1-2. Babelon hta nga ai Yuda masha ni gaw gara ahkyak ai dawdan lam jahkrat ra ai kun? (Ezra 1:2-4)

 BABELON hta 70 ning daram bawng masha byin taw ai Yuda masha ni hpe, Israela mung de bai wa lu sai ngu, hkawhkam aming jahkrat dat ai. (Ezra 1:2-4 hpe hti u.) Dai gaw Yehowa a majaw sha re. Hpa majaw lu tsun ai kun? Babelon ni gaw bawng masha ni hpe bai dat ya ai htung lai n nga ga ai. (Esa 14:4, 17) Raitim, Babelon mare zing la hkrum ai. Dai hpang, bai up ai hkawhkam nnan gaw, Yuda masha ni mungdan kaw na pru mat mai ai lam tsun ai. Dai majaw, laksan hku nna Yuda dinghku ningbaw ni gaw Babelon kaw matut nga na (sh) pru na ngu ai hpe dawdan ra ai. Dai hku dawdan na matu n loi ai. Hpa majaw kun?

² Asak kaba ai ni, dai hkrun lam galu hkawm na matu yak ai. Babelon hta shangai wa ai Yuda masha law law a matu, ndai gaw shanhte a dai daw buga rai mat sai. Dai majaw, Israela mung hpe jiwoi jiwa ni a buga hku nna sha hkamsha ai. Yuda masha nkau gaw, Babelon hta grai lusu taw sai rai na re. Dai majaw, grai hkrak ai nta (sh) hpaga bungli hpe kau da nna, kaga shara de htawt nga na matu yak na re.

3. Israela de bai wa ai sadi dung ai Yuda masha ni hpe Yehowa gara hku shaman chyeju jaw ai kun?

³ Israela de bai wa ai a akyu gaw, shanhte sak jaw wa ai hta grau ai hpe, sadi dung ai Yuda masha ni chye ai. Kaba htum shaman chyeju gaw nawku dawjau lam re. Babelon hta shut shai ai nawku htingnu 50 jan nga tim, Yehowa a nawku htingnu langai mung n nga ai. Mawshe a Tara hta hpyi shawn da ai shagu hkungga nawng na tawn hkungri n nga ai zawn, hkinjawng hpung mung n nga ai. Dai sha n-ga, Yehowa hte Shi a  tsang madang ni hpe n hkungga ai masha law law nga ai. Dai majaw, Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai hkying hku law ai Yuda masha ni gaw, chyoi pra ai nawku dawjau lam bai gawde lu hkra, shanhte a buga de bai wa na matu myit mada nga ai.

4. Israela mung de bai wa na Yuda masha ni hpe Yehowa hpa ga sadi jaw ai kun?

⁴ Israela mung de wa ai hkrun lam gaw, yakhkak jamjau nna shata 4 daram bu hkawm ra ai. Raitim, yakhkak shangun ai lam yawng hpe yeng seng kau ya na ngu Yehowa ga sadi jaw ai. Esaia ndai hku tsun ai: “Yehowa a matu lam lajang da mu; zaibru jang e, anhte a Karai Kasang a matu, nmaw lam shading mu: . . . hkalik hkalawk re ai shara pri mat na ra ai; machyawk marawk re ai shara layang tai na ra ai.” (Esa 40:3, 4) Ndai hpe shingran yu u. Zaibru jang hpe lai di nna, nmaw lam kaba hpaw da na. Pri tsawm ai lam rai nga na. Bum ni, kawng ni, hkaraw ni hpe lung dat yu dat hkawm ra ai htan, pri ai nmaw lam kaw hkawm sa ai gaw, grau loi grau lawan ai majaw, bu hkawm masha ni a matu shaman chyeju re.

5. Babelon kaw nna Israela mung de wa ai nmaw lam hpe gara hku shamying da ai kun?

⁵ Dai ni aten nmaw lam law law hta mying (sh) nambat ni nga ai. Esaia tsun ai ga shadawn nmaw lam hta mung mying nga ai. Anhte ndai hku lu hti ai: “Dai shara e, ningmaw lam . . . hku na ra ai rai nna, dai hpe, Chyoi pra ai lam ngu na ma ru ai; n san n seng ai ni dai hku lai sa lu na n rai.” (Esa 35:8) Israela de wa ai ni a matu ndai ga sadi gaw hpa lachyum rai kun? Anhte a matu mung hpa lachyum nga ai kun?

