1. Bungli hta, jawng hta hpa san hkrum chye ai kun?

 MAKAM masham hte seng nna bungli manang, jawng manang ni san wa yang, gara hku hkamsha ai kun? Myit tsang ai kun? Law malawng myit tsang ma ai. Raitim, ga san kaw na shi a ningmu, makam masham a lam loi li chye lu ai majaw sakse hkam na matu grau loi mat chye ai. Ning dang hkat mayu ai majaw ga san san ai ni mung nga chye ai. Raitim, n mau ging ai. Hpa majaw kun? Anhte a makam masham hte seng nna, shut ai hku na da ai majaw rai na re. (Kas 28:22) Dai sha n-ga, anhte asak hkrung nga ai aten gaw, “masin n si hkraw ai ni,” “myit matse ai ni” law ai “hpang jahtum na nhtoi” re ai majaw re.—2 Tm 3:1, 3.

2. Sumnung ai gaw hpa akyu nga ai kun?

² Makam masham hte seng nna, dang rang hkat saw ai wa hpe gara hku si mani lu na? ngu myit hkrup na re. Sumnung shingdi ai lam gaw karum ya lu ai. Masin pawt na zawn, yak na zawn re ai masa ni hkrum wa ai shaloi, sumsung shingdi ai ni gaw aloi sha masin n pawt ai. Myit hpe hkang lu ai. (Gsh 16:32) Sumnung shingdi na matu tsun na loi tim, tatut hta gaw yak ai ngu hkamsha na re. Rai yang, gara hku nna sumnung shingdi chye wa na kun? Makam masham hte seng nna langai ngai san wa ai shaloi sumnung ai hte gara hku sanglang dan lu na kun? Tinang a ma ni makam masham hpe sumnung ai hku sanglang dan chye hkra kanu kawa ni gara hku karum ya lu ai kun?

3. Sumnung ai gaw myit kya ai n re ai sha, myit ja ai ngu hpa majaw lu tsun ai kun? (2 Timohti 2:24, 25)

³ Sumnung ai ngu ai gaw, myit kya ai n re. Myit ja ai re. Masa ni sawng wa ai shaloi, simsa let nga lu na matu ngang kang ai myit nga yang she mai na re. Sumnung ai gaw, “wenyi a asi” re. (Gal 5:22, 23, NWT) Sumnung hkra shaman da ai gumra shazai a lam tsun dan na matu, “sumnung shingdi ai” ngu ai Grik ga si hpe lang chye ai. Gumra shazai sumnung wa ai hpe shingran yu u. Sumnung wa tim, n-gun naw ja nga ai. Anhte mung, gara hku nna sumnung ai wa, ngang kang ai myit nga ai wa byin lu ai kun? Tinang a atsam hte gaw n mai byin ai. Sumnung wa hkra karum ya na matu, Karai Kasang kaw chyoi pra ai wenyi hpyi ra ai. Dai hku nna sumnung wa ai ni grai law hkra nga ai. Dang rang hkat mayu ai ni hte hkrum wa tim, hpunau nauna law law sumnung ai hku bai htang ai hpe yu nna, Sakse Hkam ni hpe masha ni kaja ai ningmu nga wa ai. (2 Timohti 2:24, 25 hpe hti u.) Nang mung sumnung ai hpe na a atsam gara hku byin shangun lu na kun?

4. Sumnung ai hte seng nna Isak kaw na hpa sharin la mai ai kun?

⁴ Sumnung shingdi ai gaw, manu dan ai atsam ningja re ai lam madun ai Chyum Laika labau law law nga ai. Isak a lam hpe myit yu u. Hpiliste, Gerara shara hta, kawa a mayam ni htu wa ai hka htung hpe, manawn masham ai htingbu ni kaput kau ya ai. Isak gaw ga law hkat na malai, nta masha ni hpe shaga nna shara htawt mat ai. Hka htung ni bai htu ai. (Nin 26:12-18) Raitim, shanhte a lamu ga na pru ai hka gaw, shanhte a hka re ai ngu Hpiliste ni ga law saw ai. Isak gaw azim sha nga ai. (Nin 26:19-25) Dingsang ga law saw hkrum ai pyi, hpa majaw sumnung lu ai kun? Simsa ai hku bai htang chye ai kawa Abraham, “sumnung” ai kanu Sara a kasi ningli ni a majaw re.—1 Pe 3:4-6; Nin 21:22-34.

