამგვარად, ვისელმა სწავლის გაგრძელება შეძლო და მაგისტრის წოდებაც მიიღო. როგორც ჩანს, ის მოგვიანებით ღვთისმეტყველი გახდა.

ვისელს ცოდნა სწყუროდა, მაგრამ იმ დროს ბიბლიოთეკები ცოტა იყო. მართალია, საბეჭდი დაზგა უკვე არსებობდა, მაგრამ წიგნების უმეტესობა ხელით იყო გადაწერილი და ძვირი ღირდა. ვისელი იმ მკვლევართა რიცხვს მიეკუთვნებოდა, რომლებიც ბიბლიოთეკიდან ბიბლიოთეკაში, მონასტრიდან მონასტერში გადადიოდნენ, რათა იშვიათი ხელნაწერები და მივიწყებული წიგნები ეპოვათ. მიღებულ ცოდნას მკვლევარები ერთმანეთს უზიარებდნენ. ვისელმა დიდი ცოდნა დააგროვა; ის კლასიკური ნაწარმოებებიდან ციტატებსა და ზოგიერთ მონაკვეთებს იწერდა. მაგრამ ბევრ ღვთისმეტყველს ვისელის ცოდნაში ეჭვი შეჰქონდა, რადგან ბევრი რამ, რასაც ის ამბობდა, მათთვის უცხო იყო. ამიტომ ისინი ვისელს „წინააღმდეგობის მაგისტრს“ უწოდებდნენ.

„რატომ არ მიმითითებ ქრისტეზე?“

რეფორმაციამდე დაახლოებით 50 წლით ადრე ვისელი შეხვდა თომას კემპენელს (დაახლოებით 1379—1471 წწ.), რომელმაც სახელი გაითქვა წიგნით „ქრისტეს მიბაძვა“ („De Imitatione Christi“). თომას კემპენელი „უბრალო ცხოვრების საძმოს“ წევრი იყო. ამ მოძრაობაში უმთავრესი ღვთისმოშიშება იყო. როგორც ვისელის ბიოგრაფი წერს, თომას კემპენელი არაერთხელ ეუბნებოდა ვისელს, დახმარება მარიამისთვის ეთხოვა. ვისელი კი პასუხობდა: „რატომ არ მიმითითებ ქრისტეზე, რომელიც გულითადად იწვევს ყველა ტვირთმძიმეს, მასთან მივიდეს?“

 როგორც ამბობენ, ვისელმა უარი განაცხადა მღვდლად კურთხევაზე. როცა მას ჰკითხეს, რატომ არ სურდა ტონზურის გაკეთება ანუ საქოჩრე ადგილის მოპარსვა, მან უპასუხა, რომ ჩამოხრჩობის არ ეშინოდა, რადგან მთავარი მისთვის საღი აზრის შენარჩუნება იყო. ვისელმა იცოდა, რომ მღვდლებს არ ასამართლებდნენ და ტონზურამ არაერთი მღვდელი გადაარჩინა ჩამოხრჩობას. ის ზოგ რელიგიურ რიტუალსაც უარყოფდა. მას აკრიტიკებდნენ იმის გამო, რომ არ სწამდა სასწაულების, რომლებიც აღწერილი იყო იმ დროისთვის პოპულარულ წიგნში „დიალოგუს მირაკულორუმ“. ის ამბობდა: „უმჯობესია, წმინდა წერილები წაიკითხოთ“.

