Bai nna, Munghpawng Mungdan Hpung ngu ai uhpung nnan hpe mung hpawng de lu wa ai. De a bandung gaw, “mungdan ga daga ni rau jawm galaw nna, simsa lam hte shim lum lam lu la na matu” re. Hkristan nawku htung law law gaw dai Hpung hpe madi shadaw ya ai. Amerika kaw nga ai Hkristu Hpung a shanglawt kongsi gaw dai hpung hpe “ginding aga hta Karai Kasang Mungdan a mung masa lam re” ngu nna shana wa ai. Dai kongsi gaw Pari Simsa Lam Mungbawng Zuphpawng de dat kasa ni shangun ai hku nna dai Hpung hpe madi shadaw ai lam madun ai. Dat kasa langai gaw, dai zuphpawng hte seng nna ndai hku tsun ai: “Mungkan labau hta ndai gaw prat nnan hpe nnan hpang ya ai re.”

Prat nnan gaw hpang wa sai. Raitim, dai Mungbawng Zuphpawng hta lawm wa ai masha ni a majaw gaw n re. 1919 prat nnan hta, Yehowa gaw shi a masha ni hpe hkaw tsun na matu grau nna n-gun jaw wa ai shaloi, hkaw tsun bungli nnan hpang wa ai she re. Raitim, shawng nnan Chyum Jawng Ma Ni gaw shanhte a masa hpe grai nan galai shai ra ai.

Sin Langchyi Chyum Laika hte Garan Laika Hpung a woi awn ai ni a ladu hkrum ra lata poi hpe 1919, January 4, Bat Kru Ya hta galaw na matu dawdan da ai. Dai aten hta, Yehowa a masha ni hpe woi awn nga ai Joseph F. Ruhterford hte kaga marai 7 gaw Etlanta, Jawjiya, U.S.A. hta n tara ai hku bawng dung hkrum nga ai. Ga san gaw, bawng dung hkrum nga ai woi awn ai hpunau ni hpe bai lata ra na kun? Shing n rai malai bang kau ra na kun?

Htawng gawk kata kaw, Hpunau Ruhterford gaw uhpung a htawm hpang hte seng ai lam hpe myit tsang nga ai. Hpunau nkau mi gaw kaga langai hpe hpa-awn hku nna lata ai gaw kaja htum re ngu myit nga ai hpe shi chye ai. Dai majaw, shi gaw, Evander J. Coward hpe hpa-awn hku nna tang shawn na matu dai zuphpawng de laika ka wa ai. Hpunau Coward gaw “sumnung ai” “garan ginhka chye ai” “Madu hpe sadi dung ai” ngu nna hpunau Ruhterford tsun ai. Raitim, hpunau law law gaw, ra lata poi hpe shata kru sit kau mayu ma ai. Bawng dung hkrum nga ai hpunau ni hpe makawp maga  ya ai tara kasa ni mung dai hpe myit hkrum ma ai. Hpa galaw ra na hpe bawngban nga ai shaloi, hpunau nkau gaw myit n hkrum ma ai.

Yakhkak ai masa langai hpe hparan ra nga ai shaloi, lama mi bai byin wa ai nga nna Richard H. Barber gaw hpang hta bai tsun dan ai. Dai zuphpawng lung wa ai hpunau langai ndai hku tsun ai: “Ngai gaw tara hte seng nna chye na ai wa gaw n re. Raitim, sadi dung ra na hte seng ai tara hpe gaw ngai chye ai. Karai Kasang gaw sadi dung na matu hpyi shawn da ai. Karai Kasang hpe sadi dung lu ai lam madun lu ai kaja htum lam gaw, ra lata poi hpe galaw nna, Hpunau Ruhterford hpe hpa-awn hku nna bai lata na matu re.”​—Shk 18:25.

