1-3. (a) Kanu langai gaw ma hpe hpa majaw san seng htap htuk hkra bu hpun ya ai kun? (b) Yehowa gaw shi a mayam ni hpe, hpa majaw san seng shangun mayu ai kun? San seng hkra nga na matu anhte hpe hpa gaw shadut ya ai kun?

KANU langai gaw shinggan sa na matu ma hpe lajang ya nga ai. Hka shin ya nna san seng htap htuk hkra bu hpun ya ai. San seng ai lam gaw, ma na hkamja lam a matu ahkyak ai lam hpe shi chye da ai. Dai sha n-ga, ma a mawn sumli lam gaw kanu kawa hpe shakawn hpa byin shangun lu ai zawn, jahpoi asawng hpa mung byin shangun lu ai hpe shi chye da ai.

² Anhte a sumsing Kawa Yehowa gaw, shi a mayam ni hpe san seng shangun mayu ai. “Chyoi pra ai [shing nrai “san seng ai”] wa hpe, chyoi pra ai [shing nrai “san seng ai”] myit madun dan ndai”  nga nna Chyum Laika hta tsun da ai. * (Shakawn 18:26) Yehowa gaw anhte hpe tsawra ai. San seng ai gaw anhte hpe akyu jaw ai hpe mung chye ai. Dai sha n-ga, shi a Sakse Ni re ai anhte hpe shi a hpung shingkang dan dawng ai ni byin shangun mayu ai. Anhte a san seng ai nsam hte kaja ai akyang lailen ni gaw, Yehowa hte shi a san seng chyoi pra ai amying hpe jahpoi asawng hpa n byin ai sha, hpung shingkang dan dawng shangun na re.​—Ezekela 36:22; 1 Petru 2:12 hpe hti u. 

³ San seng ai masha ni hpe Karai Kasang tsawra ai lam chye lu ai gaw, san san seng seng nga na matu anhte hpe shadut ya ai. Karai Kasang hpe anhte tsawra ai majaw, anhte a prat hkrun lam hku nna shi a hpung shingkang hpe dan dawng shangun mayu ai. Dai sha n-ga, Karai Kasang a n-gaw nwai ai tsawra myit hta nga mayu ai. Dai majaw, hpa majaw san seng ra ai, san seng ai hta gara lam lawm ai, tinang hkum tinang gara hku san seng lu ai ngu ai lam ni hpe dinglik yu ga. Dai hku dinglik yang, anhte gara lam ni hta rawt jat ra na hpe chye wa na re.

4, 5. (a) Anhte san seng ra ai madung lam gaw hpa rai kun? (b) Yehowa a san seng ai lam gaw hpan da ai lam ni hta gara hku dan dawng ai kun?

⁴ Anhte hpe Yehowa woi awn ai lam langai gaw kasi ningli madun ai hku nna re. “Karai Kasang hpe kasi la” na matu Chyum Laika hta anhte hpe tsun da ai. (Ehpesu 5:1, NW) Anhte san seng ra ai madung lam gaw, anhte nawku ai Karai Kasang gaw lam shagu hta san seng chyoi pra ai majaw re.​—Jaw Jau 11:44, 45 hpe hti u. 

⁵ Yehowa a san seng ai lam hpe shi hpan da ai lam hta mu lu ai. (Roma 1:20) Ginding aga hpe masha ni a matu san seng ai nta hku nna hpan da ai. Nbung hte hka san seng na matu, grupyin masa matut manoi mabyin (ecological cycles) hpe Yehowa galaw da ya ai. Grai kaji ai rai kanu (microbes) ni gaw n san seng ai hka hpe san seng hkra galaw ya nna, maza ni hpe shoihpa n nga hkra galai shai ya ai. Masha ni a tingkyeng myit hte lawhpa ai myit a majaw, byin wa ai wan sau nhprang gayun ai lam hte kaga n san seng  ai lam ni hpe san seng na matu, hpungtang hpaji du ni gaw grai kaji ai rai kanu ni hpe jailang ma ai. San seng ai lam gaw “ginding aga hpe hpan da” ai Madu a matu grai ahkyak ai lam dan dawng ai. (Yeremia 10:12) Anhte a matu mung grai ahkyak ai lam rai ging ai.

