ENGLAND mung, Yorkshire mare na Hemsworth kaw 1923 hta ngai shangai wa ai. Ngai hta Bob ngu ai kahpu ba langai nga ai. Awa gaw ngai jahku ning daram hta, shut shai ai nawku htung ni gaw, masha ni hpe gara hku masu ai lam sanglang dan ai laika buk hpe lu la wa ai. Awa gaw shi hti ai lam ni hpe grai ra mat ai. Nawku htung ningbaw ni gaw sharin achyin ya ai gaw myu mi, galaw hkawm sa ai gaw myu mi byin nga ai hpe shi n ra ai. Shaning loi mi na ai hpang, nsen rim da ai Hpunau Ruhterford a mungga langai hpe hpunau Bob Akesin gaw, anhte a nta hta sa hpaw dan ai. Awa lu hti ai laika hte ndai mungga hpe shana shabra ai hpung gaw maren re ngu anhte ni chye dat ai. Nye kanu kawa ni gaw hpunau Bob Akesin hpe, shana shagu anhte hte arau shat sha na matu saw shaga ai. Anhte san ai Chyum Laika ga san ni hpe shi mahtai jaw ya ai. Shi gaw deng kachyi mi tsan ai hpunau langai a nta hta galaw ai zuphpawng hta sa lung na matu anhte hpe saw shaga ai. Zuphpawng hpe anhte ni ayan lung wa ai. Dai hpang, Hemsworth hta nawku hpung kaji hku nna hpaw hpang lu wa ai. Kade nna yang, zone magam gun (ya gaw ning htawn hpung kawan salang) gaw anhte hte arau sa nga ai. Ni ai nawku hpung ni kaw na ningshawng ni mung anhte hte arau shat sa sha ai. Dai hpunau nauna ni hte kanawn mazum ai gaw kaja ai akyu lu shangun ai.

Dai aten hta sha, anhte a dinghku gaw hpaga bungli ni hpe galaw hpang wa ai. Raitim, Wa gaw aba hpe ndai hku tsun ai: “Lama na, nang ningshawng galaw mayu yang, anhte ndai hpe tawn kau da na re.” Bob gaw myit hkrum ai. Shi ningshawng magam gun na matu nta kaw na pru mat wa ai shaloi, asak 21 sha naw re. Lahkawng ning na ai hpang, ngai mung ningshawng byin wa ai. Asak 16 ning kaw re. Kru ya hte laban shani hta kaga ni hte arau magam gun ai. Bat lapran hta gaw, ngai hkrai sha magam gun ai. Dat nsen jak hte sakse hkam ai card hpe ngai lang ai. Dai card gaw maisau pa kaji rai nna Chyum Laika shiga hpe kadun dawk ka da ya ai. Yehowa gaw ngai hpe grai rawt jat ai Chyum ga sharin ni jaw nna shaman chyeju jaw ai. Dai Chyum ga sharin ni a nta masha ni mung teng man ai lam hta du wa ma ai. Hpang shaning hta gaw Mary Henshe hte arau, laksan ningshawng hku nna magam gun na matu lit lu wa ai. Cheshire mungdan a lit n jahkrat da shi ai lawk ni hta hkaw tsun na matu lit lu wa ai.

Nambat lahkawng Mungkan Majan hta num ni mung, majan hpe madi shadaw ai bungli ni hpe galaw  ra ai. Kaga nawku htung hta na tara hkaw sara ni gaw majan hta n lawm ra ai. Dai majaw anhte ni mung laksan ningshawng ni re majaw, n lawm ra ai ngu zawn nawn ai. Raitim, tara rung gaw myit n hkrum nna, ngai hpe htawng 31 ya jahkrat kau ai. Hpang na shaning asak 19 hta mung, tara rung de lahkawng lang bai sa ra ai. Hpa majaw nga yang, nye a myit hta majan hpe madi shadaw na matu n kam ai majaw re. Raitim, ahkang aya nga ai ni gaw ngai hpe dat dat kau ai. Ndai mahkrum madup yawng hta, chyoi pra ai wenyi ngai hpe karum ya ai hpe ngai chye ai. Yehowa gaw ngai hpe hkamjan lu hkra, n-gun nga hkra karum ya wa ai.​—⁠Esaia 41:10, 13.

