Ṛuḥ ɣer wayen yellan deg-s

Ṛuḥ ɣer wegbur

2

Isem n Ṛebbi di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin

Isem n Ṛebbi di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin

Imusnawen n Wedlis Iqedsen steɛṛfen belli isem n Ṛebbi, i geţwaktaben s ṛebɛa leḥṛuf, yeɛni Titṛagṛam (יהוה), yella azal n 7 000 tikkal deg weḍris amezwaru n Tira tiɛibṛaniyin. Acu kan, aṭas i s-yeqqaren belli ur yelli ara deg weḍris n Tira tiyunaniyin timasiḥiyin. Ɣef wayagi, lketṛa seg wid yesṭerjimen Adlis Iqedsen ass-a, ur ssexdamen ara isem n Yahwa m’ara sṭerjimen ayen umi qqaren Lɛahd Ajdid. Ula deg yefyar n Tira tiɛibṛaniyin i d-yeţwabedren di Lɛahd Ajdid, ideg yella Titṛagṛam, xtaṛen ad ţţarran deg wemkan n yisem n Ṛebbi ameslay “Ssid”.

Ṭrejma n ddunit tajdiṭ ur tɛuned ara ṭrejmat-agi nniḍen n Wedlis Iqedsen. Di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin, neţţaf isem n Yahwa 237 tikkal. Wid i tent-id-yesṭerjmen xedmen akka ɛlaǧal n snat leḥwayeǧ-agi yesɛan azal: 1) Luluf n iţafţaren n tyunanit i gellan ass-a, mačči d wid yeţwaketben di tazwara. Amur ameqran seg-sen ţwaketben azal n sin leqrun mbeɛd iţafţaren imezwura. 2) Di lweqt-nni, kra seg wid yeţneqqilen tira seg uţafţar ɣer wayeḍ beddlen Titṛagṛam s umeslay Kuryus, i d-yekkan si tyunanit, lmeɛna-s “Ssid”; kra nniḍen neqqlen-d ɣer iţafţaren ideg yeţţubeddel yakan yisem n Ṛebbi s umeslay “Kurius”.

Wid i d-isṭerjmen Adlis Iqedsen, Ṭrejma n ddunit tajdiṭ, walan belli yella ţţbut iṣeḥḥan, i geţqenniɛen belli yella Titṛagṛam deg iţafţaren yuran di tazwara s lluɣa tayunanit. Atentah kra n leḥwayeǧ iɣef i greṣṣa ţţbut-agi:

  • Deg Iţafţaren n Tira tiɛibṛaniyin i ssexdamen di zzman n Ɛisa d yemceggɛen-is, yella deg-sen Titṛagṛam si tazwara armi ţ-ţaggara. Di zzman aqdim, drus n medden i gellan ţcukkun deg wayagi. Ass-a, mbeɛd mi i d-ssekflen di Qumran kra n iţafţaren n lqern amezwaru n Tira tiɛibṛaniyin, yuɣal yeţwakkes akk ccekk.

  • Di zzman n Ɛisa d yemceggɛen-is, yella Titṛagṛam ula deg iţafţaren n Tira tiɛibṛaniyin i d-yeţwaṭerjmen s tyunanit. Acḥal n leqrun, imusnawen n Wedlis Iqedsen ɣilen belli Titṛagṛam ur yelli ara deg iţafţaren n ṭrejma n Tira tiɛibṛaniyin i d-yeţwaṭerjmen s tyunanit yeţţusemman Septante. Meɛna, di tlemmast n lqern wis 20, llan imusnawen i gerran ddehn-nsen ɣer kra n yeḥricen iqdimen n Septante, i gellan di zzman n Ɛisa. Deg yeḥricen-agi, yella yisem n Ṛebbi, yeţwakteb s leḥṛuf n tɛibṛanit. Ihi, di zzman n Ɛisa, yella yisem n Ṛebbi deg iţafţaren n Tira Iqedsen i d-yeţwaṭerjmen s tyunanit. Lameɛna, di lqern wis 4, yeţwakkes yisem n Ṛebbi si kra n iţafţaren n Septante, gar-asen Codex Vaticanus akk-d Codex Sinaiticus. Isem n Ṛebbi yeţwakkes si Laṣel n ddunit alamma d Malaxi (deg imukan ideg yeţwakteb zik deg iţafţaren iqdimen). Ihi, mačči d ayen yessewhamen ma yella ass-a ulac isem n Ṛebbi deg weḍris n zzman-nneɣ n weḥric n Wedlis Iqedsen yeţţusemman Lɛahd Ajdid, yeɛni di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin.