6, 7. Yehowa hpe nawku ai ni gaw san seng ra ai nga nna Mawshe A Tara gaw gara hku ahkyak shatai madun da ai kun?

⁶ Awm Dawm Uphkang Madu Yehowa gaw, shi hpe nawku ai ni kaw nna san seng ai lam hpe hpyi shawn da ai majaw mung anhte san seng ra ai. Israela amyu hpe jaw ai tara hta, san seng ai lam hte nawku daw jau ai lam gaw matut mahkai nga ai. Htingrai Htingrat Nhtoi hta hkinjawng agyi gaw kalang sha n-ga, lahkawng lang hka shin ra na ngu jep ai tara hta tsun da ai. (Jaw Jau 16:4, 23, 24) Lit ang ai hkinjawng ni gaw, Yehowa hpe hkungga n nawng shi yang lagaw, lata kashin ra ai nga nna hkang da ai. (Pru Mat 30:17-21; 2 Hkawhkam Labau 4:6) Jep ai Tara hta hkum hkrang n san seng ai lam hte htung hku nna n san seng ai lam amyu 70 daram madun da ai. N san seng ai Israela masha langai gaw, nawku daw jau ai lam hta n mai lawm ai. Lawm na nga yang si dam jahkrat hkrum na re. (Jaw Jau 15:31) Hka shin ai, rai hkrut ai hte nawng hpyi shawn da ai san seng ai lam ni hpe n galaw ai wa gaw, dam jaw ai lam amyu myu hkrum na re.​—Bu Hkawm 19:17-20.

⁷ Anhte gaw Mawshe A Tara npu hta n nga sai raitim, ndai tara gaw anhte galaw ai lam ni a ntsa Karai Kasang a mu mada ai lam hpe chye shangun ai. Karai Kasang hpe nawku ai ni gaw, san seng ra ai nga nna jep ai tara gaw ahkyak shatai madun dan ai. Yehowa gaw n galai shai ai. (Malahki 3:6) “San seng ai hte ra n rawng ai” nawku daw jau lam hpe sha shi hkap la ai. (Yaku 1:27) Dai majaw, ndai lam hte seng nna shi anhte kaw na hpa hpyi shawn ai hpe chye ra ai.

8. Gara daw ni hta anhte hpe Yehowa san seng shangun mayu ai kun?

⁸ Chyum Laika hta lawm ai san seng ai lam ngu ai gaw, hkum hkrang san seng ai sha n-ga lawm ai. Karai Kasang a man hta san seng ai ngu ai gaw anhte a prat hkrun lam yawng hte seng ai. Yehowa gaw nawku daw jau lam, akyang lailen, myit masin, hkum  hkrang ngu ai daw mali hta anhte hpe san seng shangun mayu ai. Dai daw langai hpra hta hpa ni lawm ai hpe hkaja yu ga.

9, 10. Nawku daw jau ai lam hta san seng ai ngu ai gaw hpa hpe tsun mayu ai kun? Jet ai Hkristan ni gaw hpa hpe koi ma ai kun?

⁹ Nawku daw jau ai lam hta san seng ai lam. Nawku daw jau ai lam san seng ai ngu ai gaw, teng man ai nawku daw jau lam hte shut shai ai nawku daw jau lam n gayau ai hpe tsun mayu ai re. Israela ni gaw Babelon kaw nna Yerusalem de bai wa ai aten hta “dai shara kaw na pru wa mu; n san n seng ai hpe hkum hkra myit; . . . tinang hkum hpe jasan jaseng mu” nga nna tsun ai Karai Kasang a ga hpe madat wa ma ai. (Esaia 52:11) Shanhte gaw madung hku nna, Yehowa a nawku daw jau lam hpe bai gawde na matu, shanhte a buga de bai wa ma ai. Dai nawku daw jau lam gaw, Karai Kasang n ra ai Babelon nawku htung a sharin achyin ai lam ni, akyang lailen ni, htung hking ni hte awu asin n di ai sha san seng ra ai.