„რაც მეტ კითხვას ვსვამთ, მით მეტი ვიცით“

ვისელმა შეისწავლა ებრაული და ბერძნული ენები და ადრეული ეკლესიის მამების წერილები. აღსანიშნავია, რომ ის გულმოდგინედ იკვლევდა იმ ენებს, რომლებზეც ბიბლია დაიწერა, თუმცა ერაზმ როტერდამელსა და როიხლინზე ადრე ცხოვრობდა *. რეფორმაციამდე ბერძნული ენის სწავლა რთული იყო; გერმანიაში სულ რამდენიმე სწავლულმა იცოდა ბერძნული. მაშინ ენის შესასწავლი სახელმძღვანელოებიც არ არსებობდა. კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ, 1453 წელს, ვისელი, შესაძლოა, დასავლეთში გაქცეულ ბერძენ ბერ-მონაზვნებს დაუახლოვდა. მათ ვისელს ბერძნული ენის საწყისები ასწავლეს. იმ დროს ებრაულ ენას მხოლოდ ებრაელები ფლობდნენ, ამიტომ ვისელმა, როგორც ჩანს, გაქრისტიანებული ებრაელებისგან ისწავლა ელემენტარული ებრაული.

ვისელს ძალიან უყვარდა ბიბლია. ის მიიჩნევდა, რომ ბიბლიის თითოეული წიგნი ღვთის შთაგონებული იყო და სრულად ეთანხმებოდა ერთმანეთს. ვისელის აზრით, ბიბლიური მუხლების ახსნა კონტექსტის გათვალისწინებით უნდა მომხდარიყო და მათი დამახინჯება არ შეიძლებოდა. ნებისმიერი ასეთი დამახინჯება ერესად უნდა შერაცხულიყო. ვისელის ერთ-ერთი საყვარელი მუხლი იყო მათეს 7:7, სადაც ნათქვამია: „ითხოვეთ და მოგეცემათ“. ამ მუხლიდან გამომდინარე, ვისელს სწამდა, რომ კითხვების დასმა კარგია, რადგან „რაც მეტ კითხვას ვსვამთ, მით მეტი ვიცით“.

 უჩვეულო სათხოვარი

1473 წელს ვისელი რომში ჩავიდა, სადაც პაპა სიქსტ IV-ს შეხვდა. ის პირველი იყო იმ ექვსი პაპიდან, რომელთა აღვირახსნილობამაც პროტესტანტული რეფორმაცია გამოიწვია. ისტორიკოსი ბარბარა ტუკმანი ამბობს, რომ სიქსტ IV-მ ისეთ ეპოქას მისცა დასაბამი, რომლის დროსაც „ურცხვი, გამუდმებული სწრაფვა საკუთარი კეთილდღეობისკენ და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“ ჩვეულებრივი რამ იყო. აშკარა ნეპოტიზმით (გავლენიანი თანამდებობების დარიგება ნათესავებისთვის) ის საზოგადოების აღშფოთებას იწვევდა. ერთი ისტორიკოსი წერს, რომ სიქსტს შესაძლოა სურდა, მხოლოდ მისი ოჯახის წევრებზე გადასულიყო პაპის ტიტული. ერთეულები თუ ბედავდნენ მის საწინააღმდეგოდ რამის თქმას.

ვისელ განსფორტი ამ მხრივ გამოირჩეოდა. ერთხელ სიქსტმა მას უთხრა: «შვილო ჩემო, მთხოვე, რაც გინდა და მოგცემ“. ვისელმა უპასუხა: «წმინდა მამაო . . . დედამიწაზე შენა ხარ მღვდელმთავარი და მწყემსი, ამიტომ გთხოვ . . . ისე შეასრულო შენი მოვალეობა, რომ ცხვრის დიდებული მწყემსი . . . როცა მოვა, თქვას: „ყოჩაღ, კარგი და ერთგული მონა ხარ, გაიზიარე შენი ბატონის სიხარული“». სიქსტი დაეთანხმა, რომ ეს მისი პასუხისმგებლობა იყო; მან ვისელს ურჩია, საკუთარ თავისთვის ეთხოვა რამე. ამაზე ვისელმა უპასუხა: „გთხოვ, ვატიკანის ბიბლიოთეკიდან მომცე ბიბლიები ბერძნულ და ებრაულ ენებზე“. პაპმა მისი თხოვნა დააკმაყოფილა, მაგრამ დასძინა, რომ ვისელი უგუნურად მოიქცა; მას სიქსტისთვის ეპისკოპოსობა უნდა ეთხოვა.