6. Chyoi pra ai lam ngu hpa majaw shaga ai kun?

⁶ “Chyoi Pra Ai Lam” ngu ai mying gaw, nmaw lam a matu grai htap htuk ai mying re. Chyoi pra ai lam ngu hpa majaw shaga ai kun? Hpa majaw nga yang, bai gawde na Israela mungdan hta, akyang hken za ai, gawng-ngu sumla nawku ai, mara kaba galaw ai, “n san n seng ai” Yuda masha ni n mai nga ai majaw re. Bai wa ai Yuda masha ni gaw, Karai Kasang a matu “chyoi pra ai amyu” byin wa na re. (Trj 7:6) Raitim, shanhte gaw Yehowa ra sharawng na matu, galai shai ai lam ni n galaw ra sai ngu tsun mayu ai n re.

7. Yuda masha nkau hpa ni galai shai ra ai kun? Ga shadawn jaw u.

⁷ Chye wa sai hte maren, Yuda masha law malawng gaw Babelon hta shangai wa nna, Babelon masha ni a myit mang lam ni, tsang madang ni hte nga lai wa ai. Israela mung de shawng nnan bai wa ai pan kaw na nkau mi gaw, shut shai ai hpara naw ai num ni hpe la da ai lam, 69 ning na ai hpang Ezra chye wa ai. (Pru 34:15, 16; Ezr 9:1, 2) Hpang de, Munggyi Nehemia mung, Israela mung hta shangai ai ma ni gaw, Yuda ga hpe pyi n chye ai hpe sadi hkrup nna grai mau mat ai. (Trj 6:6, 7; Neh 13:23, 24) Karai a Mungga hpe Hebre ga hte madung ka da ai. Dai ga hpe shanhte n chye ai nga yang, Yehowa hpe nawku na matu, tsawra na matu gara hku mai byin sana? (Ezr 10:3, 44) Dai majaw, shanhte grai galai shai ra ai. Raitim, chyoi pra ai nawku dawjau lam hpe angwi ngwi gawde nga ai Israela mung hta, shanhte nga taw ai majaw galai shai na matu n yak ai.—Neh 8:8, 9.

8. Lai wa sai aten hta byin lai wa ai lam ni hpe anhte hpa majaw myit lawm ging ai kun? (Makawp sumla hpe yu u.)

⁸ ‘Anhte a matu grai myit lawm hpa re. Raitim, lai wa sai aten na Yuda masha ni a mabyin gaw anhte a matu hpa lachyum nga na kun?’ ngu nkau mi myit chye ai. Rai yang, “Chyoi Pra Ai Lam” hta anhte bu hkawm nga ai ngu saga. Anhte gaw namman chya hkam ai ni raitim, “sagu kaga” ni raitim, “Chyoi Pra  Ai Lam” ntsa matut nga ra ai. Dai gaw, ya aten hta wenyi hparadisu kaw nga lu shangun nna, htawm hpang hta mung Mungdan shaman chyeju ni lu la na matu karum ya lu ai. b (Yhn 10:16) 1919 kaw nna, wan hku law ai num, la, ma ni gaw Galu Kaba Ai Babelon kaw na pru wa nna, ga shadawn nmaw lam ntsa hkawm hpang wa sai. Nang mung lawm na re. Dai nmaw lam hpe lai wa sai shaning 100 daram kaw nna hpaw wa ai raitim, dai hpe tsaban shaning law law kaw nna shajin wa ai re.

9. Esaia 57:14 hta “Chyoi pra ai lam” hpe hkyen lajang ai hte seng nna hpa tsun da ai kun?

⁹ Babelon kaw na pru wa ai Yuda masha ni a matu, pat shingdang ai lam ni hpe Yehowa mu nna yeng seng kau ya ai. (Esaia 57:14 hpe hti u.) Dai ni aten na “Chyoi pra ai lam” hte seng nna gaw gara hku kun? 1919 garai n du shi ai shaning tsa lam kaw nna, Yehowa gaw Shi hpe hkrit hkungga ai la ni hpe akyu jashawn nna, Galu Kaba Ai Babelon kaw na pru wa lu na nmaw lam hpe jasan jaseng ya wa ai. (Esaia 40:3 hte shingdaw yu u.) Dai la ni gaw, myit dingman ai masha ni shut shai ai nawku htung kaw na pru wa lu hkra, Yehowa hpe shi a masha ni hte rau nawku lu hkra, nmaw lam hpe hkyen lajang ya wa ai. “Nmaw lam hkyen lajang” ai hta hpa ni lawm ai kun? Hkyen lajang ya wa ai lam nkau hpe yu yu ga.