Ra lata poi ngut ai hpang shani hta, Hpunau Ruhterford gaw shi a htawng shakum hpe sa akawk nna, shi a lata de laika hpe bang ya ai nga nna bawng dung manang A. H. Macmillan gaw hpang hta bai tsun dan ai. Dai laika gaw, hpunau Ruhterford hpe ra lata poi a lam hpunau ni shagun ya ai laika re. Macmillan gaw hpa lachyum re ai hpe kalang ta chye mat ai. Dai laika a lachyum gaw, woi awn ai ni yawng gaw bai lata la hkrum nna, Joseph Ruhterford hte William Van Amburgh ni gaw hpa-awn ni hku nna lit bai lu la ai. Hpunau Ruhterford gaw ningbaw hku nna matut magam gun na re.

Hpunau marai 8 bawng dung hkrum nga ai laman, Chyum Jawng Ma Ni gaw hpunau ni lawt wa na matu asuya hpe hpyi shawn ai laika hta sen htu na matu masha ni hpe hpyi shawn wa ai. Nden marai rawng ai dai hpunau nauna ni gaw, marai 700,000 jan sen htu da ai hpe lu la ai. 1919, March 26 Bat Masum Ya shani hta, hpyi shawn laika garai n mara shi yang, Hpunau Ruhterford hte lit nga ai kaga hpunau ni gaw lawt wa ai.

Shi hpe hkap tau la ai ni hpe Hpunau Ruhterford ndai hku tsun ai: “Anhte hkrum wa ai lam ni gaw grau nna yak wa na aten a matu hkyen lajang ya ai sha re ai hpe ngai kam ai. . . . Hpunau ni htawng kaw na lawt wa na matu sha nanhte shakut wa ai n re. Galaw wa ai bungli a yaw shada lam gaw dai n re. . . . Nanhte shakut shaja wa ai lam gaw tengman lam hpe sakse hkam na matu galaw wa ai re. Dai hta shang lawm wa ai ni gaw mauhpa shaman chyeju ni lu na re.”

Anhte a hpunau ni hta yakhkak ai masa ni hkrum nga ai gaw, masa lam ni hpe Yehowa lam matsun ya nga ai hpe madun dan ai rai na re. 1919, May 14 hta, Ayuhkam tara rung kaw na ndai hku tara jahkrat ai: “Tara shawk shawn hkrum ai ni gaw shanhte tara rap ra ai hku san jep n hkrum wa ai majaw, tara dawdan ai lam hpe anhte dawm la kau ai.” Dai gaw kaja ai uphkang lam re. Hpa majaw kun? Hpunau ni gaw, laja lana tara tawt lai ai ni hku nna dawdan hkrum wa ai. Lama na, shanhte gaw mara raw hkrum ai sha rai na (sh) ari jaw ai lam hpe shayawm kau ai sha rai yang, shanhte gaw tara tawt lai wa ai ni re ngu matut jahpan shang nga na re. Raitim, tara dawdan ai lam hpe dawm la kau ai majaw, tara tawt lai ai ni hku nna jahpan n shang sai. Akyu hku nna, Tara Agyi Ruhterford gaw Amerika A Tsaw Htum Ai Tara Rung Daju hta Yehowa a masha ni hpe makawp maga na  matu tara hte seng ai shi a atsam ningja ni hpe matut nna madun lu wa ai. Shi bai lawt ai hpang, chyahkring hkring dai hku galaw ya wa ai.

“Anhte gaw sumsing lamu de anhte a Madu shaga na hpe la nga ai shaloi, hpa n galaw ai sha majoi n nga ai.” “Madu a myit ra ai lam gaw hpa re ai hpe chye na matu lama ma galaw ra na hpe anhte chye ga ai.”

Raitim, ginjaw kaw na hpunau ni gaw shaning ni laman galaw wa ai bungli hpe bai n lu galaw mat sai. Hpa majaw kun? Shanhte bawng dung nga ai laman, ga si hkrang shapraw ya ai jak rai ni yawng jahten hkrum mat ai majaw re. Dai gaw hpunau ni hpe myit daw shangun nna, hpunau nkau mung anhte a hkaw tsun bungli gaw ngut mat sai kun? ngu myit nga ai.

Chyum Jawng Ma Ni hkaw tsun ai Mungdan shiga hpe myit lawm ai ni naw nga na kun? Dai ga san hpe htai na matu, Hpunau Ruhterford gaw mungga langai htawn tsun na matu dawdan wa ai. Shawa masha yawng hpe saw shaga wa ai. “Dai zuphpawng de kadai mung n sa lung ai nga yang, anhte a hkaw tsun bungli ngut mat sai” ngu nna Hpunau Macmillan tsun ai.

