1929 ning, December 22 ya, Bejiyan, Adan ginra, Bakston mare na kahtawng langai hta ngai hpe shangai ai. Kahtawng kata hta hkai rem sun 9 nga ai. Ma prat hta myit dum hpa lam ni grai law hkra nga ai. Nye kanau Remon hte ngai shani shagu lata hte ngachyu hkan shup ai. Mam dan ai aten hta karum ya ai. Mare masha yawng karum ya ma ai.

Awa Emile hte Anu Elit gaw, myit rawt ai Hkahtawlik hpung shang ni re. Laban shani shagu Misa poi lung ai. Raitim, 1939 ning daram hta Ingalan mungdan na ningshawng ni gaw, anhte a kahtawng de du wa ai. Shalan Shabran (ya aten hta Dumhprang! ngu shaga ai) magazine hpe, laning mi na matu gumhpraw jaw nna hti na matu awa hpe tsun ma ai. Magazine hta lawm ai lam ni gaw, tengman lam re ai hpe awa kalang ta sadi hkrup nna Chyum Laika hti hpang ai. Misa poi n sa mat sai. Moi grai hkau wa ai htingbu ni gaw, awa hpe ninghkap ma ai. Hpung n galai na matu jawm shadut ma ai. Awa hte aging agang bawngban ma ai.

Awa dai zawn tsun hkrum, kanawn mazum hkrum ai hpe mu ai majaw, grai myit n pyaw ai. Dai majaw, sumhpa a shawng hta tsun wa ai zawn, wa a matu Karai Kasang kaw akyu hpyi ya wa ai. Htingbu ni gaw, wa hpe angwi ngwi asum jaw mat ai shaloi ngai grai kabu ai. Yehowa gaw “akyu hpyi ai ga madat mara” ya ai wa re ai hpe ngai tsep kawp kam mat ai.

1940 ning, May 10 ya hta, Bejiyan de Nazi Jamani ni shang hpang wa ai majaw, masha law law gaw kaga mungdan de hprawng mat ai. Anhte mung dingda Pyintit de hprawng ai. Jamani hte Pyintit gasat ai shara hpe lai ra ai.

 Hpang de anhte a hkai rem sun de bai wa ai. Raitim, arung arai law malawng zing la kau ya ai hpe mu dat ai. Anhte hpe gwi kasha Bobi sha hkap tau nga ai. Majan ni, myitru hpa lam ni hpa majaw nga taw ai kun? ngu ngai myit hkrup ai.

Dai laman, sadi dung ai ningshawng myitsu salang Emi Sharat a ayan wa chyai ai majaw anhte n-gun lu wa ai. Ruyak tsin-yam law nga ai a madung lam hpe Chyum Laika hte sanglang dan ai. Ngai san ai, prat hte seng ai ga san ni hpe htai ya ai. Dai majaw, Yehowa hte nye a hku hkau lam grau ngangkang wa ai. Yehowa gaw tsawra myit madu re ai hpe kam wa ai.

Majan n ngut shi tim, hpunau nauna law law hte anhte hkrum lu ai. 1943 ning, August shata hta, anhte a sun hta hpunau Nikolet Minet mungga wa jaw ai. Kadai hkalup hkam mayu ai kun? ngu san ai shaloi, wa hte ngai lata sharawt ai. Anhte a hkauna makau na hkanu hta hkalup hkam ai.

1944 ning, December shata, sinna Urawpa hta mungkan majan a hpang jahtum majan kaba hpe Jamani hpyen dap hpang dat ai. Dai majan hpe, Bak majan ngu na chye ma ai. Majan byin ai shara hte anhte a shara gaw ani sha re. Shata mi daram nta npu gawk hta sha anhte nga ra ai. Lani mi hta dusat ni hpe lu sha jaw na matu nta npu gawk kaw na pru wa ai shaloi, sun de machyu pala ni hkrat wa ai. Nga u lawng magaw ni malawng mat ai. U lawng kata na Amerikan hpyen la gaw, hpum taw u ngu marawn tsun ai majaw, shi makau de kagat sa hpum dat ai. Ngai hpe shi a hpyen la gup chyawp chyawp ya ai.