¹⁰ Ya aten hta mung, jet ai Hkristan ni gaw shut shai ai nawku daw jau lam hte awu asin n byin na matu sadi ra ai. (1 Korinhtu 10:21 hpe hti u.) Shut shai ai nawku htung ni a shingkang ka-up ai lam, grai chyam bra nga ai majaw ndai lam hta grai sadi ra ai. Mungdan law law hta nga ai htung hking ni, galaw ai lam ni, nawku daw jau ai lam ni gaw, shut shai ai nawku htung a sharin achyin ai lam ni hte matut mahkai nga ai. Ga shadawn, masha si ai hpang matut asak hkrung ai lama ma naw nga ai ngu ai sharin achyin ya ai lam re. (Hpaji 9:5, 6, 10) Jet ai Hkristan ni gaw, shut shai ai nawku htung a kamsham ai lam ni lawm ai htung hking ni hpe koi ma ai. * San seng ai nawku daw jau lam hte seng ai Chyum Laika tara ni hpe n hkan sa na matu kaga ni shadut ai shaloi, anhte ni hkap la na n re.​—Kasa 5:29.

11. Akyang lailen n san seng ai hta gara lam ni lawm ai kun? Ndai lam hta san seng na matu hpa majaw ahkyak ai kun?

¹¹ Akyang lailen san seng ai lam. Akyang lailen san seng ai hta hpye ai amu hte seng ai lam yawng hpe koi ai lam lawm ai. (Ehpesu 5:5 hpe hti u.) Anhte akyang lailen san seng na matu grai ahkyak ai. Hpang na daw hta mu lu na hte maren, Karai Kasang a n-gaw nwai ai myit hta a nga nga na matu “hpye ai amu hpe koi gam” ra ai. Hpye ai amu galaw nna myit malai n lu ai ni gaw “Karai Kasang a mungdan a sali wunli n hkam la lu na re.” (1 Korinhtu 6:9, 10, 18, JCLB) Dai zawn masha ni gaw, Karai Kasang a man hta “matsat shabat re ai ni” re. Akyang lailen n san seng ai ni a shabrai gaw “lahkawng lang na si lam” hkrum ai re.​—⁠Shingran 21:8.

12, 13. Myit masin hte galaw ai lam gara hku matut mahkai nga ai kun? Myit masin hta gara hku san seng nga lu na kun?

¹² Myit masin san seng ai lam. Myit hta nga ai hte maren anhte galaw chye ai. Myit masin hta n kaja ai sumru lam ni hpring nga sai nga yang, n san seng ai akyang ni hpe galaw hkrup chye ai. (Mahte 5:28; 15:18-20) Raitim, myit hta san seng chyoi pra ai sumru lam ni hte hpring nga na nga yang, san seng ai akyang hpe madun na matu shadut hkrum na re. (Hpilipi 4:8 hpe hti u.) Myit masin hta gara hku san seng lu na kun? Anhte a sumru ai lam hpe awu asin byin shangun ai shangwi shapyaw lam yawng hpe koi ra ai. * Dai hta n-ga, Chyum Laika hpe shani shagu hkaja ai hku nna myit hta san seng ai sumru lam ni jahpring da ra ai.​—Shakawn 19:8, 9.

¹³ Anhte gaw Karai Kasang a n-gaw nwai ai myit hta a nga nga na matu, nawku daw jau lam, akyang lailen hte myit masin hta san seng ra ai. Dai lam ni hpe ndai laika buk a kaga daw ni hta ahkri ahkrai tsun da ai. Ya, nambat mali re ai hkum hkrang san seng ai lam hpe hkaja yu ga.