1919, May 4, Laban Ya Shani hta, grai machyi sawng tim pyi, Hpunau Ruhterford gaw Lot Enjeli, Kelihponiya kaw “Nni Nkri Hkrum Ai Shinggyim Masha Ni A Matu Myit Mada Lam” ngu ai mungga hpe htawn tsun wa ai. Marai 3,500 daram gaw mungga hpe lu madat tim, tsa lam hku law ai masha ni gaw shara n shang ai majaw wa mat ra ai. Hpang shani hta gaw kaga marai 1,500 bai lu lung ai. Masha ni naw myit lawm nga ma ai ngu ai mahtai hpe hpunau ni lu tsun wa ai.

Hpunau ni galaw wa ai lam ni gaw dai ni aten na Yehowa Sakse ni a hkaw tsun bungli ni a ntsa matut akyu shabyin ya wa ai.

Ginwang zuphpawng hpe September sata praw hta Cedar Point, Ohio hta galaw na lam 1919, August 1, Sin Langchyi hta ndau shana wa ai. “Anhte dai kaw du taw ra ai ngu masha yawng hkamsha ai”  nga nna Mizawri kaw nna asak kaji ai Chyum Jawng Ma Clarence B. Beaty bai tsun dan ai. Anhte myit mada da ai hta jan nna hpunau nauna marai 6,000 jan sa lung ma ai. Dai makau na Erik Hka Nawng kaw marai 200 jan hkalup hkam ai gaw zuphpawng hpe grau nna myit kahpra shangun ai.

Zuphpawng galaw ai manga ya shani 1919, September 5 hta “Bungli Manang Ni A Matu Matsun” ngu ai mungga hpe Hpunau Ruhterford htawn ai shaloi “Aja Prat” * ngu ai laika buk nnan shapraw ai lam ndau shana wa ai. Dai laika buk hta, “ndai laman byin nga ai ahkyak ai shiga ni hpe tsun dan ai. Dai zawn masa ni gaw hpa majaw byin [wa] ai hpe Chyum Laika hte sanglang dan ai.”

Dai laika buk hpe akyu jashawn nna nden marai hte hkaw tsun na matu Chyum Jawng Ma ni yawng n-gun jaw hkrum wa ai. Laika hta gara hku galaw mai na hte seng nna ndai hku tsun da ai: “Hkalup hkam ngut sai langai hpra gaw sak jaw na matu ahkaw ahkang kaba nga ai hpe myit dum nna, ya dai ahkaw ahkang hpe akyu jashawn let, mungkan ting hpe sakse hkam lu na matu dang lu ai daram hkaw tsun mat wa ga.” Hkaw tsun na matu saw shaga ai hpe law law hkap la ai gaw mauhpa rai a hka! Dai shaning December hta, Mungdan shiga hpe myit rawt let hkaw tsun ai ni gaw, laika buk nnan hpe laning mi na matu gumhpraw jaw nna htet ai marai 50,000 jan a jahpan hpe lu la ai.

1919 ning htum na mahka hta, Yehowa a masha ni gaw bai kahkyin gumdin la hkrum nna, n-gun jaw hkrum ai. Bai nna, hpang jahtum nhtoi hte hpawn, ahkyak ai myihtoi ga law law gaw hpring tsup nga ai. Malahki 3:1-4 hta tau hkrau tsun da ai Karai Kasang a masha ni hpe chyam dinglik ai lam hte jen jasan jaseng kau ai lam gaw hpring tsup wa ai. Yehowa a masha ni gaw “Galu Kaba Ai Babelon” a bawng masha byin ai kaw nna lawt lu wa ai. Yesu gaw “sadi ai hte myitsu ai mayam” hpe mung aya tang wa ai. * (Shr 18:2, 4; Mat 24:45) Yehowa galaw shangun mayu ai lam hpe galaw na matu Chyum Jawng Ma Ni gaw ya jin jin rai nga sai.