Majan ngut mat ai hpang, Litji mare hta nga ai nawku hpung na hpunau nauna ni hte ayan matut mahkai lu wa ai. Litji mare gaw, anhte a kahtawng kaw na dingdung maga, deng 56 daram hta nga ai. Hpang de, Bakston mare hta hpung kaji bai nga wa ai. Hkansi rung hta ngai bungli galaw ai. Upadi a lam hkaja na matu ahkaw ahkang lu wa ai. Hpang de, asuya rung kaw chyare galaw ai. 1951 ning, Bakston hta ninghtawn zuphpawng kaji galaw ai. Masha 100 daram lung ai. Grai myit rawt ai ningshawng nauna Eli Raita mung sa lung ai. Deng 31 daram lagaw leng jawn sa wa ai. Kade n na yang, an tsawra hkat mat nna mahtan kau ai.  Amerikan mungdan hta Gilead Jawng lung na matu, Eli saw shaga hkrum da ai. Saw shaga ai hpe nyet kau yang she mai sana ngu myit nna, mungkan ginjaw rung de laika ka dat ai. Dai aten hta uhpung hpe woi awn nga ai hpunau Naw gaw, lani mi hta na a ningrum ningtau hte rau Gilead Jawng lu lung na re ngu laika bai ka ai. 1953 ning, February shata hta an hkungran ai.

Dai shaning hta sha Nyu Yawk mare, Yanki ginsup pa hta galaw ai Mungkan Nnan Uhpung Uhpawng Zuphpawng hpe sa lung ai. Zuphpawng hta hkrum ai hpunau langai gaw ngai hpe grai kaja ai bungli langai jaw ai. Amerikan mungdan de htawt wa na matu tsun ai. Yehowa kaw akyu hpyi ngut ai hpang, saw shaga ai hpe nyet kau ai. Dai hpang, Bakston na hkaw tsun masha 10 daram sha nga ai hpung kaji hpe karum ya na matu Bejiyan de bai wa ai. Hpang shaning hta, an a kasha Sat hpe lu wa ai majaw grai pyaw ai. Raitim, shata 7 hta machyi nna si mat ai. Yawn hkyen ai lam Yehowa hpe tsun dan ai. Bai hkrung rawt na myit mada lam a majaw hkamjan lu wa ai.

1961 ning, October shata hta, ningshawng galaw lu na, aten kadun bungli langai hpe tam lu wa ai. Raitim, dai shani hta sha Bejiyan ginjaw garan rung kaw na phone shaga wa ai. Ninghtawn hpung kawan magam gun (ya aten hta ninghtawn hpung kawan ngu shaga) hku nna magam gun lu na kun? ngu san ai. Dai lit hpe n hkap la shi yang, ningshawng naw galaw mayu ai ngu, ngai hpyi shawn dat ai shaloi hkap la ya ai. Shata matsat ningshawng galaw ngut ai hpang, 1962 ning, September shata hta hpung kawan magam hta shang lawm hpang ai.

Hpung kawan bungli hta lahkawng ning shang lawm ngut ai hpang, Bratse mare hta nga ai Behtela hta magam gun na matu saw shaga hkrum ai. Dai majaw, 1964 ning, October shata hta magam gun hpang ai. Dai lit nnan a majaw shaman chyeju law law lu ai. 1965 ning hta, anhte a Behtela de, hpunau Naw sa chyai ai. Kade n na yang sha, ginjaw garan rung magam gun hku nna ngai lit ap hkrum ai majaw, grai mau nna kabu wa ai. Hpang de, 41 lang na Gilead Jawng lung na ahkang lu wa ai. Lai wa sai 13 ning hta hpunau Naw tsun wa ai zawn kaja wa byin wa ai. Jawng yu ai hpang Bejiyan Behtela de bai wa ai.