14. Hkum hkrang san seng ai lam gaw hpa majaw tinang hte seng ai lam sha n re ai kun?

¹⁴ Hkum hkrang san seng ai lam hta anhte a hkum hkrang hte makau grupyin hpe san seng hkra galaw ai lam lawm ai. Dai gaw tinang hte seng ai lam re ai majaw, kaga ni n mai lawm ging ai ngu tsun mai na kun? Yehowa hpe nawku ai ni gaw dai hku n mai tsun ai. Anhte chye wa sai hte maren, hkum hkrang san seng ai lam gaw Yehowa a matu ahkyak ai. Dai gaw anhte hpe akyu jaw ai sha n-ga, Karai Kasang a hpung shingkang dan dawng shangun ai majaw re. Shawng nnan hta tsun wa ai ga shadawn hpe bai myit yu u. Galoi  mung n san n seng, n htap n htuk bu hpun da ai ma langai hpe mu yang, shi a kanu kawa gaw kaning re ai masha re ai hpe nang myit hkrup na re. Anhte a hkrang nsam, nga sat nga sa a majaw sumsing kawa hpe jahpoi asawng hpa byin shangun mayu na n re. Anhte tsun ai kabu gara shiga a manu hpe mung shayawm mayu na n re. “Anhte galaw ai amu hte seng nna kadai wa mung shatan nhkan hte mara tam ai lam n byin shangun mayu ga ai majaw, anhte gaw kade a lam mung ahtu kataw shara hpa n byin hkra shakut ga ai. . . . Karai Kasang a nchyang mayang ni rai nga ga ai lam she madun dan ga ai” nga nna Chyum Laika hta tsun da ai. (2 Korinhtu 6:3, 4, JCLB) Rai yang, hkum hkrang hta gara hku san seng mai na kun?

15, 16. Hkum hkrang san seng ai lam hta hpa ni lawm ai kun? Anhte a bu hpun palawng gaw gara hku byin ging ai kun?

¹⁵ Hkum hkrang san seng ai lam hte hkrang nsam. Mungdan langai hte langai htung hking hte nga sat nga sa n bung tim, anhte a hkum hkrang san seng nga hkra hka shin na matu, hka hte  sabya lu mai ai. Hkum hkrang san seng ai lam hta lu sha n sha shi yang, sha hpa ni n jum shi yang, namdum sa ngut ai hpang, ma sanen galai ya ngut ai hpang lata hpe sabya hte kashin ai lam ni lawm ai. Lata hpe sabya hte kashin ai gaw, ana zinli n byin na matu makawp maga ya lu nna asak hpe pyi hkye la lu ai. Lata n kashin ai majaw byin chye ai kan mase ai lam kaw nna mung makawp maga ya ai. Namdum n nga ai shara ni hta, maza ni hpe moi Israela mungdan hta galaw ai zawn ga hta lup mai ai.​—Tara Jahprang 23:12, 13.

¹⁶ Anhte a bu hpun palawng mung san seng nna htap htuk na matu hkrut ra ai. Hkristan langai a bu hpun palawng ni gaw manu hpu na matu, prat dep na matu n ra tim, san seng nna sari rawng ra ai. (1 Timohti 2:9, 10 hpe hti u.) Gara shara kaw nga ai raitim, anhte a hkrang nsam hte “hkye hkrang la ai Madu Karai Kasang a sharin shaga mungga hpe, . . . mawn sumli” mayu ga ai.​—Titu 2:9.

17. Anhte a nta hte makau grupyin gaw hpa majaw san seng ging ai kun?

¹⁷ Nta hte makau grupyin. Anhte a nta gaw grai hkik hkam tsawm htap ai nta n raitim, san seng ging ai. Dai hte maren, anhte a arung arai ni, laksan hku nna hkaw tsun bungli hte zuphpawng hta lang ai nhpye ni gaw san seng ra ai. San seng ai nta hte makau grupyin gaw kaja ai sakse hkam ai lam byin ai hpe hkum malap kau u. Yehowa gaw san seng ai Karai Kasang re. Shi gaw “lamu ga jahten shabyak kau ai ni hpe bai jahten shabyak kau na,” shi a Mungdan gaw mungkan ga hpe hparadisu nta hku nna galai shai ya sana ngu ai lam masha ni hpe anhte sharin ya nga ai. (Shingran 11:18; Luka 23:43) Dai majaw, du na ra ai mungkan n nan hta akyu nga na san seng ai akyang ni hpe, ya kaw nna sharin la nga ai lam anhte a nta hte makau grupyin, arung arai ni gaw sakse madun ra ai.

