•  Ngai teng sha hkum numnak shayawm ra sana kun?

•  Hkum numnak shayawm na matu kaja htum ladat gaw hpa rai kun?

•  Galaw mai ai lam

•  Ramma shada da tsun ai lam

Hkum numnak shayawm mayu ai ngu nna ramma nkau mi tsun ai. Raitim . . .

• Law malawng gaw hkam kaja lam htan, hkum gawng shingyan tsawm mayu nna re. Dai majaw, alawan lasi na matu shat da n man ai (sh) hkum numnak shayawm ai tsi mawan ni hpe lu na matu shakut ai. Dai zawn ladat ni gaw n kaja ai hta n-ga, kalang lang shoihpa pyi byin chye ai.

  “Numsha nkau gaw alawan lasi mayu ai majaw lusha n sha ai sha nga ai. Dai gaw hkum hkrang hpe hkra machyi shangun chye ai. Moi na zawn bai byin na matu, aten grai jaw ra chye ai.”​—Haile.

• Masha law law gaw shanhte a hkum numnak hte seng nna tsang n ra tim tsang nga ai. Ram daw hkum hkrang nga ai ni pyi, tinang hte kaga manang ni hte sa shingdaw ai (sh) grai lasi jang she tsawm ai ngu, media ni hta madun da ai tsang madang ni hte sa shingdaw nna, tinang hkum tinang grai hpum ai ngu hkamsha chye ai.

  “Ngai asak 13 hta tinang hkum tinang manang ni hte shingdaw wa ai. Shanhte zawn lasi yang ngai hpe grau hkau mayu wa na re ngu shadu wa ai.”​—Pa-ula.

Ramma nkau mi chyawm gaw, teng sha nan hkum numnak shayawm ra na masa nga ai. Mungkan Hkamja Dap kawn jahpan hta ai lam langai hku nga yang . . .

• Mungkan ting hta, asak 5 ning hte 19 ning lapran nga ai ramma wan 340 daram gaw ladu lai hpum nga ai.

• 1975 hta gaw, asak 5 kaw nna 19 ning lapran na ramma tsa lam shadang 4% sha ladu lai hpum ai. Raitim, 2016 hta gaw tsa lam shadang 18% rai wa ai.

• Mungkan a ginra nkau mi hta, lasi ai masha htan ladu lai hpum ai masha grau law nga ai.

• Shang gumhpraw n law ai mungdan ni hta pyi, ladu lai hpum ai ni nga ai. Lusha ra kadawn ai nta ni hta pyi ladu lai hpum ai ni nga ai.

Gara ladat hpe nang lata na?

1. Shat da man hkra n sha sai.

2. Hkam kaja hkra mung sha nna, hkum hkrang shamu shamawt ai lam mung galaw na.

3. Lasi hkra tsi mawan sha na.

Jaw ai mahtai: Ladat 2: Hkam kaja hkra mung sha nna, hkum hkrang shamu shamawt ai lam mung galaw na.

Shat da man hkra n sha ai (sh) malu masha nkau mi hpe koi nna n sha ai rai jang, hkum numnak shayawm ya ai raitim, dai gaw hkamja lam hpe hkra machyi shangun ai. Moi na zawn bai sha yang, mi na zawn sha bai byin mat chye ai.

Raitim, hkam kaja na matu ngu ai yaw shada lam hte galaw ai rai yang, gawng shingyan hte hkum hkrang zet let nga na re. Sarawun Maike Baratli ndai hku ka da ai: “Shimlum dik htum, hkamja dik htum, aten na na hkamsha ai akyu ni lu mayu yang . . . tinang a prat hkrun lam hpe galai shai ra na re.” * Tsun mayu ai gaw hpa rai kun? Hkum numnak shayawm ra ai rai jang, lusha koi gam ai daram sha hku nna n myit ai sha, prat masa nnan hpe galai kau ra na re.

Chyum Laika hta anhte hpe “sadi sahka” chye ai ni tai na matu tsun dai ai. Dai hta lusha sha ai akyang ni lawm ai. (1 Timohti 3:11) Ladu lai hkra sha ai hpe koi na matu, Chyum Laika hta tsun da ai. (Ga Shagawp 23:20; Luka 21:34) Dai Chyum Laika npawt tara ni hpe matsing da nna, ndai lam ni hpe hkan galaw yu u:

• Malu masha hpe rap rap ra ra lata nna chye sha hkra sharin la u.

  Hpa hpe gaw sha na, hpa hpe gaw n sha ai ngu nna shajan shalai myit na matu tsun ai n re. Malu masha hte seng nna machye machyang kachyi mi daram nga da ai gaw, rap ra hkra chye sha na matu karum ya na re. Rap ra ai hku sha ai gaw, hkamja lam hte htap htuk ai hkum hkrang shadang hkang zing lu ai kaja htum ladat langai re.

• Hkum hkrang shamu shamawt ai lam ayan galaw ya u.

  Hkum hkrang shamu shamawt nna galaw ra ai shani shangu galaw mai ai bungli ni hpe tam u. Ga shadawn, dat lakang jawn na malai, yu maya lakang hpe akyu jashawn u. Game ginsup ai aten kaw na aten ka-ang hkup hpe shinggan pru nna lawan ai hku lam hkawm u.

• N-gun rawng ai lusha ni hpe sha u.

  “Namsi namsaw zawn re ai n-gun rawng ai malu masha masha ni hpe kawsi yang sha na matu galoi mung gun da ai. Dai hku nga yang, kaga n-gun n rawng ai muk ni hpe n sha hkrup sai” nga nna ramma Sohpiya tsun dan ai.

• Gau ngwi ngwi sha u.

  Masha nkau mi gaw lusha sha ai grai lawan ai majaw, kan hkru sai ngu nna shat kan sadi jaw ai hpe n sadi hkrup ma ai. Dai majaw gau ngwi sha u. Malu masha kahtap nna garai n bang shi yang, chyahkring hkring u. Kan hkru nga sai hpe sadi hkrup na re.

• Kelori (lusha n-gun masat) kade daram sha nga ai hpe sadi yu u.

  Tinang sha ai lusha hta kelori kade lawm ai hpe sawk sagawn nna tam hti yu u. Dwi ai baw ntsin, dwi hpa lusha, yu maya lusha (fast food) ni hta kelori grai law lawm chye ai. Dai ni gaw hkum hkrang shadang rawt chye ai malu masha ni re.

• Rapra ai lam nga u.

  Asak 16 ning rai sai Sara ndai hku tsun ai: “Kelori kade nga ai re nga ai hte seng nna, ngai kade daram nchyun shanang wa ai nga yang, shat ban hpe yu dat yang pyi hti hkum ni hpe sha mu mat sai.” “Kelori hti ai jak” n byin hkra galaw u. Kalang lang tinang sha mayu ai ni hpe sha mai ai.

Hpaji jaw ga: Hkum hkrang shadang hte seng nna myit ru myit tsang lam ni hpe sarawun hpe tsun dan u. Na a hkamja lam hte seng ai lam ni hpe myit hta bang da nna, gara hku nga na, gara hku sha na ngu ai hpe sarawun gaw tsun dan na re.