5. Kasha ni sumnung chye wa hkra Hkristan kanu kawa ni sharin ya mai ai lam gara mahkrum madup gaw madun dan ai kun?

⁵ Dai ni aten na Hkristan kanu kawa ni mung, sumnung ai a manu hpe kasha ni chye hkra sharin ya lu ai. Asak 17 ning re ai Mekasan a lam hpe myit yu u. Jawng hta, hkaw tsun magam hta pawt ja ai ni hte hkrum ai. Sumnung na matu kanu kawa ni myit galu let sharin ya ai. “Masin shalut hkrum ai shaloi, masin pawt na matu loi ai. Simsa let bai htang lu na matu ngang kang ai myit loi li nga ai hte n mai ai. Dai hpe nye kasha chye na wa sai” ngu kanu yan kawa tsun ai. Ya nga yang, sumnung ai lam gaw Mekasan a atsam rai nga sai.

6. Grau sumnung chye wa hkra akyu hpyi ai gaw gara hku karum ya lu ai kun?

⁶ Yehowa a lam hpe marai langai ngai n kaja ai hku tsun ai, Chyum Laika hpe jahpoi asawng ai zawn re ai, pawt na masa hte hkrum yang gaw gara hku kun? Sumnung let bai htang na matu, chyoi pra ai wenyi hte nyan hpaji jaw na matu Yehowa kaw hpyi shawn u. Sumnung ging ai daram n lu sumnung dat ai nga yang gaw gara hku kun? Dai lam hpe Karai Kasang kaw akyu hpyi tsun dan u. Hpang kalang, dai hta grau nna gara hku sumnung lu ai hpe myit yu u. Myit hpe hkang lu na matu, sumnung lu na matu chyoi pra ai wenyi Yehowa jaw na re.

7. Nkau Chyum daw ni matsing taw ai gaw n-gup hpe hkang lu hkra gara hku karum ya lu ai kun? (Ga Shagawp 15:1, 18)

⁷ N-gup hpe hkang lu na matu karum ya ai chyum daw law law nga ai. Dai chyum daw ni hpe matsing na matu chyoi pra ai wenyi karum ya lu ai. (Yhn 14:26) Ga shadawn,  sumnung chye wa na matu karum ya lu ai npawt tara ni Ga Shagawp Laika hta lawm ai. (Ga Shagawp 15:1, 18 hpe hti u.) Masin pawt na zawn re ai masa hta n-gup hpe hkang na nga yang, lu wa na akyu ni a lam hpe mung tsun dan da ai.—Gsh 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Anhte a makam masham hte seng nna san wa yang, hpa majaw myit ging ai kun?

⁸ Sadi sahka ai nyan nga yang, sumnung na matu karum ya lu ai. (Gsh 19:11) Masha law malawng gaw, lama ma hpe myit hkrup ai majaw, myit tsang ai majaw ga san san ai re. Raitim, hpa majaw san ai hpe n tsun ma ai. Dai majaw, sadi sahka ai nyan nga ai wa gaw, makam masham hte seng nna ga san san hkrum ai shaloi myit hpe hkang ai. Masha ni hpa majaw ga san san ai hpe tinang n chye ai hpe hkap la ai.—Gsh 16:23.

9. Ehprim masha ni jahte tam ai shaloi, Gidon sadi sahka nyan hte sumnung ai lam gara hku madun ai kun?

⁹ Ehprim masha ni hpe Gidon gara hku bai htang ai hpe myit yu u. Hpyen ni hpe sa gasat na matu jau jau kaw na n shaga ai majaw Ehprim masha ni jahte tam ai. Hpa majaw dai daram byin taw ai kun? Shanhte a arawng hkra mat ai majaw kun? Hpa mi raitim, Gidon hta sadi sahka ai nyan nga ai majaw,  shanhte a hkamsha lam hpe chye na na matu shakut ai. Sumnung ai hku bai htai ai. Dai majaw, shanhte “masin kawp mat ma ai.”—Trg 8:1-3.

10. Tinang a makam masham hte seng nna ga san san hkrum ai shaloi gara hku htai ra na kun? (1 Petru 3:15)

¹⁰ Akyang lailen hte seng ai Hkristan tsang madang ni hte maren, hpa majaw asak hkrung ai lam bungli manang ni, jawng manang ni san wa chye ai. Shanhte a ningmu hpe hkungga ai zawn, anhte a makam masham hpe mung kaja htum makawp maga mayu na re. (1 Petru 3:15 hpe hti u.) Ga san san wa ai shaloi mara tam mayu ai majaw san ai re ngu sawn la na malai, shanhte a myit hta hpa nga ai hpe chye hkra karum ya ai lam re ngu myit la u. Hpa majaw san ai raitim, sumnung shingdi ai hku htai ra ai gaw anhte a lit re. Anhte a bai htang ai lam a majaw, shi a ningmu hpe bai san jep hkrup ai baw byin chye ai. Shi a lailen gaw zai ai zawn, mara tam ai zawn rai taw yang pyi, sumnung ai hku sha bai htang ging ai.—Rom 12:17.