18. Nawku Htingnu hpe hkungga ai lam gara hku madun mai ai kun?

¹⁸ Nawku ai shara. Yehowa hpe tsawra ai myit gaw, teng man ai nawku daw jau lam a madung re ai Nawku Htingnu hpe hkungga na matu shadut ya ai. Manam ni zuphpawng sa ai shaloi, nawku htingnu hpe yu nna shakawn na matu anhte ra sharawng ga ai. Htingnu hpe yu pyaw hpa byin hkra ayan san seng nna, gram lajang ra ai. Dai zawn san seng na matu dang lu ai daram galaw ai hku nna Nawku Htingnu hpe hkungga ai lam madun mai ai. Nawku  ai shara hpe san seng ai lam hte “gram lajang” ai hta, shawang myit hte magam gun ai wa hku nna shang lawm ai gaw laksan ahkaw ahkang re. (2 Hkawhkam Labau 34:10, JCLB) Zuphpawng Kaba Gawknu (sh) zuphpawng kaba ni galaw ai shara hta mung dai zawn galaw ging ai.

19. Hkum hkrang san seng na matu hpa ni koi ra na kun? Dai lam hta Chyum Laika gaw anhte hpe gara hku karum ya ai kun?

¹⁹ Hkum hkrang san seng na matu, matsat shabat re ai akyang lailen ni hpe koi ra ai. Hkayawm lu ai, chyaru lu lai ai (sh) myit hpe galai shai shangun ai tsi ni hpe tsi tsi na matu n re ai sha jailang ai lam ni re. Ya aten hta chyam bra nga ai matsat shabat re ai akyang lailen yawng hpe Chyum Laika hta n ka da ai. Raitim, dai ni hte seng nna Yehowa a myit jasat hpe chye lu ai npawt tara ni Chyum Laika hta lawm ai. Dai lam ni hte seng ai Yehowa a mu mada lam hpe anhte chye nna, shi hpe tsawra ai gaw shi ra sharawng ai lam ni galaw na matu shadut ya ai. Ya, Chyum Laika npawt tara manga hpe hkaja yu ga.

20, 21. Yehowa gaw anhte hpe gara akyang lailen ni hpe koi shangun mayu ai kun? Hpa majaw dai ni hpe hkan sa ging ai kun?

²⁰ “Tsawra ai ni e, ndai ga sadi yawng hte gaw lu la gaw ai majaw, hkum hkrang hte wenyi hpe awu asin di kau ai matsat shabat hta na tinang hkum hpe jasan jaseng kau nhtawm, Karai Kasang hpe hkrit hkungga let shachyoi shapra ai lam shatup nga ga.” (2 Korinhtu 7:1) * Hkum hkrang hpe matsat shabat byin shangun nna myit masin hpe hkra machyi shangun ai akyang ni hpe koi na matu Yehowa ra sharawng ai. Dai majaw hkum hkrang hte myit masin hkamja lam hpe hkra machyi shangun ai aru jung mat chye ai akyang lailen ni hpe koi ra ai.

²¹ “Matsat shabat hta na tinang hkum hpe jasan jaseng kau” ra na lam hpe Chyum Laika hta madun da ai. 2 Korinhtu 7:1 hta “ndai ga sadi yawng hte gaw lu la gaw ai majaw” ngu ai ga yan hte nnan hpang da ai hpe sadi u. Gara ga sadi ni hpe tsun ai kun? Shawng na daw kaji ni hta “ngai nanhte hpe hkap la na made ai. Nanhte a  kawa ngai tai na nngai” nga nna Yehowa ga sadi jaw da ai. (2 Korinhtu 6:17, 18) Myit yu u. Yehowa gaw nang hpe makawp maga ya nna kashu kasha hpe tsawra ai kawa zawn nang hpe tsawra na nga nna ga sadi jaw da ai. Raitim, nang gaw “hkum hkrang hte wenyi” hpe awu asin byin shangun ai lam ni hpe koi yang she dai ga sadi ni hpe Yehowa jahpring shatsup ya na re. Matsat shabat re ai lam langai ngai a majaw, Yehowa hte manu dan ai hku hkau lam hpe sum mat na nga yang, hpaji n rawng ai wa rai mat na re.