    Ɛisa yenna-d ɛinani: “Nekk ṛuḥeɣ-d s yisem n Baba.” Yenna-d daɣen belli ixeddem lecɣal-is “s yisem n Baba[-s]”

  • Tira tiyunaniyin timasiḥiyin s yiman-nsent beggnent-ed belli Ɛisa yella yeţţader-ed isem n Ṛebbi yerna yesselmad-it i wiyaḍ. (Yuḥenna 17:6, 11, 12, 26) Ɛisa yenna-d ɛinani: “Ṛuḥeɣ-d s yisem n Baba.” Yenna-d daɣen belli yella ixeddem lecɣal-is “s yisem n Baba-[s].”​—Yuḥenna 5:43; 10:25.

  • Imi Tira tiyunaniyin timasiḥiyin daɣen ţţuweḥḥant-ed sɣur Ṛebbi yerna ţ-ţimerna i d-rnant ɣef Tira tiɛibṛaniyin, mačči d lmeɛqul ad yeţwakkes kan akka yisem n Yahwa seg weḍris n Tira tiyunaniyin. Di leǧwahi n useggas wis xemsin, anelmad Yeɛqub yenna i lecyux n Yarucalim: “Cimɛun iḥka-d amek, di tazwara, Illu idla-d ɣef yiwen n wegdud, ikkes-it-id si ger leǧnas i yisem-is.” (Lecɣal 15:14) Ur d-yeqqar ara Yeɛqub ayagi lukan ulac wid yessnen d wid yessexdamen isem n Ṛebbi di lqern amezwaru.

  • Isem n Ṛebbi yeţwabder-ed s tewzel di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin. Deg Uweḥḥi 19:1, 3, 4, 6, yella yisem n Ṛebbi deg umeslay “Hallilu-Yah.” “Hallilu-Yah” yekka-d seg yiwen umeslay n tɛibṛanit, lmeɛna-s “Ḥemdet Yah.” Ameslay-agi “Yah” d isem n Yahwa s tewzel. Aṭas n yismawen i d-yeţwabedren di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin yella deg-sen yisem n Ṛebbi. Ɛlaḥsab n kra n tektabin n uselmed, isem n Ɛisa lmeɛna-s “Yahwa d leslak.”

  • Kra n tektabin n Iyahudiyen n leqrun imezwura mbeɛd Ɛisa beggnen-d belli Iyahudiyen yuɣalen d imasiḥiyen llan ssexdamen isem n Ṛebbi deg wayen i ţţarun. Ɣef lemtel, Tusifta, d yiwet n tektabt i d-ijemɛen leqwanen yellan di leɛwayed n Iyahudiyen, i gekfan s lektiba di lǧiha n useggas 300. Taktabt-agi tenna-d belli iţafţaren n imasiḥiyen zemren a ten-sserɣen deg wass n westeɛfu; zemren ad sserɣen ula d iḥricen n iţafţaren-agi ideg i yella yisem n Ṛebbi. Di tektabt-agi daɣen, Ṛabbi Yossé n Galil, i gɛacen di tazwara n lqern wis 2 mbeɛd Ɛisa, yessefhem-ed d acu i glaqen ad yeţwaxdem deg wussan nniḍen n dduṛt: “A d-ţwagezmen imukan ideg yeţwakteb yisem-nni ur d-neţwabdar ara [yeɛni, anda yura yisem n Ṛebbi deg iţafţaren n imasiḥiyen], ad rsen deg wemkan iḍemnen, ayen i d-yegran ad yerɣ.”

  • Kra n imusnawen n Wedlis Iqedsen steɛṛfen belli yezmer lḥal yella yisem n Ṛebbi deg yefyar n Tira tiɛibṛaniyin i d-yeţwabedren di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin. Yiwen umawal n Wedlis Iqedsen (The Anchor Bible Dictionary), deg usentel yeţţusemman “Titṛagṛam di Lɛahd Ajdid”, yenna-d imeslayen-agi: “Yella ţţbut i d-yeţbegginen belli Titṛagṛam, Isem n Ṛebbi, Yahweh, yella yeţwakteb di kra n yefyar, neɣ ahat deg yefyar meṛṛa n [Lɛahd Aqdim] i d-yeţwabedren di [Lɛahd Ajdid] asmi ţwaketben iţafţaren imezwura n [Lɛahd Ajdid].” Amusnaw n Wedlis Iqedsen George Howard yenna-d si lǧiha-s: “Imi i neţţaf Titṛagṛam deg iţafţaren n Wedlis Iqedsen s tyunanit [Septante], yellan di lweqt-nni d Adlis Iqedsen n Tmezdayt tamenzut, d lmeɛqul ihi ma nenna-d belli wid yuran [Lɛahd Ajdid] ţţarun Titṛagṛam [...] m’ara d-bedren ifyar n Tira [tiɛibṛaniyin].”