11-12. (a) Yak ai ga san hpe n htai shi yang hpa hpe myit yu mai ai kun? (Sumla hpe mung yu u.) (b) Dai gaw ga shaga hpang na matu gara hku ahkaw ahkang lu shangun ai hpe ga shadawn jaw u.

¹¹ Ga shadawn, shangai poi hpa majaw n galaw ai lam, bungli manang san wa ai shaloi ndai hku myit yu u: Sakse Hkam ni pyaw ai aten gaw naw nga ai kun? ngu myit hkrup ai majaw san ai kun? Shangai poi mung n galaw, hpa poi mung n galaw ai majaw, bungli manang ni hte nau n hkau na hpe tsang ai majaw kun? Kaga ni a matu myit ya ai majaw, shi hpe shakawn ya mai ai. Bungli manang ni hte hku hku hkau hkau kanawn mayu ai lam tsun dan mai ai. Rai yang, shanhte myit tsang ai lam ni yawm mat na re. Shangai poi a lam Chyum Laika hta hpa tsun da ai hpe tsun dan na matu lam hpaw wa na re.

¹² Htai yak ai ga san san hkrum ai shaloi, dai zawn bai htang mai ai. Num shada, la shada nga sha ai hte seng nna, Yehowa Sakse ni a ningmu galai shai ging ai ngu, jawng manang langai tsun wa ai ngu saga. Yehowa Sakse ni a lam atsawm n chye ai majaw kun? Manang, jinghku ni hta num shada, la shada nga sha ai ni nga ai majaw kun? Num shada, la shada nga sha ai ni hpe anhte nju ai ngu shadu ai majaw kun? Masha yawng hpe anhte tsawra ai lam, masha yawng hta wanglu wanglang lata lu ai ahkang nga ai hpe hkap la ai lam shi hpe tsun dan mai ai. b (1 Pe 2:17) Dai hpang, Chyum Laika hta hpa tsun ai, Chyum Laika tsun ai hpe hkan sa yang grau lachyum rawng ai prat lu shangun ai hpe tsun dan mai ai.

13. Karai Kasang hpe kam ai majaw jahpoi asawng hkrum yang gara hku bai htang lu ai kun?

¹³ Anhte hte ningmu grai shai ai marai langai hte hkrum yang, shi hpa hpe kam ai lam chye ai ngu kalang ta n mai sawn la ai. (Tit 3:2) Ga shadawn, ‘Karai Kasang nga ai ngu nanhte kam ai gaw mani hpa re’ ngu jawng manang tsun wa ai ngu saga. Sinda masa hpe shi grai kam, grai chye ai ngu sawn la kau ging ai kun? Gaja nga yang, kaga ni tsun ai hpe na nna, hkan tsun ai baw mung byin chye ai. Dai majaw, sinda masa shut ai ngu alawan sanglang dan ai baw hkum galaw. Shi angwi ngwi myit yu wa hkra nang galaw ya mai ai. Ga shadawn, jw.org hta na hpan da ai lam hte seng nna bawngban da ai daw a link hpe sa ya mai ai. Dai hta lawm ai sumhpa, video langai ngai hpe madung nna hpang de shi bawngban mayu wa chye ai. Nang hkungga ai hku bai htang ai hpe yu nna, shi a ningmu hpe bai san jep wa chye ai.

14. Yehowa Sakse ni hte seng nna shut ai ningmu nga ai jawng manang hpe karum ya na matu website hpe hpunau Naiye akyu nga hkra gara hku lang ai kun?

 ¹⁴ Yehowa Sakse ni hte seng nna shut ai ningmu nga ai ni hpe, website lang nna ramma hpunau Naiye hparan wa ai. “‘Maumwi mausa ni hkrai re ai Chyum Laika hpe sha kam taw ai majaw, hpungtang hpaji hpe nang n kam ai re’ ngu jawng manang langai chyahkring hkring tsun ai” ngu Naiye tsun ai. Sanglang dan na matu shakut tim, shi n madat ai. Dai majaw, jw.org hta na “Hpungtang Hpaji Hte Chyum Laika” ngu ai daw hpe shang yu na matu tsun dat ai. Shi manang shang yu na masa nga ai. Hpang de, asak gara hku byin hpang wa ai hte seng nna bawngban mayu wa ai. Nang mung dai zawn akyu ni lu wa chye ai.