22-25. N san seng ai akyang lailen ni hpe koi na matu gara Chyum Laika npawt tara ni gaw karum ya na kun?

²² “Dai Madu, na a Karai Kasang hpe, na a myit kraw lawang mahkra hte, na a myit masin mahkra hte, na a myit mang mahkra hte nang tsawra” u. (Mahte 22:37) Ndai tara gaw ahkyak htum tara re ai nga nna Yesu tsun wa ai. (Mahte 22:38) Anhte kaw nna dai zawn tsawra myit hpe Yehowa lu ging ai. Karai Kasang hpe myit kraw lawang mahkra, myit masin mahkra, myit mang mahkra hte tsawra lu na matu, asak kadun shangun ai, Karai Kasang jaw ai sawn maram lu ai atsam hpe shayawm shangun ai akyang ni hpe koi ra ai.

²³ Yehowa gaw “yawng mayawng hpe hkrung ai asak, nsoi nsa hte arai hkum sum hpa jaw ya ai wa rai nga ai.” (Kasa 17:24, 25) Asak gaw Karai Kasang jaw ai kumhpa re. Kumhpa jaw ai Madu hpe anhte tsawra ai majaw, dai kumhpa hpe hkungga ai lam madun mayu ga ai. Hkamja lam hpe hkra machyi shangun ai gara akyang lailen hpe mung koi ma ai. Dai akyang lailen ni gaw asak kumhpa hpe n hkungga ai hku madun ai majaw re.​—Shakawn 36:9.

²⁴ “Na a htingbu wa hpe, na a hkum hte maren nang tsawra” u. (Mahte 22:39) N san seng ai akyang ni gaw galaw ai wa hpe sha n-ga, makau grupyin hta nga ai ni hpe mung hkra machyi ai. Ga shadawn, kawut dat ai hkayawm wan hkut gaw, makau grupyin hta nga ai hkayawm n lu ai ni hpe mung hkra machyi ai. Tinang a makau grupyin hta nga ai ni hpe hkra machyi shangun ai wa gaw, masha shada da hpe tsawra u ngu ai Karai Kasang a tara hpe tawt lai nga ai re. Dai hta n-ga, Karai Kasang hpe tsawra ai ngu shi tsun ai gaw masu nga ai re.​—1 Yawhan 4:20, 21.

²⁵ “Ahkang aya lu ai du ni a npu e taw nga nna, madat mara nga” u. (Titu 3:1) Mungdan law law hta kani nanghpam lu sha ai (sh) tinang lata hta nga ai gaw upadi tawt lai ai re. Jet ai Hkristan ni  gaw tara n shang ai kani nanghpam ni hpe lu na (sh) gun da na n re.​—Roma 13:1.

26. (a) Karai Kasang a n-gaw nwai ai tsawra myit galoi shagu hkam la lu na matu hpa galaw ra na kun? (b) Karai Kasang a man hta san seng nga ai gaw hpa majaw kaja htum prat hkrun lam re ai kun?

²⁶ Anhte gaw Karai Kasang a n-gaw nwai ai tsawra myit hta a nga nga na matu lam nkau mi hta sha n-ga, yawng mayawng hta san seng ra ai. Matsat shabat akyang lailen ni hpe kau da na matu n loi tim, nang awng dang lu na re. * Dai gaw kaja htum prat hkrun lam re. Hpa majaw nga yang, Yehowa gaw anhte a akyu a matu galoi shagu sharin ya ai majaw re. (Esaia 48:17 hpe hti u.) San seng na nga yang, anhte tsawra ai Karai Kasang hpe kasi la nga ai ngu hkamsha lu nna, myit dik lam lu na re. Karai Kasang a n-gaw nwai ai tsawra myit hta mung a nga nga lu na re.