Hpunau Arthur Mathtews hte 1946 hta ngai hkrum ai. Arthur gaw majan de sa na hpe ningdang ai majaw, shata masum htawng hkrat ai. Htawng kaw nna lawt wa ai hte kalang ta, Hemsworth hta laksan ningshawng galaw nga ai shi kahpu Denit hte matut mahkai ai. Shanhte naw kaji ai aten kaw nna, shanhte a kawa gaw Yehowa a lam sharin ya ai. Shanhte shi ning jan aten hta, hkalup hkam la sai. Dai hpang shan arau ningshawng galaw ai. Denit gaw Ireland hta magam gun na matu lit lu ai. Dai majaw, Arthur gaw shi hkrai sha rai mat ai. Nye a kanu kawa ni gaw, shi ningshawng bungli shakut ai hpe grai ra sharawng ai. Dai majaw, shanhte hte arau sa nga na matu saw shaga ai. Ngai nta de bai sa chyai ai shaloi, shat sha ngut ai hpang ngai hpe Arthur hte arau hka wan kashin shangun ai. Dai hpang, langai hte langai laika ka hkat ai. 1948 hta, Arthur gaw htawng shata masum bai hkrat ai. 1949 January shata hta an hkungran ai. An a yaw shada lam gaw, mai byin ai daram aten hpring magam gun na matu re. An a gumhpraw hpe grai sadi nna jai lang ai. Ahkang la ai aten hta mung namsi di nna gumhpraw loi mi lu hkra galaw ai. Yehowa shaman chyeju jaw ai majaw, an matut nna ningshawng galaw lu ai.

Shaning loi mi na ai hpang, Norhtern Ireland mung hta magam gun na matu lit lu wa ai. Shawng nnan gaw Armagh mare hta, dai hpang Newry mare hta re. Dai mare lahkawng yan hta Catholic ni grau law ai. Dai shara ni hta nawku htung hte seng nna grai baw ja ai. Dai majaw, masha ni hpe hkaw tsun ai shaloi, grai sadi ra nna hpaji rawng ra ai. Anhte a nta hte deng 10 (16 km) tsan ai hpunau nauna ni a nta hta zuphpawng galaw ai. Marai matsat daram zuphpawng lung ai. Kalang lang dai kaw yup ai. Chyinghkyen ni hta anhte yup nna, hpang jahpawt hta gaw grai hkrak ai jahpawt shat hpe sha ai. Ya dai shara ni hta Sakse Hkam ni grai law sai hpe na lu ai majaw grai kabu ai.

Nye aba hte aning Lotti gaw Norhtern Ireland hta laksan ningshawng hku nna magam gun taw nga sai. 1952 hta Belfast mare hta galaw ai ginwang zuphpawng de anhte mali sa lung ai. Hpunau langai gaw anhte hpe tsawra myit grai madun ai. Anhte mali hpe Britain ginjaw garan rung hta magam gun nga ai Pris Hyu hte arau shi nta hta manam shangun ai. Lana mi hta, Ireland mung kaw nga ai masha ni a matu laksan shapraw da ai Karai A Lam Gaw Tsawra Myit ngu ai laika buk hte seng nna anhte bawngban ai. Irish Gumsan Magam Mungdan hta nga ai Catholic masha ni hpe hkaw tsun na matu grai yak ai ngu Hpunau Hyu gaw tsun dan ai. Hpunau ni gaw shanhte nga ai shara kaw nna pru mat na matu shadut hkrum ai. Shanhte hpe shoi hpa jaw na matu, jau ni gaw masha ni hpe shadut ya ai. Pris gaw “Mungdan ting hpe laika buk garan na laksan campaign hta shang lawm na matu yan la ni ra nga ai” ngu  tsun ai. * Dai shaloi anhte tsun ai gaw “Anhte galaw na!”

Dublin mare hta, Yehowa hpe shaning law law magam gun wa sai nauna Ma Rutland a nta hta, ningshawng ni gaw ayan sa manam ma ai. Anhte mung dai kaw sa manam nna, anhte a arung arai nkau hpe dut kau ai. Dai hpang anhte mali gaw, Bob a sengke hte mawdaw langai tam na matu sa wa ai. Grai naw kaja ai mawdaw dingsa langai hpe anhte mu tam ai. Kadai mung mawdaw n chye gau ai majaw, dut ya ai wa hpe nta de du hkra gau sa shangun ai. Arthur gaw mawdaw a giya hpe gara hku lang ra na hte seng nna, yupra hta dung let shana ting shaman taw nga ai. Hpang jahpawt hta, mawdaw tawn ai shara kaw nna mawdaw shaw na matu shakut nga ai shaloi, sasana nauna Mildred Willett (hpang e John Barr madu jan) gaw sa wa ai. Shi gaw mawdaw chye gau ai. Shi mawdaw gau sharin ya ai majaw, anhte yawng mai sa ai.