15. Makam masham hte seng nna san hkrum ai shaloi kasha ni sumnung let bai htang chye hkra kanu kawa ni gara hku karum ya lu ai kun?

¹⁵ Makam masham hte seng nna san hkrum ai shaloi, kasha ni sumnung ai hku sanglang dan chye hkra, kanu kawa ni sharin ya mai ai. (Yak 3:13) Kanu kawa nkau nga yang dinghku nawku hta shaman ya ai. Jawng hta hpa ni hkrum chye ai hpe myit ma ai. Gara hku bai htai na ngu ai hpe bawngban ai. Tatut galaw yu ai. Kasha ni hkungga let sumnung ai hku sanglang dan chye hkra sharin ya ai.—“ Shaman Ai Lam Ni Gaw Na A Dinghku Hpe Karum Ya Lu” ngu ai lawk hpe yu u.

16-17. Shaman ai lam ni gaw ramma ni hpe gara hku karum ya lu ai kun?

¹⁶ Shaman da ai majaw Hkristan ramma ni, tinang a makam masham gaw tengman ai hpe tinang nan kam wa ai. Kaga ni hpe sanglang dan chye wa ai. Tinang kamsham ai lam hpe tinang nan kam hkra galaw na matu, atsawm sanglang dan chye hkra, jw.org hta na “Ramma Ni A Ga San” ngu ai daw hta ramma ni a  matu shaman na laika pa ni lawm ai. Dai daw hpe dinghku nawng hkaja ai shaloi, tinang a makam masham hte seng ai lam hpe hkungga nna sumnung let gara hku sanglang dan na ngu ai hpe chye wa na re.

¹⁷ Shaman ai lam gaw gara hku karum ya ai lam ramma Met-ta-yu tsun ai. Jawng hta bawngban wa chye ai lam ni hpe dinghku nawku hta nta masha yawng tam sawk sagawn ai. “Gara hku san hkrum chye ai hpe myit ai. Hkaja da ai lam ni hpe madung nna gara hku htai ra na hpe shaman ai. Tinang kamsham ai gaw jaw ai hpe myit hta asan sha chye da ai majaw, kam ai myit nga ai. Sumnung ai hku hparan na matu grau loi ai” ngu Met-ta-yu tsun ai.

18. Kolose 4:6 hku nga yang, gara hku tsun ai gaw akyu nga ai kun?

¹⁸ Atsawm chye na hkra sanglang dan lu ai raitim, tinang tsun ai hpe hkap la yang she hkap la na re. Raitim, hpaji rawng ai hku sumnung ai hku tsun ai gaw akyu nga chye ai. (Kolose 4:6 hpe hti u.) Makam masham a lam kaga ni hpe tsun dan ai gaw gawdin kabai ya ai hte bung ai. Angwi sha kabai ya tim mai ai zawn, n-gun hte kabai ya tim mai ai. Angwi sha kabai ya yang, maga mi hta nga ai wa rim loi na re. Matut nna mung ginsup lu na re. Dai zawn sha, makam masham a lam hpe hpaji rawng let sumnung ai hku tsun dan ai gaw, maga mi hta nga ai wa hkap la loi na matu karum ya ai. Matut ga shaga lu na re. Dang rang hkat mayu ai, tinang a makam masham hpe jahpoi asawng mayu ai majaw ga san san ai rai yang bai n htai ra ai. (Gsh 26:4) Raitim, dai zawn masha ni grai taw ai. Law malawng gaw madat na re.

19. Tinang a makam masham hte seng nna sanglang dan ai shaloi sumnung yang hpa akyu lu na kun?

¹⁹ Sumnung yang akyu law law lu ai gaw dan leng nga ai. Ningmu n bung ai kaw na dang rang hkat ai kaw du hkra n byin sai. Hkungga let sumnung ai hku htai ai hpe yu nna anhte a ntsa, Chyum Laika a ntsa masha nkau a ningmu galai shai wa chye ai. Dai majaw, grai yak ai ga san san hkrum ai shaloi, n tara ai hku jahpoi asawng hkrum ai shaloi, sumnung ai hku bai htang lu ai atsam jaw na matu Yehowa kaw akyu hpyi u. Tinang a makam masham hte seng nna “ga lachyum tsun dan lu na matu, tut e a jin nga mu; rai ti mung, dai hpe sumnung ai hte hkrit kamyin ai myit hte, a galaw nga mu.” (1 Pe 3:15) Sumnung ai gaw na a atsam rai u ga.