Upadi hpaji chye da ai majaw, Urawpa hte kaga shara na Yehowa a masha ni a wanglu wanglang nawku lu ai ahkang hpe makawp maga ya lu wa ai. (Hpl 1:7) Uhpung a bungli ni hpe shadawn sharam sha galaw lu ai, hkum pat da ai mungdan 55 jan na ahkang aya nga ai ni hte hkrum wa ai. Ahkang aya nga ai ni hte hkrum ai shaloi, tara upadi hte seng nna hpa mahkrum madup ni nga ai lam n tsun dan taw ai. “Karai Kasang a masha” re ngu nna sha shachyen ai. “Hkawhkam [shing nrai tara agyi] a myit masin gaw, hka shi hka gai zawn, Yehowa a lata hta rawng nga nna, shi myit ra ai hte maren shalen dat” ai hpe chye da ai majaw, Yehowa kaw galoi mung akyu hpyi nna lam matsun tam ai.—Gsh 21:1.

 Urawpa Mungbawng Rap Daw hpung shang langai hte hkrum ai aten hpe naw dum ai. Shi hte hkrum na matu chyahkring hkring hpyi shawn wa ai. Hpang jahtum gaw hkrum na matu hkap la ya ai. “Minit 5 sha aten jaw lu na, minit mi pyi hkum jan” ngu tsun ai. Ngai baw gum nna akyu hpyi ai shaloi, hpa galaw taw ai rai ngu san ai. Dai majaw “sara gaw, Karai a magam gun langai rai taw ai majaw Karai Kasang hpe chyeju dum ai lam tsun nga ai re” ngu baw sharawt nna bai tsun dat ai. “Hpa tsun mayu ai rai” ngu shi san ai shaloi, Roma 13:4 hpe madun dat ai. Shi gaw Protestant langai re. Dai majaw, Chyum Laika hpaw dan ai shaloi, myit lawm let hkan yu ai. Hpa matut byin ai hpe chye ai kun? Ngai hpe minit 30 ting ga shaga na ahkang jaw ai. Sa wa ai madung lam hte seng nna atsawm bawngban lu wa ai. Uhpung a bungli hpe hkungga ai lam pyi naw tsun ai.

Hkristan lapran nga ai lam, ma bau na ahkang, hkan si, kaga lam ni hte seng nna, Yehowa a amyu masha ni gaw Urawpa hta shaning ni laman tara upadi hte seng nna grai gasat wa ra ai. Tara upadi hte seng ai lam law law hta jut shara mi kaw na shang lawm lu ai, anhte hpe Yehowa awng dang shangun ai lam ni hpe mu lu ai gaw ahkaw ahkang re. Urawpa Shinggyim Ahkaw Ahkang Tara Rung hta Yehowa Sakse ni dang wa ai amu 140 jan sai.

1990 hpring shaning ni hta, uhpung a bungli ni hpe shadawn sharam sha galaw lu ai Kyuba mungdan na hpunau nauna ni a wanglu wanglang nawku lu ai ahkang hpe makawp maga ya na matu, mungkan ginjaw rung na hpunau Hpilip Baranli, Itali mungdan na hpunau Bata Hpaniti ni hte rau bungli galaw wa ai. Bejiyam na Kyuba maigan dat kasa rung de anhte laika ka ai. Dai hpang, anhte hpyi shawn da ai lam hpe hparan na lit lu da ai wa hte sa hkrum ai. Kyuba hta anhte a bungli ni hpe hkum pat kau ai du hkra, asuya maga na chye na shut nga ai lam ni hpe shawng nnan hkrum ai aten hta n lu hparan wa ai.

Lam matsun lu na matu, Yehowa kaw akyu hpyi ngut ai hpang, Kyuba de Chyum Laika buk 500 sa na matu hpyi shawn ai. Sa na ahkang lu wa ai. Hpunau ni a lata de Chyum Laika atsawm sha du mat ai majaw, anhte a shakut shaja ai lam hpe Yehowa shaman chyeju jaw nga ai lam kam mat ai. Kahtap nna Chyum Laika buk 27,500 sa na matu bai hpyi shawn ai. Ndai kalang hta mung ahkang lu wa ai. Kyuba na hpunau nauna ni hpe Chyum Laika lu hkra karum ya lu ai majaw grai kabu ai.