  • Kra n ṭrejmanat n Wedlis Iqedsen iɣef yella leţkal ssexdmen isem n Ṛebbi di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin. Atentah kra si ṭrejmat-nsen; kra seg-sent ffɣent-ed aṭas n lweqt uqbel Ṭrejma n ddunit tajdiṭ: A Literal Translation of the New Testament [...] From the Text of the Vatican Manuscript, n Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, n Benjamin Wilson (1864); Bible de Darby (1940), ideg yella yisem n Ṛebbi “Jéhovah” di kra n tirawin; The New Testament Letters, n J. Wand, yiwen wemḍebber n ddin di Lundun (1946); Bible de Chouraqui (1985), ideg yeţwaktab IHVH; tiktabin n Linǧil akk-d Uweḥḥi n C. Tresmontant (i d-yeffɣen ger 1984 d 1988), i gessexdamen yhwh. Yerna, deg yiwet n ṭrejma s tesbenyulit i d-yeffɣen di tazwara n lqern wis 20, ṭrejman Pablo Besson yessexdem “Jehová” di Luqa 2:15 akk-d Yahuda 14; yenna-d daɣen deg wakteṛ n meyya n tirawin belli d isem n Ṛebbi i gzemren ad yili d ṭrejma iwulmen. Uqbel akk ṭrejmat-agi, si lqern wis 16, kra n ṭrejmat s tɛibṛanit n Tira tiyunaniyin timasiḥiyin ssexdment Titṛagṛam deg waṭas n yefyar. Di lluɣa talalmanit kan, ma drus 11 n ṭrejmat i gessexdmen “Jehovah” (neɣ “Yahweh”) di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin, yerna ṛebɛa n ṭrejmanat rnan isem-agi ger snat n tacciwin mbeɛd ameslay “Ssid.” Akteṛ n 70 ṭrejmat s tlalmanit i gessexdmen isem n Ṛebbi di kra n tirawin neɣ di tirawin n usefhem.

    Isem n Ṛebbi di Lecɣal 2:34 di Emphatic Diaglott, sɣur Benjamin Wilson (1864)

  • Yella isem n Ṛebbi di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin yeţwaṭerjmen deg wakteṛ n meyya n lluɣat. Ssexdmen-t s lketṛa deg waṭas n lluɣat n Tefriqt, n imezdaɣ ineṣliyen n Marikan, n Asya, n Luṛub akk-d tid n Tegzirin n Ugaraw Amelwi (neɣ n Basifik). (Ẓer agbur deg isebtar 12, 13.) Ṭrejmanat n yedlisen-agi ṭṭfen leqrar ad ssexdmen isem n Ṛebbi ɛlaǧal n kra n ssebbat icuban tid i d-yeţwabedren uqbel. Kra si ṭrejmat-agi drus aya segmi i d-ffɣent; am Wedlis Iqedsen s tṛutumyant (1999), ideg yeţwakteb “Jihova” 51 tikkal di 48 yefyar, akk-d ṭrejma s lluɣa tabatakt (ṭuba) (1989), yiwet n lluɣa tindunisit, ideg yura “Jahowa” 110 tikkal.

    Isem n Ṛebbi di Marqus 12:29, 30 deg yiwet n ṭrejma n Haway

Ulac ccekk, yella ţţbut iṣeḥḥan iwakken ad yuɣal yisem n Ṛebbi, Yahwa, s amkan-is di Tira tiyunaniyin timasiḥiyin. D aya i xedmen ṭrejmanat n Ṭrejma n ddunit tajdiṭ. Ţqadaren mliḥ isem n Ṛebbi yerna ţţagaden ad kksen ula d acemma seg wayen yeţwaketben di tazwara.​—Aweḥḥi 22:18, 19.