Anhte nga na shara hpe tam na matu ra wa ai. Hpunau ni gaw hpang noi mawdaw kaw n nga na matu tsun ai. Hpa majaw nga yang, ninghkap ai ni gaw wan sa nat mai ai majaw re. Dai majaw anhte ni nta hkan tam tim, n mu ai. Dai shana hta anhte mali mawdaw kaw sha yup kau ai. Hpang shani hta yupra lahkawng lawm ai hpang noi mawdaw kaji hpe mu ai. Dai gaw anhte a nta byin wa ai. Mau hpa gaw, dai hpe hkauna galaw ai ni a shara hta tawn da tim hpa n ra ai. Dai tawn da ai shara hte deng 10, 15 (16 kaw nna 24 km) tsan ai shara de anhte hkaw tsun sa mai ai. Shara nnan de htawt mat ai hpang, moi hpang noi mawdaw da ai shara kaw nga ai masha ni hpang de bai kawan sa ai.

Irish Gumsan Magam Mungdan a sinpraw dingda hta nga ai nta yawng hpe, ninghkap ai lam nau n nga ai sha hkaw tsun lu wa ai. Laika buk kaji 20,000 daram garan wa ai. Myit lawm ai ni a amying hpe Britain ginjaw garan rung de sa ya ai. Shaman chyeju gaw, ya Ireland mung a dai shara hta Sakse Hkam tsa lam law law nga taw sai.

Shaning loi mi na ai hpang, dingda London kaw magam gun na matu lit bai lu ai. Bat loi mi na ai hpang, Britain ginjaw garan rung gaw Arthur hpe, hpawt ni kaw nna hpung kawan bungli hpang mai na kun? ngu san ai. Shaman shakyang ai lam hpe bat loi mi hkam la nna hpung kawan na matu Scotland de anhte bu hkawm sa ai. Arthur gaw shi a mungga hpe hkyen lajang na matu aten law law n lu dat ai. Raitim, Karai a magam hta gara lit mi lu tim, shi grai kam galaw ai. Kade daram yak tim, shi kam ai. Shi a kasi gaw ngai hpe grai n-gun lu shangun ai. Hpung kawan ai lit hpe an grai ra sharawng ai. Lit n jahkrat da shi ai lawk ni hta shaning grai law hkra hkaw tsun wa ai. Hpunau nauna ni lapran hta nga lu wa ai gaw mau hpa shaman chyeju langai re.

1962 hta, Arthur gaw Gilead jawng lung na matu saw shaga hkrum ai. An grai ahkyak ai dawdan lam hpe jahkrat ra wa ai. Shata shi tup lung ra nna, ngai gaw saw shaga n hkrum ai majaw n mai sa ai. Saw shaga ai lam hpe Arthur hkap la ai gaw jaw ai ngu, an dawdan wa ai. Ngai hte ningshawng arau galaw na manang n nga sai majaw, ginjaw garan rung gaw laksan ningshawng galaw na matu Hemsworth mare de bai sa dat ai. Laning mi na nna, Arthur bai wa ai shaloi, ginwang hpung kawan hku nna lit lu wa ai. Anhte magam gun na ginra gaw dingdung England, Norhtern Ireland hte Scotland mung ni re.

1964 hta, Irish Gumsan Magam Mungdan a ginjaw garan rung hta magam gun na matu Arthur lit lu wa ai. Shawng nnan hta, Behtela de sa na matu ngai grai myit tsang ai. Hpa majaw nga yang, bu hkawm ai bungli hta ngai kaja wa pyaw nga ai majaw re. Ya myit yu na nga yang, Behtela hta magam gun lu ai laksan ahkaw ahkang a majaw grai chyeju dum ai. Lama na, nang n kam galaw ai lit hpe hkap la yang pyi, Yehowa gaw nang hpe galoi mung shaman chyeju jaw na hpe ngai kam ai. Behtela hta rung bungli, laili laika baw ai, shat shadu ai, san seng ai lam ni ngai galaw wa ai. Kalang lang, ginwang hpung kawan magam hta mung an yan magam gun ai. Mungdan ting hta nga ai hpunau nauna ni hte hkrum lu ai. Dai majaw, anhte a Chyum Ga sharin ni teng man ai lam hta rawt jat wa ai hpe mu lu wa ai. Ireland mung hta nga ai anhte a hpunau nauna ni hte mung grau hku hkau wa ai. Dai gaw shaman chyeju re.