10-11. Chyum Laika hpe dip shapraw ai, ga gale ai majaw, Chyum Laika machye machyang gara hku chyam bra wa ai kun? (Sumla hpe mung yu u.)

¹⁰ Dip shapraw ai lam. 1450 ning daram du hkra, Chyum Laika hpe ta hte sha bai ka la wa ai. Dai hku galaw na matu aten grai htum ai. Dai Chyum Laika ni mung grai taw nna, grai manu hpu ai. Chyum Laika dip shapraw na matu, jak rai ni nga wa ai shaloi law law dip shabra lu wa ai.

¹¹ Ga gale ai lam. Tsaban law law hta, Chyum Laika hpe madung hku nna Latin amyu ga hte sha lu mai ai. Latin ga hpe hpaji chye ai ni sha atsawm chye na ai. Raitim, dip shapraw ai bungli ni grau law wa ai shaloi, Karai hpe hkrit hkungga ai ni gaw, masha law law chye na ai amyu ga ni hte Chyum Laika hpe ga gale na matu shakut wa ma ai. Ya nga yang, Chyum Laika hti ai ni gaw hpung sara ni sharin ya ai hte Chyum Laika teng sha sharin ya ai lam hpe shingdaw lu wa sai.

12-13. Tsaban 19 hta, myit dingman ai Chyum jawng ma ni gaw, Hkristan nawku htung a shut shai ai sharin achyin lam ni hpe gara hku madun dan wa ai kun? Ga shadawn tsun dan u. 

¹² Chyum Laika hkaja hkingrai ni. Chyum Laika hpe atsawm hkaja ai chyum jawng ma ni gaw, Karai a Mungga kaw na grai sharin la lu wa ai. Shanhte chye wa ai ni hpe, kaga ni hpe tsun dan ai shaloi hpung sara ni grai masin pawt ai. 1835 ning daram hta, myit dingman ai masha law law gaw, Hkristan nawku htung ni a shut shai ai sharin achyin lam ni hpe madun dan ai garan laika ni hpe dip shabra hpang ai.

¹³ 1835 daram hta, Karai hpe hkrit hungga ai Henari Gru gaw, si mat ai ni a masa hte seng nna bawngban da ai garan laika hpe dip shabra ai. Dai garan laika hta, shinggyim masha yawng gaw n si chye ai asak hte shangai wa ai ngu, Hkristan nawku htung law malawng sharin ya ai zawn n re ai sha, dai asak gaw Karai Kasang jaw yang she lu mai ai lam, Chyum Laika hte madun dan wa ai. 1837 hta, jau Jawt Staw gaw wanleng jawn nga ai shaloi, dai garan laika hpe mu ai. Shi dai hpe hti ngut ai hpang, manu dan ai tengman lam re ai hpe chye mat ai. Chye wa ai lam ni hpe kaga ni hpe tsun dan na matu dawdan ai. 1842 hta, “San Jep Ai Lam Langai—Nhkru Ai Ni Gaw N Si Ai  Asak Lu Na Kun?” ngu ai myit lawm hpa ga baw hte mungga hpe daw hte daw htawn ai. Jawt Staw kaw na sharin la wa ai marai langai gaw, ramma C. T. Rase re.

14. Hpunau Rase hte manang ni gaw, wenyi nmaw lam hkyen lajang ya wa ai ni a majaw hpa akyu ni lu wa ai kun? (Sumla hpe mung yu u.)

¹⁴ Hpunau Rase hte manang ni gaw, wenyi nmaw lam hkyen ya wa ai ni a majaw hpa akyu ni lu wa ai kun? Shawng na ni lajang ya wa ai ga htai chyum, shingdaw chyum, ga gale chyum amyu myu hpe shanhte akyu jashawn lu wa ai. Henari Gru, Jawt Staw hte kaga ni tam sawk sagawn da ai lam ni kaw nna mung akyu lu wa ai. Hpunau Rase hte shi a manang ni gaw, Chyum Laika lam ni hpe bawngban da ai laika buk ni, garan laika ni hpe dip shapraw ai hku nna, wenyi nmaw lam hkyen lajang ai hta shanhte nan shang lawm wa ai.