„სიცრუე და ცდომილება“

პაპს ძალიან სჭირდებოდა თანხა ცნობილი სიქსტინის კაპელას ასაგებად. ამიტომ მკვდრების სულის სახსნელად ის ინდულგენციებით ვაჭრობდა, რაც ძალიან პოპულარული იყო. ერთ წიგნში ნათქვამია: „ქვრივები და შვილმკვდარი  მშობლები მთელ თავიანთ ქონებას სწირავდნენ, რათა საყვარელი ადამიანების სულები განსაწმენდელიდან ეხსნათ“ („Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy“). უბრალო ადამიანები ინდულგენციების შემოღებას კარგად შეხვდნენ, რადგან გულწრფელად სჯეროდათ, რომ პაპს შეეძლო მათი გარდაცვლილებისთვის ზეციერი სამყოფლის დამკვიდრება.

ვისელი კი დარწმუნებული იყო, რომ ცოდვების მიტევება არც კათოლიკურ ეკლესიას შეეძლო და არც პაპს. ინდულგენციებით ვაჭრობას ის სიცრუესა და ცდომილებას უწოდებდა. ვისელი აღსარებაზეც იმავეს ფიქრობდა.

ის საეჭვოს ხდიდა პაპის უცოდველობას და ამბობდა, რომ ეკლესია ვერ იქნება ძლიერი, თუ მის მრევლს მხოლოდ პაპების სჯერა, რადგან შეცდომებს ისინიც უშვებენ. ვისელი წერდა: „თუ პრელატები უარყოფენ ღვთის მცნებებს და საკუთარ წესებს ადგენენ . . . მათ ნათქვამსა და გაკეთებულს ფასი არა აქვს“.

ვისელი გზას ამზადებს რეფორმაციისთვის

ვისელი 1489 წელს გარდაიცვალა. ის ეკლესიას ბევრ რამეში არ ეთანხმებოდა, მაგრამ ბოლომდე მაინც კათოლიკე დარჩა. ეკლესიას ის ერეტიკოსად არ შეურაცხავს. მაგრამ ვისელის სიკვდილის შემდეგ ფანატიკოსმა კათოლიკე ბერებმა ნაწილობრივ გაანადგურეს მისი ნაშრომები, რადგან მიაჩნდათ, რომ ეკლესიის სწავლებისგან განსხვავდებოდა. ლუთერის მოღვაწეობის დროს ვისელი თითქმის მივიწყებული იყო. მის ნაშრომთაგან არც ერთი არ დაბეჭდილა; მხოლოდ რამდენიმე ხელნაწერი შემორჩა. მისი ხელნაწერების პირველი გამოცემა საბოლოოდ 1520—1522 წლებში გამოქვეყნდა. მას დართული ჰქონდა ლუთერის წერილი, სადაც ის იწონებდა ვისელის ნაშრომებს.

ლუთერისგან განსხვავებით ვისელი არ იყო რეფორმატორი, მაგრამ ის საჯაროდ გმობდა ეკლესიის მიერ დაშვებულ შეცდომებს; მოგვიანებით სწორედ ამ შეცდომებმა განაპირობა რეფორმაცია. მაკ-კლინტოკისა და სტრონგის ენციკლოპედიის თანახმად, ვისელს „გერმანელთაგან ყველაზე დიდი წვლილი მიუძღვის რეფორმაციისთვის გზის მომზადებაში“.