1965 ning hta Ireland mung a matu shawng ningnan hku nna, mungkan grup zuphpawng kaba hpe, Dublin hta galaw wa ai. * Ninghkap ai lam grai law tim, zuphpawng kaba hpe awng dang let galaw lu wa ai. Marai 3,948 lung nna 65 hkalup hkam wa ai. Mungkan grup na dat kasa 3,500 gaw Dublin hta nga ai masha ni a nta hta manam ma ai. Nta madu yawng gaw chyeju dum ai lam tsun ai laika hpe lu la ma ai. Hpunau ni hpe mung nta madu ni shakawn ma ai. Dai gaw Ireland mung a matu grai kaja ai hku galai shai wa shangun ai.

1966 shaning hta dingdung hte dingda Ireland lahkawng yan gaw Dublin ginjaw garan rung a npu kaw du mat ai. Ndai zawn kahkyin gumdin ai lam gaw, dai hta nga ai kaga masha ni hte gaw grai shai nga ai. Dai kaw na masha ni gaw, mung masa lam, nawku htung lam a majaw sai garan nga ma ai. Catholic law law mung teng man ai lam kaw du wa nna, moi Protestant byin ga ai hpunau nauna ni hte arau Yehowa hpe nawku nga ai hpe mu lu ai majaw an yan grai kabu ai.

2011 ning hta anhte a prat gaw galai shai mat ai. Britain hte Ireland ginjaw garan rung lahkawng hpe pawng dat ai majaw, anhte gaw London Behtela de lit ang mat ai. Dai aten hta, Arthur a hkam kaja lam hte seng nna ngai myit tsang wa ai. Shi gaw lasaw lasa gari ai ana byin nga ai. 2015, May 20 hta, asak 66 ning re ai nye a ningrum ningtau n nga mat ai gaw yawn hpa re.

Lai wa sai shaning ni hta, ngai grai yawn ai, myit htum ai, nchyi nmu hkamsha ai. Nye madu wa naw nga ai shaloi gaw, ngai hpe galoi mung lanu lahku ya ai. Ngai shi hpe grai dum ai. Nang mung dai zawn masa hte hkrum nga yang, Yehowa hte grau nna ni htep hkra galaw ra ai. Arthur hpe masha ni kade daram tsawra ai lam hpe chye lu ai gaw ngai hpe pyaw shangun ai. Ireland, Britain, hte United States hta nga ai hpunau nauna ni kaw nna laika ni lu la ai. Dai laika ni hte hpawn, Arthur a kahpu Denit, shi madu jan Mavis hte nye a kanam ni re ai Ruth hte Judy kaw nna lu la ai laika ni gaw, ngai myit lu ai lam hta grau nna ngai hpe karum ya ai.

Esaia 30:18 gaw ngai hpe grai n-gun jaw ai Chyum daw re. Ndai hku tsun da ai: “Nanhte hpe chyeju myit madun na matu, Yehowa ala nga ai; nanhte hpe matsan dum na matu shi galu kaba nga ai: kaning rai nme law, Yehowa gaw tara ding ai Karai Kasang rai nga ai; shi hpe ala nga ai ni yawng, a lu ma ai.” Yehowa gaw anhte a manghkang yawng hpe yeng seng kau na matu hte mungkan nnan hta anhte hpe grai kaja ai lit jaw na matu, myit galu let la nga ai lam chye lu ai majaw ngai myit shalan lam lu la ai.

Lai wa sai aten hpe ngai myit ai shaloi, Ireland hta hkaw tsun bungli hpe Yehowa gara hku lam matsun ya ai, gara hku shaman chyeju jaw wa ai hpe ngai mu wa ai. Ndai bungli hpe karum shingtau ya ai masha ni kaw na langai byin lu ai majaw, ngai grai arawng la ai. Yehowa shangun ai bungli hpe galaw yang, galoi mung shaman chyeju lu na gaw teng sha re.