15. 1919 hta gara ahkyak ai rawt jat lam ni byin wa ai kun?

¹⁵ 1919 hta, Galu Kaba Ai Babelon gaw Karai a masha ni a ntsa shingkang n ka-up lu mat sai. Dai shaning hta, “sadi ai hte myit su ai mayam” bungli galaw hpang wa ai. Dai majaw, myit dingman ai masha ni gaw “Chyoi pra ai lam” hta hkawm hpang lu wa ai. (Mat 24:45-47) Dai nmaw lam ntsa hkawm hpang wa ai ni gaw, lai wa sai aten na sadi dung ai “nmaw lam galaw ai ni” a majaw, Yehowa hte Shi a yaw shada lam hpe grau chye na wa ai. (Gsh 4:18) Yehowa hpyi shawn da ai hte maren nga chye wa ai. Yehowa gaw Shi a masha ni hpe kalang ta yawng galai shai na matu n myit mada ai. Shi a masha ni hpe angwi ngwi jasan jaseng ya wa ai. (“ Shi A Masha Ni Hpe Yehowa Angwi Ngwi Jasan Jaseng Ya” ngu ai lawk hpe yu u.) Karai Kasang ra sharawng ai lam yawng hpe galaw lu ai aten du wa sana re ai majaw grai kabu na re!—Kol 1:10.

16. 1919 kaw nna “Chyoi pra ai lam” hpe gara hku gram lajang wa ai kun? (Esaia 48:17; 60:17)

¹⁶ Nmaw lam shagu hpe ayan gram lajang ya ra ai. 1919 kaw nna, “Chyoi pra ai lam” hpe  matut gram lajang nga ai. Dai majaw masha law law gaw, Galu Kaba Ai Babelon kaw nna pru lu wa ai. Aya ap hkrum hpang ai sadi ai hte myitsu ai mayam gaw, 1921 hta Chyum Laika tengman lam sharin hpang na ni hpe karum ya na matu, Chyum Laika hkaja hkingrai langai hpe dip shapraw ya wa ai. Karai Kasang A Wanai Tingse ngu ai laika buk re. Dai hpe amyu ga 36 hte wan kru daram hpe angwi ngwi dip shapraw lu wa nna, dai hte masha law law tengman lam sharin la lu wa ai. Kade nna shi ai aten hta mung, Chyum Laika sharin ya na matu Htani Htana Ngwi Pyaw Ai Prat! ngu ai laika buk nnan hpe lu la sai. Hpang jahtum nhtoi ni laman, Yehowa gaw shi a uhpung hpe akyu jashawn nna, anhte yawng “Chyoi Pra Ai Lam” ntsa matut hkawm sa lu hkra, wenyi nshat ni hpe lajang ya nga ai.—Esaia 48:17; 60:17 hpe hti u.

17-18. “Chyoi Pra Ai Lam” gaw anhte hpe gara de lam woi mat wa na kun?

¹⁷ Marai langai ngai Chyum Laika sharin na matu hkap la shagu, “Chyoi pra ai lam” ntsa hkawm na ahkaw ahkang lu sai. Nkau gaw aten kadun mi sha hkawm nna, bai kayin mat ai. Nkau gaw bandung du hkra hkawm na matu dawdan da ai. Dai bandung gaw hpa rai kun?

¹⁸ Sumsing lamu myit mada lam nga ai ni a matu, dai “Chyoi pra ai lam” gaw sumsing lamu na “Karai Kasang a Hparadisu” de lam woi ya ai. (Shr 2:7) Mungkan ga myit mada lam nga ai ni a matu gaw, shaning 1,000 htum ai aten hta hkum tsup wa na matu lam woi ya ai. Ya, nang dai nmaw lam ntsa hkawm nga ai rai yang, hpang de hkum kayin mat. Na a bandung re ai mungkan nnan de du hkra matut hkawm sa mat u. “Ngwi pyaw simsa ai hkrun lam” byin u ga ngu anhte akyu hpyi ya dat ga ai.