Uhpung a bungli ni hte seng nna tara upadi hte maren hparan na matu, Kyuba de ngai chyahkring hkring sa ra ai. Asuya ahkang aya nga ai ni law law hte kaja ai hku hkau lam nga wa ai.

1994 ning, Rawanda mungdan kaw na Tusi amyu masha ni hpe amyu sat shamyit ai hta, masha wan mi jan sat hkrum wa ai. Yawn hpa gaw, hpunau nauna nkau mung sat hkrum ai. Kade n na yang, hpunau nauna ni hpe hkye mawai arung arai ni madi shadaw ya na matu lit lu ai.

Kikali mare kaba de anhte a hpunau nkau du ai shaloi, ga gale rung hte, laili laika ni tawn ai dum shakum hta pala hkang ni hpring tup mu dat ai. Hpunau nauna ni nhtu hte kahtam sat hkrum ai yawn hpa shiga ni na ai. Raitim, hpunau nauna ni shada da tsawra myit hte karum ai shiga ni mung na ai. Ga shadawn, nta npu kaduk hta 28 ya na hkra makoi nga ra ai, Tusi amyu hpunau langai hte anhte hkrum ai. Hutu amyu Sakse Hkam dinghku gaw makoi da ya ai re. Kikali kaw galaw ai zuphpawng langai hta hpunau nauna 900 jan hpe shalan shabran ya lu wa ai.

Dai hpang, Zaiya mungdan (ya aten hta Kungo gumsan magam mungdan) jarit hpe lai ai. Goma mare makau na hpyen yen dabang ni hta hprawng shingbyi nga ra ai Rawanda hpunau nauna ni hpe sa tam na matu re. Raitim, n mu ai. Dai majaw, shanhte nga ai shara hpe lam madun ya na matu akyu hpyi ai. Loi mi na ai hpang, anhte maga de masha langai lam hkawm sa wa ai hpe mu ai. Yehowa Sakse ni hpe chye ai kun? ngu shi hpe san dat ai. Ngai gaw Yehowa Sakse re. Hkye mawai komiti hpang de shaga mat na ngu shi tsun ai. Hkye mawoi komiti hte zuphpawng galaw ngut ai hpang, hpyen yen hpunau nauna 1,600 daram hte hkrum nna shalan shabran ya wa ai. Uphkang Hpung kaw na laika hpe mung hti dan wa ai. “Hpunau nauna ni a matu galoi mung akyu hpyi ya nga ai. Hpunau nauna ni hpe Yehowa nkau da ai ngu ai hpe anhte tsep kawp kam ai” ngu ai ga hpe na ai shaloi, shanhte grai kabu mat ai. Uphkang Hpung tsun ai ga gaja nan teng ai. Ya nga yang, Rawanda hta Sakse Hkam 30,000 gaw, Yehowa hpe kabu gara let nawku nga sai.

Dinghku prat 58 ning hpring wa mahka 2011 ning hta, tsawra ai madu jan Eli n nga mat ai. Grai yawn ai lam Yehowa hpang de akyu hpyi nna tsun dan ai. Yehowa kaw na shalan shabran lam gaja wa lu la ai. Mungdan kabu gara shiga hkaw tsun ai mung shalan shabran lam lu shangun ai.

Ya, nye asak 90 jan sai. Bat shagu hkaw tsun bungli hta naw shang lawm taw ai. Bejiyam ginjaw garan rung na tara upadi dap hta naw karum ya nga ai. Kaga ni hpe tinang a mahkrum madup ni tsun dan lu ai. Behtela kaw na ramma ni hpe n-gun naw jaw ya lu ai majaw, grai kabu ai.

Lai wa sai 84 ning daram hta, Yehowa hpang de shawng nnan lang akyu hpyi wa ai. Dai aten gaw, Yehowa hte hku hkau wa na matu hkrun lam nnan hkawm hpang wa ai re. Nye a prat ting hta Yehowa gaw ngai hpyi wa ai akyu hpyi ga ni hpe myit maju jung ya ai majaw grai chyeju dum ai.—Shk 66:19. b