ლუთერი ვისელს თანამოაზრედ თვლიდა. მწერალი კ. ავგუსტინი წერს: «ლუთერი თავის ეპოქას ელია წინასწარმეტყველის დროს ადარებდა, საკუთარ თავს კი — ელიას. როგორც ელია წინასწარმეტყველი ფიქრობდა, რომ მარტო იყო ღვთის ბრძოლის დროს, ისე ლუთერიც ფიქრობდა, რომ მარტო იბრძოდა ეკლესიის წინააღმდეგ. მაგრამ, როცა ვისელის ნაშრომები წაიკითხა, ის მიხვდა, რომ უფალმა გადაარჩინა „ისრაელის დარჩენილი ნაწილი“». «ლუთერი ამბობდა: „ვისელის ნაშრომები აქამდე რომ წამეკითხა, ჩემი მტრები ვისელის მოწაფეობას მომაწერდნენ, რადგან ჩემი იდეები ძალიან ჰგავს ვისელისას“» *.

„ეძებეთ და იპოვით“

რეფორმაციის დაწყება მოულოდნელი არ იყო. მანამდე არსებულმა იდეებმა კარგი ნიადაგი შექმნა რეფორმაციისთვის. ვისელმა იცოდა, რომ პაპების აღვირახსნილობა საბოლოოდ რეფორმას გამოიწვევდა. ერთხელ მან ერთ ახალგაზრდას უთხრა: „ყმაწვილო, ისეთ დროს მოესწრები, როცა ჭეშმარიტი ქრისტიანი სწავლულები ზურგს აქცევენ მოკამათე ღვთისმეტყველთა . . . სწავლებებს“.

მართალია, ვისელი ხედავდა იმდროინდელი ეკლესიის მიერ დაშვებულ შეცდომებს, მაგრამ ის სრულად ვერ ჩასწვდა ბიბლიის ჭეშმარიტებას. და მაინც, ვისელს მიაჩნდა, რომ ხალხს უნდა ეკითხა და ესწავლა ბიბლია. წიგნში „ქრისტიანობის ისტორია“ ნათქვამია, რომ ვისელის აზრით, „ბიბლია წმიდა სულით არის შთაგონებული, ამიტომ ის რწმენის ერთადერთი საყრდენია“. დღეს ჭეშმარიტ ქრისტიანებს სწამთ, რომ ბიბლია ღვთის შთაგონებით არის დაწერილი (2 ტიმოთე 3:16). ბიბლიის ჭეშმარიტება ყველასთვის ხელმისაწვდომი და გასაგებია. დღეს, ისე როგორც არასდროს, მართლდება ბიბლიაში ჩაწერილი სიტყვები: „ეძებეთ და იპოვით“ (მათე 7:7; იგავები 2:1—6).

[სქოლიოები]

[ჩარჩო/სურათი 14 გვერდზე]

ვისელი იყენებს ღვთის სახელს

ვისელი თავის ნაშრომებში ღვთის სახელს ძირითადად „იოჰავად“ მოიხსენიებს. თუმცა ცნობილია, რომ სახელი „იეჰოვა“ მან სულ მცირე ორჯერ მაინც გამოიყენა. მწერალმა ჰ. ა. ობერმანმა ვისელის იდეების შეფასებისას აღნიშნა, რომ ვისელის აზრით, თომა აკვინელსა და სხვებს ებრაული რომ სცოდნოდათ, «ისინი სწორად გაიგებდნენ ღვთის მიერ მოსესთვის გაცხადებული სახელის მნიშვნელობას — „მე ვიქნები ის, ვინც ვიქნები“, და არა ისე, როგორც მათ გაიგეს — „მე ვარ, რომელიც ვარ“» *. ამიტომ, ბიბლიის „ახალი ქვეყნიერების თარგმანი“ ზუსტად გადმოსცემს ღვთის სახელის მნიშვნელობას: „მე ვიქცევი იმად, რადაც ვიქცევი“ (გამოსვლა 3:13, 14).

[სქოლიო]

[საავტორო უფლება]

Manuscript: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[სურათები 15 გვერდზე]

ვისელი აკრიტიკებდა ინდულგენციებით ვაჭრობას, რომელიც პაპა სიქსტ IV-მ მოიწონა.